Οι δύο επιμελήτριες της φωτογραφικής έκθεσης «Τα Βαλκάνια σήμερα. Το παρόν ενός πληγωμένου τοπίου» ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΘΩΜΑΪΔΗA και ΕΥΗ ΣΤΑΜΟΥ μιλούν στον Παναγιώτη Φρούντζο για την πολύπαθη χερσόνησο.
Είκοσι έξι φωτογράφοι από δώδεκα χώρες περιδιαβαίνουν το σώµα της Bαλκανικής Xερσονήσου και καταγράφουν σπαράγµατα ιστοριών που συνθέτουν το παρόν που µε τη σειρά του οδηγεί στη θεώρηση της ιστορίας της περιοχής. Στο πλαίσιο του 3ου Συµποσίου Κινηµατογράφου που διοργανώνει το Balkan Can Kino στήνεται pop-up (οι φωτογραφίες θα διασκορπιστούν σε βιτρίνες καταστηµάτων των Εξαρχείων) έκθεση φωτογραφίας µε τίτλο «Τα Βαλκάνια σήµερα. Το παρόν ενός πληγωµένου τοπίου».
Το Documento αναζήτησε τις επιµελήτριες της έκθεσης, την Πηνελόπη Θωµαΐδη και την Εύη Στάµου, για µια συζήτηση που αφετηρία της ήταν η πληγωµένη Βαλκανική Xερσόνησος.
Με ποιον τρόπο θα διαρθρωθεί η έκθεση, η οποία διοργανώνεται στο πλαίσιο του 3ου Συµποσίου Κινηµατογράφου;
Η ιδέα της έκθεσης ξεκινά από τη συνειδητοποίηση ότι παρά το γεγονός πως ζούµε σε µια βαλκανική χώρα, έχουµε µεγαλώσει κοιτώντας προς τη ∆ύση –ιδιαίτερα στον τοµέα του πολιτισµού–, γνωρίζουµε ελάχιστα για τη ζωή των Βαλκάνιων γειτόνων µας και σπάνια αναρωτιόµαστε γι’ αυτή. Με διάθεση να µάθουµε περισσότερα λοιπόν απευθύναµε ανοιχτό κάλεσµα σε φωτογράφους κάθε ηλικίας και χωρίς γεωγραφικούς περιορισµούς. Τελικά παρουσιάζουµε έργα είκοσι έξι φωτογράφων από συνολικά δώδεκα χώρες, τα οποία καταγράφουν το παρόν και σχολιάζουν την ιστορία της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων.
Θέλουµε η έκθεση να λειτουργήσει ως προσπάθεια γνωριµίας αλλά και σαν χάρτης που µας βοηθάει να εντοπίσουµε οµοιότητες, διαφορές και αντιφάσεις στα Βαλκάνια µέσα από τη φωτογραφία. Τα αποσπάσµατα των φωτογραφικών σειρών που παρουσιάζουµε στην έκθεση οργανώνονται στον χώρο σύµφωνα µε τις εξής θεµατικές που εντοπίσαµε ανάµεσα στις συµµετοχές που λάβαµε: τη σχέση µας µε τα Βαλκάνια, την οπτική της νεότερης γενιάς και το δίληµµα της µετανάστευσης, τη σχέση µε το πρόσφατο παρελθόν, το τραύµα του πολέµου και τέλος τη ρευστή και εύθραυστη κατάσταση του παρόντος ως αποτέλεσµα όλων των προηγουµένων.
Επιλέξατε η έκθεση να έχει τον χαρακτήρα pop-up και να διασκορπιστεί στα Εξάρχεια. Για ποιον λόγο επιλέξατε µια γειτονιά της Αθήνας την οποία το κεντρικό µιντιακό σύστηµα έχει δαιµονοποιήσει;
Ζώντας στα Βαλκάνια θεωρούµε την έλλειψη πόρων στον τοµέα του πολιτισµού –και όχι µόνο– ως κάτι δεδοµένο. Ο pop-up χαρακτήρας είναι µια από τις λύσεις που κληθήκαµε να βρούµε εφόσον επιθυµούµε να συνεχίσουµε να κάνουµε πράγµατα βασιζόµενες στις δικές µας δυνάµεις, βρίσκοντας ουσιαστική υποστήριξη από το πλαίσιο στο οποίο ζούµε και κινούµαστε καθηµερινά, τη γειτονιά των Εξαρχείων. Στα Εξάρχεια δραστηριοποιούµαστε επαγγελµατικά, εδώ πηγαίνουµε σινεµά, από εδώ αγοράζουµε βιβλία, εδώ συναντιόµαστε συχνά για φαγητό, καφέ και ποτό µε τους φίλους και την οικογένειά µας. Πέρα από αυτό πρόκειται για ιστορική γειτονιά της Αθήνας, γνωστή για τη σχέση της µε τον πολιτισµό, µια γειτονιά µε ενεργούς κατοίκους και µε µεγάλη ανοχή στο διαφορετικό. ∆εν είναι τυχαίο ότι ανάµεσα στα µέρη που µε ενθουσιασµό δέχτηκαν την πρότασή µας να φιλοξενήσουν έργα στις βιτρίνες τους είναι επιχειρήσεις µε ιστορία και συνεχή δραστηριότητα στον τοµέα του πολιτισµού, όπως οι Εκδόσεις Αγρα, οι Εκδόσεις Futura και οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, καταστήµατα συλλεκτικών δίσκων µουσικής, µπαρ, καφέ και εστιατόρια µε παρουσία δεκαετιών στη γειτονιά. Μοιράζοντας την έκθεση στις βιτρίνες δεκαεπτά διαφορετικών καταστηµάτων αφενός αποφεύγουµε τον συνωστισµό σε κλειστούς χώρους, αφετέρου καλούµε τους επισκέπτες να ανακαλύψουν την έκθεση και να γνωριστούν ξανά µε την πόλη και τους ανθρώπους της ακολουθώντας έναν ειδικά σχεδιασµένο χάρτη που θα βρουν στους εκθεσιακούς χώρους αλλά και online στο σάιτ του Balkan Can Kino.
Παραµένει πληγωµένο το τοπίο στα Βαλκάνια ακόµη και σχεδόν τριάντα χρόνια από την εποχή που ξεκίνησαν οι πόλεµοι για την επαναχάραξη των συνόρων;
Αν και το ζήτηµα είναι µεγάλο, το σίγουρο είναι ότι τα τραύµατα από την πρόσφατη ιστορία δεν ξεπερνιούνται εύκολα και απαντώνται όχι µόνο στο γεωγραφικό αλλά και στο κοινωνικό τοπίο. Οι διαφορετικές σειρές µάς φέρνουν αντιµέτωπες µε βετεράνους και επιζώντες, ανεπίγραφα σύγχρονα µνηµεία πολέµου, ευρωπαϊκές χώρες που αναλαµβάνουν σήµερα µέρος ευθύνης για σφαγές που έγιναν είκοσι πέντε χρόνια πριν, αλλά και µε σύγχρονες προβληµατικές όπως η ανεργία, η µετανάστευση, οι περιορισµένες επιλογές στον τρόπο ζωής. Τα λόγια της νεαρής Βόσνιας την οποία φωτογραφίζει η Jeanne Frank µπορούν να µας δώσουν µια πιο συγκεκριµένη εικόνα: «Μας έδωσαν φαγητό, ξανάχτισαν τα ιστορικά µνηµεία µας, αλλά ξέχασαν να ασχοληθούν µε τους ανθρώπους».
Η αίσθηση που αναδύεται από το σύνολο των φωτογραφιών µεταφέρει την εικόνα µιας πολυδιασπασµένης χερσονήσου η οποία ωστόσο πατά πάνω σε κοινές πολιτισµικές καταβολές ή µιας πολιτισµικής ενότητας στης οποίας το σώµα εµφανίζονται περιστασιακά ρωγµές;
Η έκθεση, ίσως και η τέχνη γενικότερα, προτείνει τη διαρκή παρατήρηση και αµφισβήτηση αντί των κλειστών συµπερασµάτων. Ιδανικά σε αυτή την ερώτηση καλούνται να απαντήσουν οι επισκέπτες, ο καθένας ξεχωριστά, ανάλογα µε τα βιώµατα και τις αναφορές τους. Παρά τις διαφορές µεταξύ των χωρών αλλά και των πληθυσµών στο εσωτερικό τους που έχουν οδηγήσει ιστορικά σε αιµατηρές συγκρούσεις, όταν κοιτάµε το παρόν εντοπίζουµε κοινές ανησυχίες και κοινά προβλήµατα που χαρακτηρίζουν το σύνολο της βαλκανικής χερσονήσου, τοποθετώντας τη σε ένα εύθραυστο παρόν που κοιτάζει ένα αβέβαιο µέλλον.
Ο Vedad Divovic, γεννηµένος στη Βοσνία, σήµερα κάτοικος Γερµανίας, στη σειρά του «Jesus, the Yugoslavs and the creation of the world» επιστρέφει στα εδάφη της πρώην Γιουγκοσλαβίας και εξηγεί ότι «αυτή η σειρά είναι µια φωτογραφική σύγκρουση ανάµεσα στο παρελθόν και το παρόν του πρώην πολυεθνικού κράτους της Γιουγκοσλαβίας και των νέων συστηµάτων που δηµιουργήθηκαν µετά τη διάλυσή του – η οπτικοποίηση του συναισθήµατος που προκαλείται από τη δηµιουργία νέων ορίων και ταυτοτήτων. Ταξιδεύω στα επτά νεοσυσταθέντα κράτη χωρίς να δίνω καµία πληροφορία στον θεατή για τη συγκεκριµένη τοποθεσία στην οποία τράβηξα την κάθε εικόνα, επιµένοντας και επιλέγοντας να τα αντιµετωπίζω ακόµη σαν να είναι ένα. Το σύνολο των εικόνων γίνεται µια περίπλοκη έρευνα γύρω από τις νέες ταυτότητες, µια συµβολική αναπαράσταση των ορίων και των διαφορών της κάποτε ενωµένης χώρας. Οι συχνά µεταφορικές εικόνες οπτικοποιούν τους λόγους της κατάρρευσης του παλιού κράτους, οι οποίοι συνδέονται µε το αβέβαιο µέλλον των νέων χωρών και των κατοίκων τους».
Το δίληµµα της µετανάστευσης είναι ένας ακόµη κοινός παρονοµαστής. Οι περιορισµοί που αντιµετωπίζει η νεαρή Βόσνια στη σειρά της Frank συναντιούνται µε αυτούς των νεαρών Αλβανών φίλων του Sylvan Dahlgrün και δεν απέχουν από τους περιορισµούς που αντιµετωπίζουν οι νέοι στην Ελλάδα σήµερα. Συναντιούνται ακόµη µε τους Ρουµάνους µετανάστες στη σειρά «Pride and concrete» του Petrut Calinescu που στέλνουν χρήµατα πίσω στην οικογένειά τους για την κατασκευή εντυπωσιακών κατοικιών σε ένα πλαίσιο παράδοξης ανάπτυξης που µε τη σειρά του συναντιέται µε τις ιστορίες ντόπιων και µεταναστών στα κτήµατα της Αχαΐας και της Αρκαδίας στο «Southern province» των Μπάµπη Κουγεµήτρου και Βασίλη Κωνσταντίνου.
Πόσο εύκολο είναι η επίδραση του «εξωτικού» βαλκανικού φολκ να κυριαρχήσει στη µατιά του φωτογράφου, µε αποτέλεσµα αυτός να µην µπορεί να καταβυθιστεί στην πραγµατικότητα;
Ήδη από το ανοιχτό κάλεσµά µας προς τους φωτογράφους ήταν ξεκάθαρο ότι θέλουµε να παρουσιάσουµε δουλειές που ξεφεύγουν από τις στερεοτυπικές απεικονίσεις και είµαστε ιδιαίτερα χαρούµενες που λάβαµε αρκετά µεγάλο αριθµό συµµετοχών που κινούνται σε αυτήν τη λογική. Συνειδητά επιλέξαµε εργασίες φωτογράφων οι οποίοι είτε φωτογραφίζουν τον τόπο διαµονής ή καταγωγής τους είτε –στην περίπτωση που έρχονται από το εξωτερικό– περνούν µεγάλα χρονικά διαστήµατα στις χώρες τις οποίες φωτογραφίζουν προκειµένου να κατανοήσουν την κουλτούρα και την ιστορία τους. Τα έργα που επιλέξαµε βρίσκονται σε µια ισορροπία µεταξύ προσωπικού και τεκµηριωτικού ή ερευνητικού χαρακτήρα και στο σύνολό τους στέκονται µε απλότητα και σεβασµό απέναντι στη σύγχρονη ζωή στα Βαλκάνια.
INF0
Εως τις 25/10. Αυτή την εβδομάδα θα πραγματοποιηθούν δύο ξεναγήσεις σε ομάδες έως 8 άτομα, την Πέμπτη 22/10 & την Παρασκευή 23/10 στις 17.45, ξεκινώντας από τον Χώρο Τέχνης Ασπάλαθος, Χαρ. Τρικούπη 129. H συμμετοχή στις ξεναγήσεις είναι δωρεάν. Απαραίτητη η κράτηση θέσης στο photo.balkancankino@gmail.com. Μπορείτε να δείτε τον χάρτη της έκθεσης στο http://balkan-can-kino.com/popupandmobile/wp-content/uploads/2020/10/BT-MAP-GR.pdf
