Αδιέξοδα τα μέτρα που εφαρμόζονται στην ΕΕ σημειώνει ο καθηγητής Αιματολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και προτείνει λύσεις καθώς με την Covid-19 δεν έχουμε τελειώσει
Οι μεταλλάξεις δεν τινάζουν στον αέρα την πολιτική αντιμετώπισης της πανδημίας στην ΕΕ αλλά το πράττει η ίδια η στρατηγική της, λέει στο Documento ο Γρηγόρης Γεροτζιάφας, καθηγητής Αιματολογίας στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, υπεύθυνος τμήματος Θρόμβωσης στο Νοσοκομείο Tενόν στο Παρίσι και διευθυντής της ερευνητικής ομάδας Καρκίνος και Θρόμβωση INSERM U938. Από τη μια η πολιτική-ακορντεόν για την κοινωνία και την οικονομία και από την άλλη ο εμβολιασμός ως μοναδικό υπερόπλο για την αντιμετώπιση της πανδημίας δεν δίνουν απαντήσεις σε μια κοινωνία που ασφυκτιά καθώς δεν βλέπει αποτέλεσμα παρά την υπομονή για αλλεπάλληλους «δύο τρεις μήνες ακόμη», αλλά ούτε αναχαιτίζουν το νέο κύμα μολύνσεων από αναμενόμενες μεταλλάξεις του ιού. Αφού δίνει απαντήσεις στους αντιεμβολιαστές, ο καθηγητής Γεροτζιάφας επισημαίνει πέντε λόγους που θα ωθούσαν τους πολίτες να εμβολιαστούν και καταλήγει ότι κύριο όπλο σε αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα και πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε είναι «η αλληλεγγύη και η κοινωνική συνοχή».
Οι μεταλλάξεις απειλούν να τινάξουν στον αέρα την πολιτική αντιμετώπισης της πανδημίας σε όλο τον κόσμο. Τα διαθέσιμα εμβόλια είναι αποτελεσματικότερα στην αντιμετώπιση των μεταλλάξεων;
Οντως σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης η γενική στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας οδεύει σε αδιέξοδο. Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε σήμερα το στέλεχος Δέλτα του SARS-CoV-2 (ινδική μετάλλαξη) παρουσιάζει ανθεκτικότητα τόσο απέναντι στα εμβόλια όσο και απέναντι στα μονοκλωνικά αντισώματα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία των ασθενών με Covid-19. Αυτό το στέλεχος του κορονοϊού τείνει να κυριαρχήσει λόγω της υψηλότερης μεταδοτικότητάς του έναντι των άλλων μορφών του ιού. Το αποτέλεσμα είναι να αλλάξει πλήρως η δυναμική της πανδημίας. Το τέταρτο κύμα εμφανίζεται νωρίτερα σε σχέση με το αναμενόμενο. Το επίπεδο εμβολιασμού του πληθυσμού που απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί η συλλογική ανοσία της κοινότητας ανέρχεται σήμερα στο 80% – θυμίζω ότι για την επίτευξη της συλλογικής ανοσίας από το πρώτο στέλεχος του ιού που εμφανίστηκε στη Γιουχάν αρκούσε ο εμβολιασμός του 60% το πληθυσμού. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι μεταλλάξεις είναι μέρος της «ζωής» του ιού.
Στο σημείο αυτό πρέπει να καταρρίψουμε ένα ενσυνείδητο ψέμα που διακινείται διεθνώς από ορισμένους σκοταδιστές επιστήμονες οι οποίοι, προσπαθώντας να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στον εμβολιασμό, παρουσιάζουν το εμβόλιο ως «πυροδότη» των μεταλλάξεων. Τόσο το στέλεχος Δέλτα όσο και τα προηγούμενα στελέχη εμφανίστηκαν πριν από την έναρξη μαζικών προγραμμάτων εμβολιασμού. Ηδη από το περασμένο καλοκαίρι είχαν δημοσιευτεί στην επιστημονική βιβλιογραφία μελέτες που εκτιμούσαν ως πολύ πιθανή την εμφάνιση υψηλής μεταδοτικότητας και ανθεκτικών στελεχών του SARS-CoV-2. Σήμερα υπάρχουν μελέτες που εκτιμούν ως πολύ πιθανή την εμφάνιση νέων στελεχών ανθεκτικών στα υπάρχοντα εμβόλια. Αρα δεν είναι οι μεταλλάξεις που τινάζουν στον αέρα την πολιτική αντιμετώπισης της πανδημίας.
Για να απαντήσουμε στο ερώτημά σας πρέπει να θυμηθούμε τις αρχές στις οποίες στηρίζεται η σημερινή στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτές είναι:
1. Η πολιτική-ακορντεόν (stopand-go). Δηλαδή, η εναλλαγή περιοριστικών μη φαρμακολογικών μέτρων (lockdowns, απαγορεύσεις κυκλοφορίας) και ανοίγματος των κοινωνιών και οικονομιών. Η μέθοδος αυτή αποδείχτηκε αποτελεσματική τόσο στην αντιμετώπιση του πρώτου κύματος όσο και κατά την κορύφωση των επόμενων επιδημικών κυμάτων. Το κύριο κριτήριο για την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων είναι ο κίνδυνος κορεσμού των νοσοκομείων από ασθενείς με Covid-19. Η μέτρηση του αριθμού των κρουσμάτων όπως και των επιπέδων του ιού στα λύματα είναι πρόδρομοι δείκτες πρόβλεψης της τάσης νοσηρότητας άρα και του κορεσμού των νοσοκομείων.
2. Ο εμβολιασμός του πληθυσμού. Θεωρήθηκε από την ηγεσία της ΕΕ ως το απόλυτο όπλο που θα «εξουδετερώσει» τον ιό και θα οδηγήσει στο τέλος της πανδημίας. Σύμφωνα με την κυρίαρχη αντίληψη ο εμβολιασμός έπρεπε να εφαρμοστεί ταχύτατα (π.χ. μαζικός εμβολιασμός μέσα σε πέντε έως οκτώ μήνες) σε όλες τις χώρες της ΕΕ ώστε να επιτευχθεί γρήγορα το επίπεδο συλλογικής ανοσίας της τάξης του 60% που απαιτείτο για το πρώτο στέλεχος του SARSCoV-2. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτό το σχέδιο, παρά το γεγονός ότι ήταν θελκτικό λόγω της απλότητάς του (γρήγορος εμβολιασμός χωρίς κόστος ανάπτυξης και συντήρησης μόνιμων ή ημιμόνιμων υποδομών δημόσιας υγείας), είχε έναν εγγενώς υψηλό κίνδυνο αποτυχίας. Οπως και έγινε. Αυτό οφείλεται κυρίως σε τρεις παράγοντες. Πρώτον, η έλλειψη εμβολίων σε επίπεδο ΕΕ είχε συνέπεια την καθυστέρηση της έναρξης του προγράμματος μαζικού εμβολιασμού. Να μην ξεχνούμε ότι η ανάγκη για την προτεραιότητα κάποιων ηλικιακών ομάδων, η διεθνής μαύρη αγορά των εμβολίων, η χρησιμοποίηση των εμβολίων ως εργαλεία οργάνωσης εκλογικής πελατείας σε κάποιες χώρες είναι αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης. Δεύτερον, η εμφάνιση μεταλλάξεων οδηγεί στην αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού του πληθυσμού που είναι απαραίτητο για την επίτευξη της συλλογικής ανοσίας. Κατά συνέπεια, η επιτυχία του προγράμματος επίτευξης ενός υψηλού ποσοστού εμβολιασμού προσκρούει στη διστακτικότητα ή ακόμη και στην άρνηση εμβολιασμού από ένα μικρό μεν αλλά κρίσιμο τμήμα του πληθυσμού. Τέλος, υπάρχει μεγάλη περιοχική και κοινωνική ετερογένεια στα ποσοστά εμβολιασμού. Τα δεδομένα που έχουμε τόσο από την Ελλάδα και τη Γαλλία όσο και από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι το ποσοστό εμβολιασμού είναι χαμηλό στις περιοχές των μεγαλουπόλεων που κατοικούνται από λαϊκά κοινωνικά στρώματα, έχουν ρύπανση του περιβάλλοντος και παρουσιάζουν μεγάλη συσσώρευση σε περιβαλλοντικά επιβαρυμένους εργασιακούς χώρους ή έχουν προβληματικό δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς. Να σημειώσουμε ότι αναλύσεις των χαρακτηριστικών των ασθενών που νοσηλεύθηκαν ή πέθαναν από Covid-19 κατά τα προηγούμενα επιδημικά κύματα δείχνουν ότι οι περιοχές με τα παραπάνω κοινωνικά-περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά σχετίζονται με τη μεγαλύτερη νοσηρότητα και θνητότητα από την Covid-19.
To σύνολο των παραπάνω παραγόντων καθορίζουν τα όρια της σημερινής στρατηγικής για τη διαχείριση της πανδημίας και επιβάλλουν την αναθεώρηση και ολοκλήρωσή της.
Φαίνεται ότι οι εμβολιασμοί επιβραδύνονται παρά την ολοένα μεγαλύτερη προσφορά ενόσω οι μεταλλάξεις καλπάζουν. Τι άλλο απαιτείται για να επιτευχθεί ένα ικανό επίπεδο ανοσίας παρά τους όποιους εμβολιαστικούς δισταγμούς;
Πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια τους στόχους της πολιτικής αντιμετώπισης της πανδημίας. Ο εμβολιασμός στο επίπεδο του 80% του πληθυσμού είναι επιμέρους στόχος.
Όμως δεν αρκεί το εμβόλιο από μόνο του για να αντιμετωπιστεί η πανδημία και οι συνέπειες της Covid-19 στην υγεία των πολιτών. Αυτό είναι μια εδραιωμένη γνώση. Εδώ και έναν χρόνο πολλοί γιατροί και διακεκριμένοι επιστήμονες από όλον τον κόσμο στο πλαίσιο της VAS European Foundation of Angiology είχαμε με σαφήνεια τοποθετηθεί δημόσια και ενημερώσαμε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάγκη εκπόνησης μιας συνολικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε βάθος χρόνου – καθώς γνωρίζουμε ότι οι πανδημίες δεν τελειώνουν σε λίγους μήνες.
Επιπλέον, η σημερινή στρατηγική διαχείρισης της πανδημίας είναι «μερική» και μονοδιάστατη. Είναι μερική επειδή η επιδημιολογική επιτήρηση είναι ασυνεχής και αποσπασματική. Είναι μονοδιάστατη επειδή η έγκαιρη περίθαλψη των ασθενών με Covid-19 είναι από ανύπαρκτη έως ανοργάνωτη (με διάφορες παραλλαγές και διαβαθμίσεις από χώρα σε χώρα). Εναν χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας η αντιμετώπιση των ασθενών συνεχίζει να γίνεται εντός νοσοκομείου, οι ασθενείς με βαριά κλινική εικόνα που χρειάζονται παρατεταμένη νοσηλεία φιλοξενούνται είτε σε συμβατικούς θαλάμους είτε σε μονάδες εντατικής θεραπείας με τις γνωστές συνέπειες.
Νομίζω ότι για να εμπνευστούν οι πολίτες και να συμμετάσχουν με ενθουσιασμό στο εμβολιαστικό πρόγραμμα πρέπει να βλέπουν ότι ταυτόχρονα με τον εμβολιασμό το κράτος:
1. Ξεδιπλώνει ένα δίκτυο περίθαλψης των ασθενών με Covid-19 στην κοινότητα.
2. Προσεγγίζει με ξεχωριστή ευαισθησία τις περιοχές που είναι επικίνδυνες για τη διασπορά του ιού ή τις περιοχές όπου ο κίνδυνος σοβαρής Covid-19 είναι υψηλός.
3. Οργανώνει αποτελεσματική επιδημιολογική επιτήρηση.
4. Ενισχύει το ΕΣΥ ώστε να παρέχεται δωρεάν περίθαλψη και φροντίζει τους ασθενείς με άλλα νοσήματα που έχουν παραμεληθεί κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες.
5. Τέλος, προστατεύει το εισόδημα και την εργασία των πολιτών καθώς και τα δύο έχουν πληγεί σφοδρά.
Υπάρχει συζήτηση ότι η Covid-19 ενδεχομένως να καταστεί ενδημική, όπως η εποχική γρίπη. Ταυτόχρονα, οι μεταλλάξεις δεν φαίνεται να αναχαιτίζονται. Τα εμβόλια έστω και με επαναληπτικές δόσεις, όπως της γρίπης, μπορούν να προσφέρουν μακροπρόθεσμες εγγυήσεις υγειονομικής ασφαλείας;
Όντως οι εκτιμήσεις των ειδικών λένε ότι ακόμη και όταν τιθασευτεί η πανδημία, ο SARS-CoV-2 θα είναι ενδημικός και θα εμφανίζεται με επιδημικά κύματα. Δηλαδή, η Covid-19 είναι μια νέα μολυσματική, σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια. Επιπλέον, η Covid-19 μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιες επιπλοκές (long Covid-19) και μάλιστα ανεξάρτητα από την ηλικία του ασθενούς ή τη βαρύτητα της νόσου. Νομίζω ότι είμαστε ακόμη μακριά από την εποχή που θα αποφασίσουμε πώς θα γίνονται οι επαναληπτικές δόσεις και οι συνδυασμοί με άλλα εμβόλια. Στα ερωτήματα αυτά θα έχουμε απαντήσεις από τις κλινικές μελέτες φάσης ΙΙΙ που είναι σε εξέλιξη και από αυτές που τώρα σχεδιάζονται. Είναι πολύ σημαντικό να επικεντρωθούμε τώρα στη γρήγορη εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την αντιμετώπιση της πανδημίας η οποία περιγράφεται στο άρθρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Thrombosis and Haemostasis» υπό τον τίτλο «Ανάγκη για επικαιροποιημένη, σφαιρική και δίκαιη στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας Covid-19» από 55 συγγραφείς από 32 χώρες από τις πέντε ηπείρους (μεταξύ των οποίων ΗΠΑ, Ρωσία, και Κίνα) και είναι οργανωμένη σε τρεις άξονες:
1. Prevention: Πρόληψη έναντι της μόλυνσης από SARS-CoV-2.
2. Detection: Ανίχνευση και έγκαιρη διάγνωση των ασθενών με αυξημένο κίνδυνο επιδείνωσης της Covid-19.
3. Anticipation: Πρόνοια για την έγκαιρη χορήγηση ιατρικής φροντίδας (PDA).
Η στρατηγική PDA για την αντιμετώπιση της πανδημίας και της Covid-19 σχεδιάστηκε με βάση την αρχή «think globally and act locally» (σκέψου οικουμενικά και δράσε τοπικά) και λαμβάνοντας υπόψη την εκτίμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ότι η μετάδοση του ιού θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά όταν το τείχος ανοσίας χτιστεί στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού. Η έλλειψη εμβολίων και η ανισότητα του εμβολιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν ότι είμαστε ακόμη αρκετά μακριά από το τέλος της πανδημίας και θέτει στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα του ανοίγματος των πατεντών για όλα τα ιατρικά προϊόντα που σχετίζονται με την πανδημία. Καθώς ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε είναι ακόμη μακρύς σε αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση, το κύριο όπλο μας είναι η αλληλεγγύη και η κοινωνική συνοχή.
*Ο Γρηγόρης Γεροτζιάφας είναι καθηγητής Αιματολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης