Είναι πολύ επικίνδυνοι καιροί για τη Βενεζουέλα. Η απειλή ξένης στρατιωτικής επέμβασης, η απειλή νέων διεθνών κυρώσεων, η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση –η οποία σε μεγάλο βαθμό είναι αποτέλεσμα των λαθών του προέδρου Νικολάς Μαδούρο χωρίς να παραγνωρίζουμε ότι η αντιπολίτευση και οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ έπαιξαν και παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο– είναι πολύ επικίνδυνες καταστάσεις» μας λέει ο Γκάμπριελ Χέτλαντ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο University at Albany στη Νέα Υόρκη, ειδικός σε θέματα Λατινικής Αμερικής με μεγάλη αρθρογραφία για τη Βενεζουέλα.
«Ενας σοβαρός κίνδυνος» τονίζει «είναι η απονομιμοποίηση της Αριστεράς και του σχεδίου Τσάβες στη Βενεζουέλα, καθώς υπάρχουν άτομα στην αντιπολίτευση τα οποία ζητούν την εξαφάνιση του τσαβισμού ως πολιτικής ιδεολογίας ή τον αποκλεισμό των σοσιαλιστικών κομμάτων και της Αριστεράς από τις εκλογές. Ορισμένοι προτείνουν ακόμη και τον θάνατο των τσαβίστας αν δεν αποκηρύξουν τα πιστεύω τους». Ολες αυτές είναι εξαιρετικά επικίνδυνες προτάσεις, λέει. Και εκτιμά ότι «για να μπορέσει η Βενεζουέλα να έχει ένα ειρηνικό και δημοκρατικό μέλλον πρέπει όλοι να έχουν λόγο στη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων όσων πιστεύουν στο παλιότερο σχέδιο, ακόμη και αν είναι επικριτικοί απέναντι στη σημερινή κυβέρνηση του Καράκας.
Ο πρόεδρος Μαδούρο αρνείται ότι υπάρχει ανθρωπιστική κρίση στη Βενεζουέλα και δεν δέχεται ανθρωπιστική βοήθεια από το εξωτερικό. Θεωρείτε ότι πρόκειται για εγωιστική απόφαση ή για απαραίτητη κίνηση κόντρα στον παρεμβατισμό των ΗΠΑ;
Είναι αλήθεια ότι ο Μαδούρο έχει αρνηθεί τη σοβαρότητα της ανθρωπιστικής κρίσης στη Βενεζουέλα και πολλάκις έχει αρνηθεί ότι υπάρχει γενικότερη κρίση. Επί της ουσίας, όμως, δεν είναι εντελώς αντίθετος στη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια καθώς δέχτηκε 300 τόνους βοήθειας από τη Ρωσία την περασμένη εβδομάδα. Εκθέσεις αναφέρουν ότι έχει δεχτεί κάποια βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς. Επομένως, πιστεύω ότι από τη μια πρέπει να τον επικρίνουμε για την προσπάθειά του να παρουσιάσει την υπαρκτή κρίση ως μικρότερη –ή ενίοτε και να την αρνηθεί ολότελα–, αλλά είναι λάθος να πούμε ότι αντιτίθεται πλήρως στη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια.
Οσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποτελούν τον βασικό λόγο της αρνητικής στάσης του Μαδούρο. Ο Ερυθρός Σταυρός και άλλες διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις, όπως και τα Ηνωμένα Εθνη, έχουν παραδεχτεί ότι η αμερικανική βοήθεια έχει πολιτικούς σκοπούς, γι’ αυτό και έχουν αρνηθεί οποιαδήποτε σχέση με αυτήν. Ούτε αυτοί πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να βοηθήσουν τον λαό της Βενεζουέλας. Πρόκειται ξεκάθαρα για ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται από τον Τραμπ για την αλλαγή καθεστώτος στο Καράκας. Τούτου λεχθέντος, η άρνηση αυτής της συγκεκριμένης βοήθειας εκ μέρους του Μαδούρο έχει νόημα.
Η στήριξη των ένοπλων δυνάμεων της Βενεζουέλας στον Μαδούρο είναι κλειδί για να διατηρηθεί ο ίδιος στην εξουσία. Δεδομένης της ευθείας έκκλησης του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στον στρατό για να στηρίξει τον α υ το ανακηρυχθέντα πρόεδρο Χουάν Γκουαϊντό, πιστεύετε ότι θα υπάρξει αλλαγή καθεστώτος στη Βενεζουέλα σχετικά σύντομα;
Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς. Μέχρι στιγμής στη Βενεζουέλα οι ΗΠΑ έπεσαν έξω στους υπολογισμούς τους. Πίστεψαν ότι στηρίζοντας τον Χουάν Γκουαϊντό ο Μαδούρο θα έπεφτε σε μία ή σε λίγες ημέρες. Εχει όμως περάσει περισσότερο από ένας μήνας χωρίς να συμβεί κάτι τέτοιο. Οι ένοπλες δυνάμεις, ιδίως οι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί, στηρίζουν τον Μαδούρο. Τίποτε μέχρι στιγμής δεν υποδηλώνει ότι βρίσκεται κοντά στην έξοδο. Μόνο αν οι ΗΠΑ αποφάσιζαν να εισβάλουν στη Βενεζουέλα, κάτι που θεωρώ καταστροφικό, θα μπορούσαν να αλλάξουν την πολιτική εξίσωση. Αλλά πιστεύω ότι και τότε ο στρατός θα παρείχε ακόμη περισσότερη στήριξη στον Μαδούρο για εθνικιστικούς λόγους.
Πρόσφατα δημοσιεύματα μιλούν για κίνδυνο διάδοσης σοβαρών ασθενειών, όπως η ελονοσία και η χολέρα. Λένε ότι αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόφαση για να υιοθετήσουν οι ΗΠΑ σκληρότερη στάση, ακόμη και για να εισβάλουν στη Βενεζουέλα.
Υπάρχει μια σειρά από χώρες, όπως η Βραζιλία και η Κολομβία, με συντηρητικές δεξιές κυβερνήσεις που διατηρούν φιλοαμερικανική στάση. Ωστόσο ο βραζιλιάνικος στρατός δεν θέλει να εμπλακεί σε πόλεμο με τη Βενεζουέλα και δεν ξέρω αν και ο κολομβιανός στρατός έχει όρεξη για κάτι τέτοιο. Θεωρώ ότι υπάρχει αρκετή στήριξη στον στόχο των ΗΠΑ για να ξεφορτωθούν τον Μαδούρο. Ορισμένα κράτη μπορεί να στηρίξουν διπλωματικά και πολιτικά τις ΗΠΑ στην περίπτωση στρατιωτικής επέμβασης. Ωστόσο, η Κολομβία, η Βραζιλία, το Εκουαδόρ και το Περού ήδη υφίστανται τη μεταναστευτική κρίση που έχει προκύψει από τη φυγή τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων ανθρώπων από τη Βενεζουέλα. Αν γινόταν πόλεμος, αυτός ο αριθμός θα μπορούσε να διπλασιαστεί ή και να τριπλασιαστεί, θα μιλούσαμε για μαζική έξοδο και αυτές οι χώρες θα επηρεάζονταν άμεσα. Γι’ αυτό ανησυχούν πολύ περισσότερο. Υπάρχουν επίσης πολλές χώρες της κεντρικής και της Λατινικής Αμερικής που δεν υποστηρίζουν τις ΗΠΑ. Η Βολιβία είναι θετικά διακείμενη στην κυβέρνηση του Μαδούρο. Η Ουρουγουάη και το Μεξικό όχι, αλλά δεν στηρίζουν καθόλου τις ΗΠΑ.
Τι πιστεύετε όμως για το ενδεχόμενο εργαλειοποίησης του κινδύνου διάδοσης σοβαρών ασθενειών;
Θα ήταν ενδιαφέρουσα στρατηγική. Νομίζω όμως ότι οι στρατιωτικοί στις γειτονικές χώρες είναι αρκετά επιφυλακτικοί απέναντι στους ισχυρισμούς των ΗΠΑ. Μπορεί τα αμερικανικά ΜΜΕ να είναι λιγότερο επικριτικά, αλλά όποτε η Ουάσινγκτον μπαίνει στο παιχνίδι στη Λατινική Αμερική, ακόμη κι οι πιο συντηρητικές κυβερνήσεις δεν πιστεύουν όλα όσα λέει. Κοιτάνε τις ευρύτερες συνέπειες. Το να λες ότι υπάρχει κίνδυνος διάδοσης ασθενειών και μετά να επεμβαίνεις στρατιωτικά σε μια χώρα και να δημιουργείς ακόμη μεγαλύτερο κύμα προσφύγων και μεταναστών δεν βγάζει πολύ νόημα.
Σε πρόσφατο άρθρο σας στη βρετανική εφημερίδα «Guardian» γράφετε για την ανάγκη μιας ευρείας δημοκρατικής αντιπολίτευσης. Υπάρχουν σήμερα κατάλληλα πρόσωπα για τέτοια αντιπολίτευση, ικανά να αλλάξουν το πολιτικό σκηνικό;
Ναι, υπάρχουν ορισμένα. Πιστεύω, ωστόσο, ότι οι ενέργειες των ΗΠΑ έχουν αποδειχτεί ιδιαιτέρως επιβλαβείς για να καταστήσουν κάτι τέτοιο εφικτό. Υπάρχει μια ομάδα που ονομάζεται Πλατφόρμα των Πολιτών για την Υπεράσπιση του Συντάγματος, την οποία απαρτίζουν κυρίως αριστεροί διανοούμενοι και πρώην βουλευτές του Ούγκο Τσάβες, και είναι η αριστερή αντιπολίτευση στον Μαδούρο. Ασκεί έντονη κριτική και πιέζει για δημοψήφισμα ή για νέες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Υπάρχουν κάποιοι αρχηγοί της αντιπολίτευσης, όπως ο Ενρίκε Καπρίλες (σ.σ.: αποτυχών υποψήφιος στις προεδρικές του 2012 απέναντι στον Ούγκο Τσάβες και τις προεδρικές του 2013 απέναντι στον Μαδούρο) του κόμματος Πρώτα Δικαιοσύνη, οι οποίοι είναι πιο μετριοπαθείς και ψάχνουν τη στήριξη των πιο λαϊκών στρωμάτων της Βενεζουέλας, των φτωχών και της εργατικής τάξης. Από την άλλη δεν πιστεύω ότι ο Λεοπόλδο Λόπες, επικεφαλής του κόμματος Λαϊκή Θέληση, το οποίο παρότι ισχυρίζεται ότι είναι σοσιαλιστικό ανήκει περισσότερο στην ακροδεξιά, θα στηρίξει ένα τέτοιο ευρύ, δημοκρατικό, αντιπολιτευτικό μέτωπο. Επομένως, οι πιθανότητες δυστυχώς είναι λίγες, αλλά σίγουρα υπάρχουν άτομα που θέλουν να συμβεί κάτι τέτοιο στη Βενεζουέλα. Αν αυξηθεί η διεθνής κριτική κατά του Τραμπ, αυτό το κίνημα θα μπορούσε να δυναμώσει.
«Να επιστρέψει και να διευρυνθεί η συμμετοχική δημοκρατία»
Η επιστημονική σας έρευνα διερευνά πώς οι απλοί πολίτες μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή τους. Τώρα που στη Βενεζουέλα η σύγκρουση Μαδούρο – Γκουαϊντό βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο, οι απλοί πολίτες μπορούν να κάνουν κάτι;
Οι φτωχοί και οι εργάτες στη Βενεζουέλα στρέφονται κατά του Μαδούρο αλλά επίσης τίθενται ξεκάθαρα ενάντια στα σχέδια στρατιωτικής εισβολής των ΗΠΑ. Στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Τσάβες υπήρχε μια ισχυρή –ακόμη κι αν ήταν ατελής– αφοσίωση στη συμμετοχική δημοκρατία, το να έχουν δηλαδή οι απλοί άνθρωποι άμεσο έλεγχο στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους. Πολλοί στη Βενεζουέλα σήμερα συνεχίζουν να προσπαθούν γι’ αυτό. Νιώθουν ξεκρέμαστοι γιατί δεν εμπιστεύονται τον Μαδούρο και δεν θεωρούν ότι τους βοηθά να έχουν αυτήν τη συμμετοχική δημοκρατία, αλλά περισσότερο απ’ όλα φοβούνται οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια. Ο απαραίτητος χώρος για συμμετοχική δημοκρατία είναι συρρικνωμένος σήμερα.
Θεωρώ σημαντικό να διευρυνθεί ξανά αυτός ο χώρος, ώστε οι απλοί πολίτες να αποκτήσουν πρωταγωνιστικό ρόλο, να υπάρξει η δυνατότητα για διενέργεια δίκαιων εκλογών, κάτι που θα προϋπέθετε όχι μόνο ότι ο Μαδούρο θα συμφωνούσε να στηθούν κάλπες, αλλά και ότι η Βενεζουέλα θα ξεφορτωνόταν τις κυρώσεις και την απειλή πολέμου από την Ουάσινγκτον. Οσο υπάρχουν κυρώσεις είναι σαν να βάζεις ένα περίστροφο στο κεφάλι των πολιτών και να τους λες: «Ψήφισε αυτούς που θέλουμε εμείς, αλλιώς…». Υπ’ αυτές τις συνθήκες δεν μπορείς να έχεις αληθινή δημοκρατία έστω και με την ελάχιστη έννοια του όρου, δηλαδή την εκλογική.
Ποιος είναι
Ο Γκάμπριελ Χέτλαντ είναι κοινωνιολόγος και πολιτικός επιστήμονας. Από το 2015 διδάσκει στο τμήμα Λατινικής Αμερικής, Καραΐβικής, Λατινοαμερικανικών Σπουδών και Κοινωνιολογίας του University at Albany στη Νέα Υόρκη. Χρησιμοποιεί εργαλεία της εθνολογίας και της συγκριτικής ιστορικής ανάλυσης για να μελετήσει πώς απλοί πολίτες μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις που τους αφορούν μέσω της αυτοδιαχείρισης, των τοπικών θεσμών, των εκλογών, των κοινωνικών κινημάτων, της άμεσης πολιτικής δράσης και του συνδικαλισμού. Τα ερευνητικά του πεδία είναι η Λατινική Αμερική, ιδίως η Βενεζουέλα, και οι κοινότητες των Λατινοαμερικανών στις ΗΠΑ. Αυτή την εποχή συγγράφει το επόμενο βιβλίο του που θα έχει τίτλο «Κάνοντας πράξη τη δημοκρατία. Συμμετοχικές δομές εξουσίας στην αστική Λατινική Αμερική».
