Οι μάρτυρες του Ολοκαυτώματος διαρκής υπόμνηση του καθήκοντός μας να αντιπαλεύουμε τις μισανθρωπικές ιδεολογίες
Το Ολοκαύτωμα δεν ήταν ένα απλό ατύχημα της Ιστορίας που προκλήθηκε από μια σύμπτωση περιστάσεων. Με δεδομένη την αυξημένη ξενοφοβία και με τους αρνητές του Ολοκαυτώματος να αγορεύουν εξακολουθητικά, τα διδάγματα της γενοκτονίας εμφανίζονται πιο επίκαιρα από ποτέ. Σήμερα που τα διακυβεύματα της μνήμης είναι μεγάλα το ζητούμενο είναι να παραμείνει ζωντανό το δίδαγμα και όχι (μόνο) το πένθος του Ολοκαυτώματος.
Ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λησμονιά
Στον καιρό μας ο κόσμος νομίζει ότι γνωρίζει πολλά για το Ολοκαύτωμα. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι γνωρίζει ελάχιστα. Η στρεβλή κατανόηση αυτής της αλήθειας οφείλεται στο γεγονός ότι η κοινωνία πολύ συχνά έχει την τάση να μεταφράζει τα γεγονότα με βάση τη δική της πολιτική και εθνική λογική, γεγονός που την αποτρέπει να κατανοεί την πραγματικότητα.
Είναι πάντως θλιβερό να διανθίζουμε ξανά και ξανά τους θρήνους μας με κηρύγματα επαγρύπνησης. Να διαπιστώνουμε ότι η θυσία των 6 εκατομμυρίων συνανθρώπων μας δεν κατάφερε να εξαλείψει το στίγμα. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνεύσει κανείς το φαινόμενο της συνεχούς αναβίωσης του νεοναζισμού και της ανοχής των κοινωνιών απέναντί του; Πώς αλλιώς μπορεί να αντιδράσει κανείς όταν προβάλλεται διεθνώς, ακόμη και σήμερα, η ίδια αποτρόπαιη ρατσιστική επιχειρηματολογία;
Η δημόσια συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα πολλές φορές σηματοδοτεί την άρση της λήθης και τη δυνατότητα να διερευνήσουμε πτυχές που σημάδεψαν τη συλλογική μας συνείδηση. Είναι το πλιάτσικο και η μεταπολεμική τύχη του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου θέμα που αφορά μόνο την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης ή μήπως συνολικά τη νεότερη ελληνική ιστορία; Γιατί αυτή η ιστορία της πόλης άργησε να βγει στο φως; Και βέβαια μιλάμε για μια πόλη με ιστορία που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εβραϊκή της κοινότητα, η οποία άκμαζε από τον 1ο αιώνα π.Χ. και γιγαντώθηκε με τον διωγμό των Σεφαραδιτών από την Ισπανία και την εγκατάστασή τους στη Θεσσαλονίκη.
Ή πώς μπορείς να ερμηνεύσεις το γεγονός ότι μια ολόκληρη νεκρόπολη μετατράπηκε σε απέραντη μάντρα οικοδομικών υλικών; Αυτό πάλι; Το ξέρω: αδυνατεί να πιστέψει κανείς ότι οι μαρμάρινες πλάκες που σκέπαζαν τους τάφους των νεκρών έγιναν στοίβες κάθε επίδοξου που ήθελε να φτιάξει το σπίτι του. Κάθε φυσιολογικός άνθρωπος αδυνατεί επίσης να δεχτεί ότι τα οικοδομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την επισκευή εκκλησιών, σχολείων, πεζοδρομίων, αυλών, δρόμων και σπιτιών.
Εμβαθύνοντας στην αναγνώριση της άγνοιας
Εξίσου σκοτεινές ήταν και οι συνθήκες που επικράτησαν με την επιστροφή των ελάχιστων που γύρισαν ξανά στη Σαλονίκη. Γυναίκες που είχαν υποστεί πειράματα στα γεννητικά τους όργανα… Αλλά και άντρες που είχαν υπηρετήσει τη θητεία τους στον Ελληνικό Στρατό στα τέλη της δεκαετίας του ’30 και πολέμησαν στο ελληνοϊταλικό μέτωπο μαζί με 11.000 Ελληνες Εβραίους συμπολεμιστές τους… Επέζησαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου και επέστρεψαν στον γενέθλιο τόπο αντιμετωπίζοντας το κλίμα της απαξίωσης από πολλούς θεσμικούς φορείς της πόλης αλλά και από το ίδιο το κράτος.
Ευτυχώς όμως υπήρχαν πολλοί, συμπολίτες με σίγμα κεφαλαίο, που έβαλαν πλάτη και μετρίασαν τη δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα. Αυτοί είναι πάλι που τα τελευταία χρόνια «έσπρωξαν» τη δημόσια συζήτηση θεωρώντας ότι η μνήμη των νεκρών υπενθυμίζει στους αμετανόητους οπαδούς της κάθε είδους ακρότητας ότι οι νεκροί είναι πιο δυνατοί από τους ίδιους, πως ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι πάντα πιο δυνατός από τη δική τους βαρβαρότητα.
Βεβαίως και να επανεξετάσουμε κριτικά το παρελθόν, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα διαστρεβλώσουμε κιόλας την ιστορική πραγματικότητα. Πολλές φορές η Ιστορία αναθεωρείται, αλλά σίγουρα δεν γράφεται ξανά για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους ιδεολογικούς σκοπούς και πολιτικά συμφέροντα.
Αυτή η ιστορία όμως δεν αφορά μόνο τους Εβραίους, αφορά συνολικά τους ανθρώπους. Είναι ένα μεγάλο μάθημα για το πού μπορεί να οδηγηθεί κανείς από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα· αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εβραϊκή γενοκτονία είναι τελικά οικουμενική. Βεβαίως έχουν γίνει και άλλες γενοκτονίες (και το ελληνικό γένος έχει υποστεί πολλές).
Και όλα αυτά βέβαια κάθε άλλο παρά εύκολα είναι. Κι αυτό γιατί έχουν πέσει τόνοι λάσπης, επειδή κυριαρχεί ακόμη και σήμερα η συνωμοσιολογία. Φαίνεται τελικά ότι την εικόνα που μια κοινωνία έχει για το παρελθόν της δεν τη διαμορφώνουν οι ακαδημαϊκοί ιστορικοί. Πολύ μεγαλύτερη επιρροή έχουν σήμερα τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης αλλά και τα πολιτικά κόμματα. Είναι καιρός λοιπόν να εμβαθύνουμε στην αναγνώριση της άγνοιάς μας και στον παραλογισμό της λογικής μας που υπαγορεύει την άρνηση του άλλου και του βαθύτερου εαυτού μας.
Ο Λέων Α. Ναρ είναι Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ – συγγραφέας
