Στις αναπτυγμένες χώρες η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης έφερε στο προσκήνιο την άνοια (α στερητικό + νους) –με πιο συχνή μορφή της τη νόσο αλτσχάιμερ (60% των περιπτώσεων)– ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα.
Γράφει η Παρασκευή Σακκά*
Παγκοσμίως στις μέρες μας υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι νοσούν από άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στη χώρα μας υπάρχουν σήμερα 200.000 άτομα με άνοια και ο αριθμός αυτός μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000.
Η νόσος αλτσχάιμερ και οι άλλες μορφές άνοιας προκαλούν υψηλή υγειονομική δαπάνη, ως αποτέλεσμα των αυξημένων αναγκών για θεραπευτική αγωγή και φροντίδα του πάσχοντος και υποστήριξης των φροντιστών. Το ετήσιο κόστος αντιμετώπισης της άνοιας παγκοσμίως το 2018 ανήλθε σε ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. Το ετήσιο κόστος στην Ελλάδα υπολογίζεται στα τρία δισεκατομμύρια ευρώ σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη.
Η νόσος αλτσχάιμερ χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της τ-πρωτεΐνης, που προκαλούν εκφύλιση των νευρώνων του. Τα συμπτώματά της είναι: διαταραχές μνήμης, διαταραχές λόγου, απώλεια προσανατολισμού στον χώρο και τον χρόνο και έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας. Επίσης υπάρχουν αλλαγές στην προσωπικότητα, συχνά
σωματικά ενοχλήματα και ψυχιατρικά συμπτώματα όπως απάθεια, κατάθλιψη, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, αρνητισμός, παραλήρημα και ψευδαισθήσεις. Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο δώδεκα χρόνια.
Οι αιτίες της νόσου αλτσχάιμερ δεν είναι συνολικά γνωστές. Οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου που έχουν διαπιστωθεί είναι η γενετική προδιάθεση και η αύξηση της ηλικίας, παράγοντες μη τροποποιήσιμοι. Η αυστηρά κληρονομική μορφή της νόσου είναι σπάνια, αφορά 1%-2% του συνόλου των πασχόντων και εμφανίζεται σε ηλικίες κάτω των 65 ετών. Η σποραδική μορφή της νόσου αλτσχάιμερ που αφορά το 98-99% των πασχόντων εμφανίζεται μετά τα 65 έτη και έχει μικρή κληρονομική επιβάρυνση. Σε πρόσφατες μελέτες έχουν βρεθεί αρκετά προδιαθεσικά γονίδια. Συνολικά για τους συγγενείς πρώτου βαθμού ο κίνδυνος νόσησης των ατόμων με νόσο αλτσχάιμερ, αν και μικρός, είναι τρεις με τέσσερις φορές μεγαλύτερος από τα άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό. Γι’ αυτό όλοι καλούμαστε να τροποποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας για να μειώσουμε τις πιθανότητες εκδήλωσης της νόσου.
Μελέτες πληθυσμών στην Ευρώπη και την Αμερική τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν ότι η επίπτωση της άνοιας μειώνεται ως αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής και του ελέγχου των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου. Οι πολιτικές για τη δημόσια υγεία θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους μεσήλικες να διακόπτουν το κάπνισμα, να ασκούνται σωματικά, να ακολουθούν διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και ψάρια (μεσογειακή δίαιτα), να ελέγχουν την παχυσαρκία, τον διαβήτη και την υπέρταση και να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Επιπρόσθετα άνθρωποι με πολλά χρόνια εκπαίδευσης, απαιτητικά επαγγέλματα, έντονη νοητική δραστηριότητα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών αλλά και φυσικών σωματικών δραστηριοτήτων) έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης της νόσου αλτσχάιμερ.
Η νόσος αλτσχάιμερ είναι μη αναστρέψιμη και εξελίσσεται με αργούς ρυθμούς σε βάθος χρόνου. Τα υπάρχοντα φάρμακα (αναστολείς χολινεστερασών, μεμαντίνη) ανακουφίζουν τα συμπτώματά της χωρίς να αποτελούν ριζική θεραπεία. Οι μη φαρμακευτικές θεραπείες (νοητική ενδυνάμωση, εργοθεραπεία, θεραπείες τέχνης κ.λπ.) βοηθούν σημαντικά στην καλύτερη εξέλιξη όλων των μορφών άνοιας. Οι οργανώσεις για το αλτσχάιμερ παίζουν σημαντικό ρόλο στη συνολική διαχείριση της νόσου παγκοσμίως. Στη χώρα μας προσφέρουν μη φαρμακευτικές θεραπείες στους ασθενείς και υποστήριξη στις οικογένειές τους.
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουν γίνει σημαντικά βήματα σχετικά με την αντιμετώπιση της άνοιας. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανοια έχει εγκριθεί από την Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής και διατυπώνει προτάσεις για ένα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης και αντιμετώπισης όλων των τομέων/μορφών της. To Εθνικό Παρατηρητήριο για την Ανοια και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αλτσχάιμερ με τις 25 οργανώσεις για το αλτσχάιμερ σε όλη την Ελλάδα συνεχίζουν με επιτυχία τον αγώνα για να γίνει η άνοια προτεραιότητα στη δημόσια υγεία. Η υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανοια έχει ξεκινήσει και αυτήν τη στιγμή λειτουργούν οκτώ Κέντρα Ημέρας για άτομα με άνοια στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, πέντε νέα Ιατρεία Μνήμης σε νοσοκομεία και δύο μονάδες τελικού σταδίου για άτομα με άνοια υλοποιούνται άμεσα μέσω των περιφερειακών ΠΕΠ- ΕΣΠΑ 2014-2020. Επίσης μια νομοπαρασκευαστική επιτροπή εργάζεται εντατικά με σκοπό τη δημιουργία σχεδίου νόμου για την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με άνοια και των φροντιστών τους.
Η επόμενη προσπάθειά μας έχει στόχο τη δημιουργία κοινοτήτων φιλικών προς την άνοια. Σε μια κοινότητα φιλική προς την άνοια οι άνθρωποι που νοσούν έχουν πρόσβαση σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, απολαμβάνουν υψηλής ποιότητας φροντίδα, αντιμετωπίζονται με σεβασμό και προσφέρουν στους συνανθρώπους τους. Μια κοινότητα φιλική προς την άνοια αποτελείται από μεμονωμένα άτομα, επιχειρήσεις και μαγαζιά, οργανισμούς, δημόσιες υπηρεσίες και συλλόγους που αναγνωρίζουν και υποστηρίζουν τις ανάγκες των ατόμων με άνοια. Για τον σκοπό αυτό η Εταιρεία Νόσου Aλτσχάιμερ Αθηνών πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια στους εργαζόμενους.
Η επόμενη προσπάθειά μας έχει στόχο τη δημιουργία κοινοτήτων φιλικών προς την άνοια. Σε μια κοινότητα φιλική προς την άνοια οι άνθρωποι που νοσούν έχουν πρόσβαση σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, απολαμβάνουν υψηλής ποιότητας φροντίδα, αντιμετωπίζονται με σεβασμό και προσφέρουν στους συνανθρώπους τους. Μια κοινότητα φιλική προς την άνοια αποτελείται από μεμονωμένα άτομα, επιχειρήσεις και μαγαζιά, οργανισμούς, δημόσιες υπηρεσίες και συλλόγους που αναγνωρίζουν και υποστηρίζουν τις ανάγκες των ατόμων από άνοια. Για το σκοπό αυτό η Εταιρεία Νόσου Αλτσχάιμερ Αθηνών πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια στους εργαζομένους.
*Η Παρασκευή Σακκά είναι νευρολόγος – ψυχίατρος, πρόεδρος της Εταιρείας Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών Αθηνών και πρόεδρος του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την Άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ.
