O σκηνοθέτης της ταινίας «Σμύρνη μου αγαπημένη» που βασίζεται στο θεατρικό της Μιμής Ντενίση μιλάει στο Documento.
O Γρηγόρης Καραντινάκης, ο σκηνοθέτης της ταινίας «Σµύρνη µου αγαπηµένη» που βασίζεται στο θεατρικό έργο και στην οµότιτλη παράσταση της Μιµής Ντενίση, αναφέρεται στα βασικά στοιχεία ενός έργου που εκτός του καλλιτεχνικού προφίλ προβάλλει και µια συζητήσιµη πολιτικο-ιστορική άποψη.
Ο αληθινός πρωταγωνιστής του φιλµ είναι η Σµύρνη. Μια πόλη όχι απλώς κοσµοπολίτικη αλλά «συναρπαστική», όπως οµολογεί ένας χαρακτήρας της ταινίας.
Η Σµύρνη ήταν ένα πολυπολιτισµικό σύµπαν. Σε αυτή συνυπήρχαν όχι µόνο Τούρκοι και Ρωµιοί, αλλά και Εβραίοι, Αρµένιοι, Γάλλοι, Αµερικανοί, Αγγλοι, Ολλανδοί, Ιταλοί κ.ά. Αυτό είναι βασικό στοιχείο για να κατανοήσουµε τον χαρακτήρα µιας πόλης που βρισκόταν σε πιο σηµαντική θέση σε σχέση µε άλλες όπως η Θεσσαλονίκη. Επίσης, ήταν ισχυρό οικονοµικό κέντρο και είχε σωρευµένο µεγάλο πλούτο από διάφορες οικογένειες οι οποίες προέρχονταν από όλες τις εθνοτικές οµάδες. Αυτό επιδιώξαµε να δείξουµε στο πρώτο µέρος. Το δεύτερο αφορά την καταστροφή.
Ποιο είναι το στάτους του µέσου Τούρκου στην ταινία και ποια ήταν η σχέση Τούρκων και Ρωµιών της Σµύρνης;
Η σχέση τους ήταν αρµονική. Ο µέσος Τούρκος ήταν υποτακτικός. Ηταν αρκετοί υπηρέτες των Ελλήνων, µε τους οποίους είχαν ιδιαίτερη σχέση, καθώς πολλές οικογένειες µεγάλωναν µαζί. Οµως το στάτους του καθενός ήταν προκαθορισµένο. Οι Ρωµιοί δεν µιλούσαν τουρκικά, ήξεραν µόνο λίγες λέξεις και αντάλλασαν ελάχιστες κουβέντες µε τους Τούρκους στα τουρκικά. Αυτό συνέβαινε κυρίως από άποψη. Αντίθετα, οι περισσότεροι Τούρκοι µιλούσαν καλά ελληνικά.
Από τις πιο νευραλγικές σκηνές του φιλµ θεωρώ πως είναι εκείνες που Ελληνες και Τούρκοι συζητούν για το ζήτηµα της ταυτότητας της Σµύρνης.
Ιστορικά η Σµύρνη, η Ιωνία µάλλον, ήταν ελληνική διαχρονικά και αυτό µαρτυρούν όλα τα ευρήµατα. Ηταν ελληνική και αργότερα έγινε τµήµα της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Εξαιτίας της προϊούσας παρακµής των Οθωµανών από τις αρχές του 19ου αιώνα και µετά άρχισαν να αναπτύσσονται επαναστατικά ρεύµατα στην επικράτειά τους. Φτάνοντας στον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο οι µεγάλες δυνάµεις συζητούσαν πώς θα διαµοιράσουν τα εδάφη του «µεγάλου ασθενούς». Ενα από τα σχέδιά τους συνέπιπτε µε τη Μεγάλη Ιδέα του Βενιζέλου. Η Ιωνία –αφού έτσι κι αλλιώς ήταν ελληνική– αποτέλεσε τµήµα τούτης της ιδέας.
Η Μεγάλη Ιδέα τελικά ήταν υλοποιήσιµη και βιώσιµη;
Πρέπει να βλέπουµε την Ιστορία σφαιρικά. Μην ξεχνάµε ότι εκείνη την περίοδο παίζονταν πολλά γεωπολιτικά παιχνίδια. Το 1917 γίνεται η Οκτωβριανή Επανάσταση και αρχίζει η συγκρότηση της Σοβιετικής Ενωσης. Ο Λένιν αναζητώντας συµµάχους στήριξε τον Κεµάλ, ο οποίος παράλληλα αναζητούσε και αλλού συµµάχους. Οταν οι Αγγλοι και οι Γάλλοι διέκριναν ότι υπάρχει ενδεχόµενο η νεοσύστατη Σοβιετική Ενωση να εντάξει στη σφαίρα επιρροής της την Τουρκία, απέσυραν τη στήριξή τους από την Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος άλλωστε είχε στείλει στρατό από την Ελλάδα που πολέµησε στο ουκρανικό µέτωπο στο πλευρό των Λευκών εναντίον του Κόκκινου Στρατού. Αποσύροντας λοιπόν οι Αγγλοι τη στήριξή τους στον ελληνικό στρατό, βρεθήκαµε απροστάτευτοι και µόνοι. Οι Ελληνες δεν είχαν κανέναν απολύτως λόγο να προχωρήσουν στο εσωτερικό της Τουρκίας και να φύγουν από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Και όλα αυτά που συνέβησαν –ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές, αποχώρηση των έµπειρων στρατιωτικών ηγετών κ.λπ.– οδήγησαν στην καταστροφή.
Για ποιο λόγο η ελληνική πολιτική ηγεσία εγκατέλειψε τους Ρωµιούς της Σµύρνης;
Επειδή οι περισσότεροι ήταν βενιζελικοί, η ελληνική κυβέρνηση δεν ήθελε µε τον ερχοµό των Ρωµιών στην Ελλάδα να αλλάξουν τα δεδοµένα του εκλογικού χάρτη, τα οποία οδήγησαν στην παλιννόστηση του βασιλιά. Στις 14 Ιουλίου 1922 ψηφίστηκε το σχέδιο νόµου που προέβλεπε ότι κανείς πρόσφυγας χωρίς ελληνικό διαβατήριο δεν µπορούσε να µπει στην Ελλάδα. Και έµειναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στην προκυµαία της Σµύρνης που καιγόταν.
Ποια είναι η θέση σας για την περίφηµη διατύπωση της ιστορικού Μαρίας Ρεπούση περί «συνωστισµού στην προκυµαία»;
Συνωστισµός υπήρξε, αλλά για ποιο λόγο; ∆ιαβάζοντας πολλές ξένες και ελληνικές µαρτυρίες βρήκα αναφορές ότι από την πίεση του κόσµου κάποιοι δεν πατούσαν καν στο έδαφος. Τους πήγαιναν σαν πολτό αριστερά και δεξιά, ενώ από τον καπνό δεν έβλεπαν τίποτε µπροστά τους. Η ασφυκτική πίεση από τους Τσέτες που έσπρωχναν τους Ελληνες στην προκυµαία δηµιούργησε µια τροµερή συνθήκη µε αµέτρητους νεκρούς, αφού εκτός από τις σφαγές πολλοί ήταν και εκείνοι που πνίγηκαν.
Τι σας έκανε να αναλάβετε την κινηματογραφική διασκευή του θεατρικού έργου της Ντενίση;
Η οικογένεια μου κατάγεται από το Αϊβαλί. Βλέποντας το έργο στο θέατρο θυμήθηκα τις ιστορίες που είχα ακούσει όταν ήμουν παιδί.
INF0
Η ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη» κυκλοφορεί στις αίθουσες από τις 23/12 σε διανομή Tanweer
