Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και το άσυλο επικεντρώθηκαν ολοένα και περισσότερο στην αποτροπή το 2024, υπονομεύοντας τα δικαιώματα των ανθρώπων στα σύνορά της και πέρα από αυτήν, αναφέρει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) που παρουσίασε σήμερα Πέμπτη την ετήσια Παγκόσμια Έκθεσή του. Αυτές οι πολιτικές είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των θανάτων στη θάλασσα, τις παράνομες απωθήσεις στα σύνορα και την επιστροφή αιτούντων άσυλο σε χώρες όπου κινδυνεύουν.
Στην παγκόσμια έκθεση των 546 σελίδων, που φέτος κάνει την 35η έκδοσή της, η Human Rights Watch εξέτασε τα ανθρώπινα δικαιώματα σε περισσότερες από 100 χώρες. Σε μεγάλο μέρος του κόσμου οι κυβερνήσεις συνέλαβαν και φυλάκισαν παράνομα πολιτικούς αντιπάλους, ακτιβιστές και δημοσιογράφους. Ένοπλες ομάδες και κυβερνητικές δυνάμεις σκότωσαν αμάχους, έδιωξαν πολλούς από τα σπίτια τους και εμπόδισαν την πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια. Σε πολλές από τις 70 εθνικές εκλογές που έγιναν 2024, αυταρχικοί ηγέτες κέρδισαν έδαφος με μεροληπτική ρητορική.
Η έκθεση για την Ελλάδα
Η Human Rights Watch αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην Ελλάδα όπου τονίζει ότι «αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις για το κράτος δικαίου που απορρέουν από κρατικές ενέργειες που υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και πλήττουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της παρέμβασης στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, της επιτήρησης των δημοσιογράφων από το κράτος και του εχθρικού περιβάλλοντος για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών συνεχίστηκαν το 2024, με αναφορές για επαναπροωθήσεις, κακές συνθήκες κράτησης των μεταναστών και ανεπαρκείς εγκαταστάσεις υποδοχής για τους αιτούντες άσυλο».
Ελευθερία των μέσων ενημέρωσης
«Τον Φεβρουάριο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα-ορόσημο στο οποίο εκφράζονται «σοβαρές ανησυχίες» για «πολύ σοβαρές απειλές» κατά της δημοκρατίας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να κατατάσσεται τελευταία στην ΕΕ όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου, σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF), αντανακλώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για τους δημοσιογράφους που αντιμετωπίζουν κρατική παρακολούθηση, καταχρηστικές μηνύσεις, κυβερνητικές παρεμβάσεις και εκστρατείες δυσφήμισης.
Τον Οκτώβριο, ελληνικό δικαστήριο απέρριψε για ουσιαστικούς λόγους αγωγή για συκοφαντική δυσφήμιση που είχε καταθέσει ο Γρηγόρης Δημητριάδης, πρώην γενικός γραμματέας στο γραφείο του πρωθυπουργού, εναντίον δημοσιογράφων που αποκάλυψαν τον υποτιθέμενο ρόλο του στο σκάνδαλο κατασκοπευτικού λογισμικού Predator, ένα θετικό βήμα για την ελευθερία του Τύπου.
Τον Ιούλιο, δύο ύποπτοι για τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ το 2021 αθωώθηκαν, προκαλώντας επικρίσεις από οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου για τη συνεχιζόμενη ατιμωρησία της δολοφονίας».
Παρακολουθήσεις
«Το σκάνδαλο κατασκοπευτικού λογισμικού «Predatorgate», το οποίο αφορούσε κυβερνητικές παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και πολιτικών – το οποίο αποτέλεσε αντικείμενο ειδικής έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – συνέχισε να εγείρει ανησυχίες για το κράτος δικαίου.
Τον Ιούλιο, εισαγγελέας του Ανωτάτου Δικαστηρίου απάλλαξε κρατικές υπηρεσίες και αξιωματούχους από την ευθύνη για τη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator, παρά τις αποδείξεις κρατικής εμπλοκής από ανεξάρτητες έρευνες.
Η Ελληνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα επέβαλε πρόστιμο 175.000 ευρώ στο Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής για τη λειτουργία συστημάτων παρακολούθησης με βιομετρικά στοιχεία και τεχνητή νοημοσύνη σε καταυλισμούς που φιλοξενούν μετανάστες χωρίς τις κατάλληλες εγγυήσεις προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων».
Επιθέσεις στην κοινωνία των πολιτών
«Τον Απρίλιο, η ελληνική Εθνική Επιτροπή τα Δικαιώματα του Ανθρώπου προειδοποίησε για ένα διάχυτο κλίμα φόβου για τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των μεταναστών, που καθοδηγείται από εκστρατείες συκοφάντησης, παρενοχλήσεις και απειλές δίωξης για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η ποινική υπόθεση κατά των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Παναγιώτη Δημητρά και Τόμι Όλσεν για την αποκάλυψη των παραβιάσεων στα σύνορα της Ελλάδας παρέμενε σε εκκρεμότητα κατά τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές, με τον Δημητρά να εξακολουθεί να τελεί υπό ταξιδιωτική απαγόρευση. Τον Μάιο, ο Δημητράς και η σύζυγός του ανακρίθηκαν στο πλαίσιο χωριστής έρευνας για φερόμενη οικονομική ατασθαλία μετά το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων το 2023.
Τον Ιανουάριο, 16 μέλη της μη κυβερνητικής ομάδας Emergency Response Centre International αθωώθηκαν για κατασκοπεία και συνδρομή σε εγκληματική οργάνωση, έπειτα από πολυετείς νομικές διαδικασίες που σχετίζονταν με τις προσπάθειές τους το 2018 για τη διάσωση μεταναστών στο Αιγαίο Πέλαγος.
Τον Απρίλιο απορρίφθηκαν ως αβάσιμες ποινικές κατηγορίες σε βάρος 35 ακτιβιστών που κατηγορούνταν για διευκόλυνση της παράτυπης μετανάστευσης επειδή βοήθησαν ανθρώπους».
Φτώχεια και ανισότητα
«Η Ελλάδα είχε έναν από τους υψηλότερους κινδύνους φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, σε ποσοστό 26%. Η ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας υπογράμμιζε τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, ιδίως μεταξύ των νέων και των γυναικών, μαζί με τις κακές συνθήκες εργασίας και τη μείωση των πραγματικών μισθών.
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (GNCP) κατέγραψε την επιβάρυνση των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα από τους έμμεσους φόρους και την αύξηση του κόστους διαβίωσης. Η έρευνα του GNCP υπογράμμισε τις δυσανάλογες επιπτώσεις στα παιδιά, τους ανέργους και τους ενοικιαστές, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για ένα πιο προοδευτικό φορολογικό σύστημα και ένα ισχυρότερο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας».
Μετανάστες και αιτούντες άσυλο
«Μέχρι το τέλος Νοεμβρίου, 57.309 αιτούντες άσυλο και μετανάστες είχαν φθάσει στην Ελλάδα από τη θάλασσα ή από τα χερσαία σύνορα με την Τουρκία, έναντι 43.166 την ίδια περίοδο το 2023.
Ελληνικό δικαστήριο αθώωσε εννέα άτομα που κατηγορούνταν για διακίνηση και πρόκληση του ναυαγίου της Πύλου, ενός θανατηφόρου περιστατικού του 2023, όπου ένα πλοίο που μετέφερε περίπου 750 μετανάστες ανατράπηκε στα ανοικτά των ακτών της Ελλάδας, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους.
Η μήνυση που κατατέθηκε από επιζώντες τον Σεπτέμβριο του 2023, η οποία ισχυριζόταν ανεπαρκή μέτρα διάσωσης από τις ελληνικές αρχές και ενέπλεκε την Ελληνική Ακτοφυλακή στην ανατροπή του πλοίου, παρέμενε σε εκκρεμότητα κατά τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές. Υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν επικρίνει τον αργό ρυθμό της έρευνας.
Οι εκθέσεις του Γραφείου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Frontex τον Δεκέμβριο του 2023 και του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή τον Μάρτιο εξέφρασαν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τον χειρισμό του ναυαγίου από την Ελλάδα. Οι εκθέσεις σημείωναν ανεπαρκείς προσπάθειες διάσωσης και έλλειψη συνεργασίας των ελληνικών αρχών κατά τη διάρκεια της διάσωσης με τον Frontex και στις επακόλουθες έρευνες.
Τον Ιούνιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) πραγματοποίησε δημόσια ακρόαση σχετικά με δύο υποθέσεις που υποστήριζαν απωθήσεις μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τις ελληνικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων ασυνόδευτων παιδιών. Οι υποθέσεις αναδεικνύουν τη συστηματική και συνεχιζόμενη πρακτική της Ελλάδας στις επαναπροωθήσεις».
Μια έκθεση του Ιουλίου από την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) κατέγραψε κακές συνθήκες κράτησης μεταναστών, όπως υπερπληθυσμό, ανθυγιεινές συνθήκες, ανεπαρκή υγειονομική περίθαλψη και καταγγελίες για κακομεταχείριση, μεταξύ άλλων και σε κέντρα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ.
Οι συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο παρέμειναν επίσης ανεπαρκείς. Μια απόφαση-ορόσημο του ΕΔΔΑ τον Οκτώβριο διαπίστωσε ότι οι συνθήκες στο hotspot της Σάμου το 2020 παραβίαζαν την απαγόρευση της κακομεταχείρισης σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μια έκθεση του Έλληνα Διαμεσολαβητή τον Απρίλιο επέκρινε τον υπερπληθυσμό, τις απομακρυσμένες τοποθεσίες των καταυλισμών και την έλλειψη βασικών υπηρεσιών, με πολλούς κατοίκους στους καταυλισμούς να αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις στην παροχή χρηματικής βοήθειας και τροφίμων.
Οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετώπιζαν ιδιαίτερες δυσκολίες σχετικά με την ασφάλεια, την ιδιωτική ζωή και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
Τον Οκτώβριο, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε σχετικά με τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας από την Ελλάδα ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» για ορισμένες υπηκοότητες βάσει της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι χώρες της ΕΕ δεν μπορούν να απορρίπτουν τις αιτήσεις ασύλου ως απαράδεκτες με βάση την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας», εάν ο αιτών άσυλο δεν θα μπορεί να εισέλθει στην εν λόγω καθορισμένη ασφαλή χώρα. Η απόφαση επηρεάζει άμεσα τη συστηματική απόρριψη των αιτούντων άσυλο από τις ελληνικές αρχές με βάση την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας», πρακτική που τους αφήνει σε νομική εκκρεμότητα.
Ο θάνατος του Πακιστανού μετανάστη Muhammad Kamran Ashiq τον Σεπτέμβριο σε αστυνομικό τμήμα της Αθήνας υπό ύποπτες συνθήκες τροφοδότησε περαιτέρω ανησυχίες για την αστυνομική βία και την κακομεταχείριση των μεταναστών στην Ελλάδα».
Παιδιά μετανάστες
«Ο αριθμός των παιδιών προσφύγων και μεταναστών που έφτασαν στην Ελλάδα τετραπλασιάστηκε το πρώτο εξάμηνο του 2024 σε σύγκριση με το πρώτο εξάμηνο του 2023, με πάνω από 1.500 να φτάνουν ασυνόδευτα. Μια δικαστική απόφαση-ορόσημο από το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών επιβεβαίωσε τον Μάιο ότι τα άτομα με αμφισβητούμενη ηλικία πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παιδιά μέχρι την τελική εκτίμηση της ηλικίας».
Ρατσισμός και μισαλλοδοξία
«Το Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας ανέφερε τον Απρίλιο μια απότομη αύξηση της ρατσιστικής βίας το 2023, καταγράφοντας 158 περιστατικά, τα οποία στόχευαν κυρίως μετανάστες και άτομα ΛΟΑΤ.
Τον Ιούλιο, τρεις άνδρες που κράτησαν παράνομα 13 μετανάστες κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του Έβρου το 2023, έλαβαν επιεικείς ποινές, με το δικαστήριο να απορρίπτει τον ρατσισμό ως κίνητρο. Ένας εισαγγελέας του ανώτατου δικαστηρίου διέταξε στη συνέχεια την επανεξέταση της δικαστικής απόφασης.
Τον Ιούλιο, δικαστήριο της Μυτιλήνης καταδίκασε 17 άτομα για ρατσιστική επίθεση κατά αιτούντων άσυλο και μεταναστών το 2018, με ρατσιστικά κίνητρα να αναγνωρίζονται στην καταδίκη έξι ατόμων».
Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου
«Η Ελλάδα νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου τον Φεβρουάριο.
Ωστόσο, οι διακρίσεις σε βάρος των ΛΟΑΤ ατόμων εξακολουθούν να υφίστανται, όπως επισημάνθηκε σε έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Μάιο, καθώς και σε άλλες αναφορές.
Τον Ιούλιο, το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών καταδίκασε ομόφωνα δύο άνδρες για τη δολοφονία του 33χρονου queer ακτιβιστή και υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ζακ Κωστόπουλου το 2018, καταδικάζοντας τον έναν κατηγορούμενο σε έξι χρόνια φυλάκισης και τον άλλο σε πέντε χρόνια κατ’ οίκον περιορισμό, λαμβάνοντας υπόψη την προχωρημένη ηλικία του. Οι άνδρες είχαν αρχικά καταδικαστεί σε ποινές φυλάκισης 10 ετών».
Δικαιώματα των γυναικών
«Η δολοφονία της Κυριακής Γρίβα τον Απρίλιο έξω από ένα αστυνομικό τμήμα της Αθήνας, όπου είχε ζητήσει προστασία από τον βίαιο πρώην φίλο της, αλλά την απέρριψαν, προκάλεσε διαμαρτυρίες και αιτήματα για νομικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των γυναικοκτονιών και τη βελτίωση της αντίδρασης της αστυνομίας στην ενδοοικογενειακή βία.
Το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε τον Ιανουάριο ότι η Ελλάδα παραβίασε την ιδιωτική ζωή των οροθετικών γυναικών δημοσιοποιώντας την ταυτότητα, τις φωτογραφίες και την κατάστασή τους στον ιό HIV, αφού τους έκανε βίαια τεστ το 2012. Ο κανονισμός που επέτρεπε τις εξετάσεις για τον HIV χωρίς συναίνεση καταργήθηκε το 2015.
Τον Φεβρουάριο, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) και, τον Ιούνιο, η Εθνική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ελλάδας, εξέφρασαν την ανησυχία τους για τον υψηλό δείκτη της βίας λόγω φύλου στην Ελλάδα. Η CEDAW κάλεσε την Ελλάδα να ποινικοποιήσει τις γυναικοκτονίες, να ενισχύσει τις υπηρεσίες υποστήριξης και να βελτιώσει τις έρευνες και τις διώξεις».
Η κατάσταση στην ΕΕ
«Μετανάστες, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες αντιμετωπίζουν βία, παράνομες επαναπροωθήσεις, ακόμη και θάνατο ως αποτέλεσμα της εστίασης της ΕΕ στις πολιτικές αποτροπής», δήλωσε ο Benjamin Ward, αναπληρωτής διευθυντής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας του Human Rights Watch. «Οι ηγέτες της ΕΕ πρέπει να εγκαταλείψουν αυτές τις επιζήμιες στρατηγικές, να τερματίσουν τη συμπαιγνία της Ευρώπης σε κακοποιήσεις ανθρώπων που κινούνται εκτός των συνόρων της και, αντί αυτού, να δημιουργήσουν ασφαλείς και νόμιμες οδούς για τους ανθρώπους να ζητήσουν άσυλο και ασφάλεια».
Το Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, που εγκρίθηκε τον Μάιο του 2024, περιλαμβάνει διατάξεις που θα περιορίσουν σοβαρά τα δικαιώματα καθιστώντας δυσκολότερη την αίτηση για άσυλο, αυξάνοντας την κράτηση στα σύνορα και επιτρέποντας στις χώρες της ΕΕ να αναστείλουν την πρόσβαση και να αρνηθούν το άσυλο σε ασαφείς καταστάσεις.
Η Ιταλία και η Μάλτα, με την υποστήριξη των αεροσκαφών της Frontex, συνέχισαν να διευκολύνουν την αναχαίτιση σκαφών που μετέφεραν μετανάστες και πρόσφυγες από τις δυνάμεις της Λιβύης και την επιστροφή τους στον κίνδυνο σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πολλές χώρες της ΕΕ εξέφρασαν ενδιαφέρον ή ενέκριναν μέτρα για την υπεράκτια ευθύνη για τους αιτούντες άσυλο. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 2024, η Ιταλία μετέφερε τις πρώτες ομάδες στην Αλβανία στο πλαίσιο μιας συμφωνίας με την οποία άνδρες ορισμένων εθνικοτήτων που διασώθηκαν ή συνελήφθησαν στη θάλασσα μεταφέρονται στην Αλβανία για επεξεργασία των αιτημάτων τους για άσυλο, αν και και οι δύο ομάδες μεταφέρθηκαν αργότερα στην Ιταλία μετά από παρέμβαση Ιταλών δικαστών.
Η Human Rights Watch τόνισε τις ανησυχίες σε επίπεδο Ένωσης σχετικά με τις διακρίσεις και τη μισαλλοδοξία, τη φτώχεια και την ανισότητα και την υπονόμευση του κράτους δικαίου. Ενώ τα θεσμικά όργανα και οι κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν αναγνωρίσει αυτά τα ζητήματα και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν δεσμευτεί να τα αντιμετωπίσουν, η συγκεκριμένη δράση ήταν αργή και ανεπαρκής.
«Σε μια εποχή που τόσο μεγάλο μέρος του κόσμου βρίσκεται σε κρίση, η ανάγκη για ηγεσία με αρχές βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη είναι μεγαλύτερη από ποτέ», είπε ο Ward. «Αυτό εξαρτάται από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένης της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να θεμελιώσουν τις ενέργειές τους στη νομοθεσία της ΕΕ και στα ανθρώπινα δικαιώματα και να επιμείνουν ότι τα κράτη μέλη θα κάνουν το ίδιο».
Διαβάστε επίσης:
