Η ακαδημαϊκή εκτόξευση της επικεφαλής στο ψηφοδέλτιο επικρατείας της ΝΔ Ειρήνης Αγαπηδάκη μέσω μελετών για την πολυεθνική με τον καθηγητή Κυριάκο Σουλιώτη
Μετά βαΐων και κλάδων ανακοινώθηκε από τη συντριπτική πλειονότητα των ΜΜΕ ότι η Ειρήνη Αγαπηδάκη θα είναι επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της ΝΔ. Η γενική γραμματέας Δημόσιας Υγείας και πρώην εθνική συντονίστρια για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα Ειρ. Αγαπηδάκη έχει συγκεντρώσει στο παρελθόν τα φώτα της δημοσιότητας για αρνητικό λόγο, εξαιτίας υβριστικών αναρτήσεών της στο Twitter. Στις 5 Δεκεμβρίου 2016 είχε γράψει στον προσωπικό της λογαριασμό στο Twitter: «Ας πούμε ένα σύνθημα που όλους τους ενώνει: ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ και δολοφόνοι. Το “φασίστας” δεν κάνει καλή ρίμα, ακολουθώ την κυβερνητική γραμμή». Σε άλλο της tweet είχε γράψει: «Εμείς πάντως θέλουμε να φύγεις με εκλογές Αλέξη, εσύ λύσσαξες να γνωρίσεις τα καμαράκια του Κορυδαλλού. Να το θυμάσαι, ναι; Just saying».
Το Twitter προφανώς δεν είναι το μοναδικό που έχει να επιδείξει η Ειρ. Αγαπηδάκη στο παλμαρέ της. Σύμφωνα με βιογραφικό της που είναι αναρτημένο στο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών (ΕΑΔΔ), ξεκίνησε τις σπουδές της στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης το 1998. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2002, έλαβε μεταγραφή για το πρόγραμμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών για κοινωνικούς λόγους. Τελικώς αποφοίτησε το 2007, εννέα χρόνια μετά την εισαγωγή της στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης το 1998. Εχει επίσης λάβει μεταπτυχιακό στο γνωστικό αντικείμενο της Προαγωγής και Αγωγής Υγείας από την Ιατρική Σχολή Αθηνών.
Προφανώς δεν μπορεί κανείς να κριτικάρει την Ειρ. Αγαπηδάκη για το γεγονός ότι έλαβε το πτυχίο της έπειτα από εννέα χρόνια κι ας προασπίζεται με πάθος την περιβόητη «αριστεία» που ευαγγελίζεται η ΝΔ. Με αυτά τα δεδομένα όμως φαντάζει υποκριτική εκ μέρους της μια δημοσίευση που είχε κάνει στον προσωπικό της λογαριασμό στο Facebook με την οποία εξέφραζε μια ελιτίστικη αντίληψη αναφορικά με τη βάση εισαγωγής στα πανεπιστήμια, γράφοντας μεταξύ άλλων: «…Αυτές τις πόρτες όμως, δεν μπορούν να τις αναδείξουν εκείνοι που μαθαίνουν στα παιδιά σας ότι “δεν κόπηκαν, τα κόψανε”, γιατί τους ενδιαφέρει να σας κάνουν να αισθανθείτε καλύτερα με την αποτυχία, όχι να δυναμώσετε και να τα καταφέρετε». Αριστεία.
Η Ειρ. Αγαπηδάκη έχει να επιδείξει πάντως «πλούσιο» ακαδημαϊκό έργο. Οπως αναφέρει η ίδια στο βιογραφικό της, έχει εργαστεί μεταξύ άλλων ως «ερευνητική συνεργάτης επί σειρά ετών στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ενώ κατά το πρόσφατο παρελθόν, εξελέγη και υπηρετούσε ως Λέκτορας Δημόσιας Υγείας στην Ιατρική Σχολή του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου». Παράλληλα, «έχει συγγράψει και δημοσιεύσει ερευνητικές εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές, ενώ έχει παρουσιάσει αποτελέσματα των ερευνητικών της εργασιών σε πολλά ελληνικά και διεθνή συνέδρια».
Μελέτες για το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Κάτι που δεν περιλαμβάνει η Ειρ. Αγαπηδάκη στο βιογραφικό της που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα της ΝΔ είναι ότι έχει συμμετάσχει σε πολλές μελέτες οι οποίες έχουν εκπονηθεί με την έγκριση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Πρόκειται για ένα πανεπιστήμιο που όπως προκύπτει από εσωτερικά, κατασχεμένα έγγραφα της Novartis ήταν από τα… αγαπημένα της φαρμακευτικής πολυεθνικής. Σύμφωνα με το Google Scholar –αποτελεί βάση δεδομένων της Google για ακαδημαϊκά έργα– η Ειρ. Αγαπηδάκη έχει συμμετάσχει στη σύνταξη τουλάχιστον 28 μελετών. Οπως προκύπτει, στις δώδεκα εξ αυτών συμμετείχε μεταξύ άλλων και ο Κυριάκος Σουλιώτης, καθηγητής Πολιτικής Υγείας στη Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Πρόκειται για πρόσωπο που όπως έχει αποκαλύψει το Documento η Novartis ήθελε «να δεσμευθεί» προκειμένου να επιτύχει τους σκοπούς της.
Σύμφωνα με τη Διαύγεια, στις 14 Δεκεμβρίου 2015 δημοσιεύτηκε απόφαση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου αναφορικά με τη σύναψη σύμβασης έργου με την Ειρ. Αγαπηδάκη ύψους 3.500 ευρώ για τη συμμετοχή της στο έργο «Διερεύνηση της τήρησης της θεραπείας (treatment adherence) σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα – προσδιοριστικοί παράγοντες και επίπτωση της οικονομικής κρίσης». Την ίδια ημέρα ανακοινώθηκε η πληρωμή ποσού 1.300 ευρώ στην Ειρ. Αγαπηδάκη για τη συμμετοχή της στο ίδιο έργο. Και πάλι την ίδια ημέρα το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου ανακοίνωσε τη σύναψη σύμβασης έργου με την Ειρ. Αγαπηδάκη ύψους 3.500 ευρώ για τη συμμετοχή της στο έργο «Το νέο περιβάλλον στην ΠΦΥ και στην πρόσβαση των πολιτών στη θεραπεία και ο ρόλος των ειδικών ιατρών: η περίπτωση των νευρολόγων και των ψυχιάτρων». Την ίδια ημέρα δημοσιεύτηκε η πληρωμή δαπάνης ποσού 3.500 ευρώ για τη συμμετοχή της Ειρ. Αγαπηδάκη στο ίδιο έργο.
Χρηματοδότηση από τη Novartis
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η Ειρ. Αγαπηδάκη μαζί με τον Κυρ. Σουλιώτη συμμετείχαν στη συγγραφή τριών μελετών οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν από τη Novartis. Και οι τρεις αυτές μελέτες –με παρόμοια θεματολογία– δημοσιεύτηκαν αφότου είχαν αρχίσει οι αποκαλύψεις για το σκάνδαλο Novartis. Συγκεκριμένα, στις 30 Σεπτεμβρίου 2017 έγινε δεκτή η μελέτη (δημοσιεύτηκε το 2018 στην ιστοσελίδα wileyonlinelibrary.com) με τίτλο «Η δημοκρατία της Υγείας στην Ευρώπη: Η συμμετοχή οργάνωσης ασθενών με καρκίνο στην πολιτική της υγείας». Αυτή η μελέτη, στην οποία συμμετέχουν μεταξύ άλλων η Ειρ. Αγαπηδάκη και ο Κυρ. Σουλιώτης, αναφέρεται ότι χρηματοδοτήθηκε από τη Novartis Pharma στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας AGORA, «μιας ευρωπαϊκής δεξαμενής που στοχεύει στη βελτιστοποίηση της πρόσβασης ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες».
Υπάρχει και συνέχεια. Η Ειρ. Αγαπηδάκη μαζί με τον Κυρ. Σουλιώτη συμπεριλαμβάνονταν σε ακόμη μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2018 με τίτλο «Συμμετοχή οργάνωσης ασθενών με καρκίνο στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πολιτική της υγείας: Μια ανάλυση στιγμιοτύπων/συστοιχιών των 28 χωρών της ΕΕ». Και αυτή η έρευνα εκπονήθηκε στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας AGORA. Λίγο καιρό νωρίτερα, στις 15 Απριλίου 2017, είχε δημοσιευτεί ακόμη μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων η Ειρ. Αγαπηδάκη μαζί με τον Κυρ. Σουλιώτη, με τίτλο: «Αξιολόγηση της συμμετοχής των οργανώσεων ασθενών στην πολιτική της υγείας: Μια συγκριτική μελέτη στη Γαλλία και την Ιταλία». Και αυτή η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από τη Novartis στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας AGORA.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως την 1η Ιουνίου 2016 δημοσιεύτηκε μελέτη με τίτλο «Ενα εννοιολογικό πλαίσιο χαρτογράφησης της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη στις χώρες της ΕΕ. Η πρωτοβουλία για την πρόσβαση των ασθενών». Ο Κυρ. Σουλιώτης με την Ειρ. Αγαπηδάκη, που συγκαταλέγονται στους συντάκτες της επίμαχης μελέτης, αναφέρουν στην ιδιότητά τους όχι μόνο το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, αλλά και την οργάνωση των Βρυξελλών European Patients’ Forum. Είναι άγνωστη η θέση που κατείχαν σε αυτή την οργάνωση η Ειρ. Αγαπηδάκη και ο Κυρ. Σουλιώτης. Αυτό που δεν είναι άγνωστο είναι ότι, όπως προκύπτει από την ιστοσελίδα της, χρηματοδοτείται κάθε χρόνο με δεκάδες χιλιάδες ευρώ από τη Novartis αλλά και από άλλες μεγάλες φαρμακευτικές πολυεθνικές εταιρείες.
Οπως έχει αποκαλύψει το Documento, η Novartis είχε δώσει 110.000 ευρώ στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου για τη συγκρότηση του επιστημονικού έργου «Assessment of the level of participation of patient in health policy decision making – The EMOTION study». Επιστημονικός υπεύθυνος της 25αμελούς ομάδας εργασίας του έργου είχε οριστεί ο Κυρ. Σουλιώτης, που έλαβε 37.777 ευρώ.
«Να δεσμευθεί εξαρχής»
Δεν είναι η πρώτη φορά που το όνομα του κ. Σουλιώτη έρχεται στο φως της επικαιρότητας, αφού εναντίον του είχε ασκηθεί δίωξη για το σκάνδαλο του ΕΟΠΠΥ. Ο Κυρ. Σουλιώτης συγκαταλεγόταν στα εννέα πρόσωπα εναντίον των οποίων, έπειτα από παραγγελία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, είχαν ασκηθεί διώξεις για τις πράξεις της απιστίας κατά την υπηρεσία από κοινού τελεσθείσας και κατ’ εξακολούθηση, με περιουσιακή ζημιά που υπερβαίνει τις 120.000 ευρώ και επιπλέον τις 150.000 ευρώ σε συνδυασμό με τις επιβαρυντικές περιστάσεις του νόμου περί καταχραστών του δημοσίου. Παραμένει άγνωστη η δικαστική εξέλιξη της υπόθεσης.
Οπως έχει αποκαλύψει κατά το παρελθόν το Documento, ο Κυρ. Σουλιώτης είχε κατονομαστεί από εσωτερικά έγγραφα της Novartis ως σημαίνον πρόσωπο που έπρεπε να «δεσμευθεί» προκειμένου η φαρμακευτική πολυεθνική να πετύχει τους σκοπούς της. Συγκεκριμένα, το όνομα του Κυρ. Σουλιώτη αναφέρεται στο εσωτερικό κατασχεμένο έγγραφο της Novartis με τίτλο «Novartis Healthcare Systems Healthcare – Healthcare Systems Excellence Program Project Proposal Greece, March 29 2013».
Το εν λόγω εσωτερικό ενημερωτικό έγγραφο που στάλθηκε στα στελέχη της φαρμακευτικής πολυεθνικής αποτελεί το διαβόητο πλέον «Harvard Project». Πρόκειται δηλαδή για το έγγραφο στο οποίο καταγράφονταν οι στόχοι της Novartis, που περιλάμβαναν την εξασφάλιση 140 εκατ. ευρώ εκκρεμουσών οφειλών από το δημόσιο και την εισαγωγή νέων φαρμάκων. Σχεδόν όλοι οι στόχοι που είχε θέσει η Novartis τελικώς στέφθηκαν από επιτυχία. Κι αυτό παρότι εκείνη την περίοδο η τρόικα πίεζε για μειώσεις στη φαρμακευτική δαπάνη και είχε απαγορεύσει την εισαγωγή νέων φαρμάκων.
Στο ίδιο αυτό έγγραφο αναγράφονταν ξεκάθαρα οι βλέψεις της Novartis αναφορικά με τον Κυρ. Σουλιώτη: «Επικεφαλής του τομέα υγείας των οποίων η δέσμευση πρέπει να εξασφαλιστεί: Βοηθός καθηγητή κ. Κυριάκος Σουλιώτης (πρώην αντιπρόεδρος του ΕΟΠΠΥ) να δεσμευθεί εξαρχής. Επίσης, οι υπουργοί Υγείας και Οικονομικών, καθώς και οι κρατικοί υπάλληλοι (π.χ. διευθυντές νοσοκομείων) να εμπλακούν στο σχετικό στάδιο υλοποίησης». Στο ίδιο έγγραφο γίνεται επίσης αναφορά στην «τοπική ομάδα ηγεσία έργου», όπου εντοπίζεται και πάλι το όνομα του Κυρ. Σουλιώτη, μαζί με άλλα, όπως αυτό του Κωνσταντίνου Φρουζή.
«Ο βασικός επηρεαστής του υπουργού»
Δεν είναι όμως το μοναδικό εσωτερικό κατασχεμένο έγγραφο της Novartis στο οποίο αναφέρεται το όνομα αλλά εικονίζεται και η φωτογραφία του Κυρ. Σουλιώτη. Ενα άλλο φέρει ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 2013 και τίτλο «Workshop 2 – Providing Healthcare in the time of crisis: The Greek case». Σε αυτό αναγράφονται οι «Βασικοί παράγοντες επιρροής – Οι τρεις ξεχωριστοί για την Τρόικα, την Task Force και το υπουργείο Υγείας – Σε στενή συνεργασία και αλληλεπίδραση με τη Novartis Gvt& PA Team».
Ενας από αυτούς τους τρεις «ξεχωριστούς» σύμφωνα με το έγγραφο της Novartis ήταν και ο Κυρ. Σουλιώτης. Οπως χαρακτηριστικά γράφεται: «ο καθηγητής Κυριάκος Σουλιώτης ηγείται της επιστημονικής ομάδας για τον μετασχηματισμό της δομής της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ελλάδα, συμμετέχοντας επίσης στη φαρμακευτική επιτροπή που έχει συσταθεί από το Υπουργείο Υγείας και αναφέρεται στον υπουργό. Επιπλέον, είναι ο πρώην αντιπρόεδρος του ΕΟΠΠΥ και παράλληλα θεωρείται ο βασικός επηρεαστής του υπουργού στη συνολική ατζέντα της υγείας. Θα είναι θετικός, αν χρειαστεί, για την υποστήριξη του σχεδίου μας για το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης».
«Με σκοπό να ευνοήσουν τη Νοβάρτις»
Το όνομα του Κυρ. Σουλιώτη αναγράφεται όμως και σε κατάθεση προστατευόμενου μάρτυρα. Στις 17 Ιανουαρίου 2018 ο προστατευόμενος μάρτυρας με την κωδική ονομασία «Μάξιμος Σαράφης» είχε καταθέσει αναφορικά με το «Harvard Project» πως «μέσω αυτού του προγράμματος η Νοβάρτις επιδιώκει να ενισχύσει και να επεκτείνει την ήδη κατέχουσα ηγετική της θέση. Η εταιρεία ήθελε ξεκάθαρα να δεσμεύσει (“engage”) φορείς και παράγοντες της ελληνικής πολιτείας όπως οι υπουργοί Υγείας, Οικονομικών και κρατικοί αξιωματούχοι όπως οι διοικητές των νοσοκομείων… Η τοπική ηγετική ομάδα του προγράμματος ήταν επίσης οι Φρουζής, Ρούμπου, Σακοράφας, Σουλιώτης και ο τότε πρόεδρος της Νοβάρτις Ελλάς…».
Σε άλλη κατάθεση που δόθηκε από τον «Μάξιμο Σαράφη» στις 12 Δεκεμβρίου 2018 δηλώνεται ότι «πέρα από τον Ν. Μανιαδάκη, ο οποίος εκπροσωπεί τη νέα γενιά της ΕΣΔΥ, η Νοβάρτις χρησιμοποιούσε ως γέφυρα με το υπουργείο Υγείας άλλους πανεπιστημιακούς οικονομολόγους υγείας, όπως ο ομότιμος καθηγητής της ΕΣΔΥ Ιωάννης Κυριόπουλος και από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, τους Κυριάκο Σουλιώτη, πρώην αντιπρόεδρο ΕΟΠΠΥ, και τη Μαίρη Γείτονα. Ολοι οι ανωτέρω, όπως αποτυπώνονταν στον προϋπολογισμό του τμήματος market access και στα πρακτικά, συμμετείχαν σε αντίστοιχα projects, εκμεταλλευόμενοι τις κυβερνητικές θέσεις που κατείχαν στο υπουργείο Υγείας, με σκοπό να ευνοήσουν τη Νοβάρτις».
Το όνομα του Κυρ. Σουλιώτη αναφέρεται όμως σε ακόμη ένα εσωτερικό κατασχεμένο έγγραφο της Novartis, που φέρει ημερομηνία 10 Φεβρουαρίου 2017 και τίτλο «Public Affairs Strategy». Στο επίμαχο έγγραφο αναφέρονται μεταξύ άλλων τα ονόματα συγκεκριμένων καθηγητών προκειμένου η φαρμακευτική να καταγράψει τον βαθμό της δέσμευσής τους προς την πολυεθνική αλλά και τον αρνητικό αντίκτυπό τους στην κοινή γνώμη εξαιτίας της –όποιας– εμπλοκής τους στο σκάνδαλο Novartis. Ο Κυρ. Σουλιώτης φέρει βαθμό «2» αναφορικά με τον αντίκτυπο στην κοινή γνώμη –είναι η χειρότερη δυνατή βαθμολογία– ενώ αναφορικά με τη δέσμευσή του στην πολυεθνική περιγράφεται με το αρκτικόλεξο «TBC», που πιθανότατα σημαίνει «προς επιβεβαίωση».
Το συνέδριο ISPOR και οι χορηγίες
Το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου είχε την τιμητική του στο συγκεκριμένο έγγραφο, αφού περιλαμβάνεται το όνομα –είναι μάλιστα κοκκινισμένο– και της Μαρίας Γείτονα, αναπληρώτριας καθηγήτριας Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Σύμφωνα με το έγγραφο, η Novartis έκρινε ότι και η Μ. Γείτονα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην κοινή γνώμη εξαιτίας των αποκαλύψεων για το σκάνδαλο Novartis, ενώ αναγραφόταν πως δεν υπάρχει δέσμευσή της με την εταιρεία. Η Novartis, παρ’ όλα αυτά, προτρέπει τα στελέχη της να μην υπάρξει καμία επικοινωνία μαζί της, καθώς «φέρεται να εμπλέκεται».
Οπως έχει αποκαλύψει το Documento, το όνομα της Μ. Γείτονα είχε έρθει στην επικαιρότητα εξαιτίας του συνεδρίου για τη φαρμακοοικονομία που διοργανώθηκε από τη Διεθνή Εταιρεία Φαρμακοοικονομίας και Ερευνας Αποτελεσμάτων (ISPOR) στις 3-7 Νοεμβρίου 2012. Ηταν ένα συνέδριο στο οποίο, όπως έχει αποκαλύψει το Documento, συμμετείχαν πάνω από 40 στελέχη του υπουργείου Υγείας και εποπτευόμενων οργανισμών. Τα έξοδα για τη μετάβαση και παραμονή των συμμετεχόντων στο Βερολίνο για πέντε ημέρες κάλυψε το ελληνικό τμήμα της ISPOR, το οποίο διηύθυνε η Μ. Γείτονα.
Η ISPOR είναι ένας οργανισμός χωρίς έσοδα, άρα δεν θα μπορούσε να καλύψει τα έξοδα των συμμετεχόντων. Σε έρευνα όμως που διεξήγαγε η Επιθεώρηση Δημόσιας Διοίκησης αναφορικά με το επίμαχο συνέδριο η Μ. Γείτονα κατέθεσε στους επιθεωρητές ότι τα χρήματα προέρχονταν από δωρεές. Συγκεκριμένα, το επίμαχο ταξίδι πληρώθηκε από προσφορά της Ελληνικής Εκπαιδευτικής Εταιρείας, στην οποία είναι διευθύντρια η Ζωή Γείτονα, κόρη της Μ. Γείτονα, η οποία διορίστηκε από την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Η Μ. Γείτονα είχε καταθέσει στους επιθεωρητές ότι η Ελληνική Εκπαιδευτική Εταιρεία βρήκε τα χρήματα από χορηγίες φαρμακευτικών εταιρειών, μεταξύ των οποίων και η Novartis που πρόσφερε 25.000 ευρώ. Δηλαδή μια εταιρεία της οικογένειας Γείτονα –κι ενώ η Μ. Γείτονα ήταν τότε πρόεδρος της διοργανώτριας εταιρείας του συνεδρίου– μεσολάβησε προκειμένου να δοθούν χρήματα φαρμακευτικών εταιρειών για την κάλυψη των εξόδων των συμμετεχόντων του συνεδρίου. Οι επίμαχες δωρεές των φαρμακευτικών εταιρειών δεν είχαν λάβει την απαιτούμενη έγκριση από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) και ως αποτέλεσμα η πρώην γενική επιθεωρήτρια δημόσιας διοίκησης Μάρη Ζεντέλη-Παπασπύρου τις είχε χαρακτηρίσει παράνομες σε πόρισμα που συνέταξε. Ετσι η Novartis και οι υπόλοιπες φαρμακευτικές δεν εμφανίζονταν ως χορηγοί αυτών των συνεδρίων και δεν προέκυπτε σύγκρουση συμφερόντων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως έχει επίσης αποκαλύψει το Documento, η Μ. Γείτονα ήταν επιστημονική υπεύθυνη σε επτά έρευνες ή κλινικές μελέτες που χρηματοδοτήθηκαν από τη Novartis. Δύο από αυτές έγιναν για φάρμακα της πολυεθνικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι 15.000 ευρώ που έλαβε από τη Novartis για μελέτη σχετική με το φάρμακο Glivec της πολυεθνικής.
