Το βιβλίο «Καταστάσεις άρνησης – Μαθαίνοντας για τις θηριωδίες και τον πόνο» του Stanley Cohen κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος σε μετάφραση της Σοφίας Σπυρέα και επιστημονική επιμέλεια της Σοφίας Βιδάλη.
Να κλείνουµε την πόρτα σε ένα πρόβληµα, να προσποιούµαστε ότι δεν το βλέπουµε, να συσκοτίζουµε τα γεγονότα, να µη δεχόµαστε να µάθουµε γι’ αυτά, να βλέπουµε επιλεκτικά, όλα αυτά είναι εκφράσεις της «άρνησης», της απόρριψης δηλαδή ότι υπάρχει µία δυσάρεστη πραγµατικότητα. Όπως αναφέρεται και στην αρχική έκδοση του βιβλίου, οι αλκοολικοί που αρνούνται να αναγνωρίσουν την κατάστασή τους, οι άνθρωποι που παραµερίζουν τις υποψίες για την απιστία του συντρόφου τους, η σύζυγος που δεν παρατηρεί ότι ο σύζυγός της κακοποιεί την κόρη τους, υποτίθεται ότι «αρνούνται». Οι κυβερνήσεις αρνούνται την ευθύνη τους για τις φρικαλεότητες, ενώ τις σχεδιάζουν έτσι ώστε να επιτύχουν τη «µέγιστη άρνηση» ότι συνέβησαν.
Η άρνηση, σύµφωνα µε τον Cohen, δεν είναι µόνο ένα προσωπικό ζήτηµα, θεµελιώνεται στην ιδεολογική «βιτρίνα του κράτους» αποτελεί εργαλείο συγκάλυψης ωµοτήτων µέσω της αξιοποίησης γραφειοκρατικών ζητηµάτων.
Το βιβλίο Καταστάσεις Άρνησης είναι η πρώτη ολοκληρωµένη µελέτη τόσο των προσωπικών όσο και των πολιτικών τρόπων µε τους οποίους αποφεύγονται και παρακάµπτονται οι δυσάρεστες πραγµατικότητες. Στις σελίδες του διερευνάται µία ποικιλία φαινοµένων, από κλινικές µελέτες κατάθλιψης έως εικόνες των ΜΜΕ για τον πόνο, καθώς και εξηγήσεις για το πώς διαµορφώνεται ο «παθητικός µάρτυρας γεγονότων» (passive bystander) και η λεγόµενη «κόπωση συµπόνιας» (compassion fatigue).
Με γλαφυρό και εύληπτο τρόπο περιγράφει πώς οι µεγαλύτερες βιαιότητες και θηριωδίες εκτελούνται από αυτούς που έχουν ταχθεί να προστατεύουν τους άλλους ή τον νόµο ή τους πολίτες.
Το βιβλίο δεν αποτελεί µόνο µια περιγραφή του τρόπου µε τον οποίο συνηθισµένοι άνθρωποι µετατρέπονται σε διαχειριστές της βίας, αλλά και µια ανάλυση των µηχανισµών µέσω των οποίων η βία αυτή δικαιολογείται, γίνεται δεκτή ή συσκοτίζεται.
Σε µία εποχή που το έγκληµα θεωρείται όλο και συχνότερα µια ατοµική λύση και που τα εγκλήµατα του κράτους αποτελούν δυστυχώς κοινοτοπία, το κλασικό αυτό έργο έρχεται να φέρει ξανά στο επίκεντρο το θέµα της ευθύνης εκείνων, που εκ του νόµου έχουν υποχρέωση να προστατεύουν δικαιώµατα. Κυρίως όµως θέτει το ζήτηµα της πρόληψης αυτών των καταστάσεων.
***
O Stanley Cohen (1942-2013) ήταν κοινωνιολόγος και εγκληµατολόγος και δίδαξε ως Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics (1996-2003), στα πανεπιστήµια του Durham, του Essex, στο Εβραϊκό Πανεπιστήµιο της Ιερουσαλήµ κ.α. Ήταν µέλος της Βρετανικής Ακαδηµίας Επιστηµών και βραβεύτηκε µε το Sellin-Glueck Award της Αµερικανικής Εταιρείας Εγκληµατολογίας. Μεγάλωσε στη Νότια Αφρική και είχε ένα διά βίου ενδιαφέρον για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Στα πρώτα του επιστηµονικά βήµατα επηρεάστηκε από το κίνηµα της αντι-ψυχιατρικής και συµµετείχε στο εµβληµατικό Εθνικό Συµπόσιο για την Παρέκκλιση (1968), το οποίο αποτέλεσε σταθµό για την εµφάνιση της Κριτικής Εγκληµατολογίας στο Ηνωµένο Βασίλειο. Από το τέλος της δεκαετίας του 1960, µαζί µε τον Laurie Taylor, υλοποίησαν ένα πρόγραµµα έρευνας στη φυλακή υψίστης ασφαλείας του Durham, το οποίο οδήγησε στη δηµοσίευση τριών εµβληµατικών βιβλίων σχετικά µε τις επιβλαβείς συνέπειες των µακροχρόνιων ποινών στην προσωπικότητα και τον ψυχισµό των κρατουµένων, τις σκιώδεις όψεις της φυλακής και τις συνθήκες κράτησης, αλλά και τις πρακτικές επιβίωσης στην καθηµερινότητα. Πρόκειται για τα βιβλία Psychological Survival: The Experience of Long-term Prisonment (1972), Escape Attempts (1976) και Prison Secrets (1978).
Το έργο του Cohen που επηρέασε την εξέλιξη της Εγκληµατολογίας της Κοινωνικής Αντίδρασης και της Κριτικής Εγκληµατολογίας και θεωρείται κλασικό είναι το Folk devils and moral panics. The creation of mods and rockers (1972), στο οποίο αναλύεται η κοινωνική αντίδραση απέναντι στις νεανικές τάσεις και πώς κατασκευάζονται οι κοινωνικοί κίνδυνοι µέσα από το φαινόµενο των ηθικών πανικών και το φαινόµενο του «σπιράλ ενίσχυσης της απόκλισης». Στη συνέχεια, ο Cohen ασχολήθηκε µε τους µηχανισµούς και τις διαδικασίες κοινωνικού ελέγχου και τις συνέπειές τους, ζητήµατα τα οποία διερευνώνται στο Visions of Social Control: Crime, Punishment and Classification (1985). Από τη δεκαετία του ’90, ο Cohen ασχολήθηκε συστηµατικά µε τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωµάτων, τα βασανιστήρια, τις τεχνικές ανοχής και συγκάλυψής τους, ζητήµατα που αποτυπώνονται στο άρθρο «Human rights and crimes of the state: the culture of denial» 1993 και στο παρόν βιβλίο States of Denial. Knowing about atrocities and suffering. Από τα τελευταία του έργα ήταν το Whose side were we on? The undeclared politics of moral panic theory (2011). Ίδρυσε το Κέντρο Μελέτης των Ανθρώπινων ∆ικαιωµάτων στο London School of Economics. Αποτέλεσε µια από τις καθοριστικές παρουσίες στον χώρο της Κριτικής Εγκληµατολογίας από τη δεκαετία του ’70 και µετά, και το έργο του αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαµόρφωση κάθε εγκληµατολόγου.
***
Η Σοφία Βιδάλη είναι Καθηγήτρια Εγκληµατολογίας και Αντεγκληµατικής Πολιτικής στο Τµήµα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστηµίου. Έχει σπουδές Νοµικής και έχει διδάξει επί σειρά ετών στο ∆ΠΘ και, επίσης, σε άλλα πανεπιστήµια εντός και εκτός Ελλάδας. Είναι διευθύντρια και διδάσκουσα του ΜΠΣ «Εγκληµατολογικές και ποινικές προσεγγίσεις της διαφθοράς του οικονοµικού και του οργανωµένου εγκλήµατος» της Σχολής Κοινωνικών Επιστηµών του ΕΑΠ, διδάσκουσα στο ΜΠΣ «Κοινωνική και Πολιτισµική Εγκληµατολογία» του Τµήµατος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου, µέλος του διεθνούς διαπανεπιστηµιακού δικτύ́ου Criminal Justice and Critical Criminology και πρόεδρος και ιδρυτικό µέλος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εγκλήµατος και του Κοινωνικού Ελέγχου (http://www.eemeke.org/). Έχει διατελέσει µέλος της Υποεπιτροπής του ΟΗΕ για την «Πρόληψη των βασανιστηρίων και άλλης σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας»· (1.1.2019-31.12.2020), ως εκπρόσωπος της Ελλάδας, µέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου (2015-2019) και µέλος σε πλήθος επιτροπών σχεδιασµού πολιτικής στο υπουργείο ∆ηµόσιας Τάξης, ∆ικαιοσύνης, στον ΟΚΑΝΑ.
Έχει γράψει οκτώ βιβλία, τα πιο πρόσφατα είναι: το Έγκληµα και Κοινωνία (2019) και το Πέρα από τα όρια. Η Αντεγκληµατική Πολιτική σήµερα (2017), και έχει συνεπιµεληθεί τους συλλογικούς τόµους Εγκλήµατα των ισχυρών. ∆ιαφθορά, οικονοµικό και οργανωµένο έγκληµα (2019) και τα Πρακτικά του 1oυ συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εγκλήµατος και του Κοινωνικού Ελέγχου. Εξουσίες, επιστηµονική ουδετερότητα και εγκληµατολογικός λόγος (2018). Επίσης, είναι συγγραφέας πλήθους επιστηµονικών άρθρων και µελετών, έχει διατελέσει επιστηµονική υπεύθυνη, ειδική εµπειρογνώµονας ή ερευνήτρια σε ερευνητικά προγράµµατα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και, τέλος, είναι µέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού Αντιγόνη: το ερώτηµα. Περιοδικό για την Κριτική Εγκληµατολογία, το Ποινικό Πρόβληµα και τον Κοινωνικό Έλεγχο (εκδ. Τόπος).