Μια συζήτηση με τον Φινλανδό συνεπιμελητή της έκθεσης «Weather engines» που εξερευνά την ποιητική του περιβάλλοντος και παρουσιάζεται στη Στέγη και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο.
∆ιαβάζοντας στο επιµελητικό σηµείωµα της έκθεσης «Weather engines» πως «ο καιρός είναι ένα δυναµικό σύστηµα ατµοσφαιρικής πίεσης, θερµοκρασίας και υγρασίας. Αποκαλύπτεται σε χάρτες, µέσα και προσοµοιώσεις, ενώ αγγίζει το δέρµα. Η αίσθηση του καιρού είναι ανοµοιόµορφη, από τα ακραία φαινόµενα έως το τετριµµένο αεράκι. Κάποιοι είναι εκτεθειµένοι στον καιρό και κάποιοι προστατευµένοι από αυτόν· άλλοι καταβάλλονται από τον καιρό και άλλοι πλουτίζουν από αυτόν» σκέφτεσαι ότι αυτό το σκεπτικό µπορεί να αποτελέσει πολύ καλή αφορµή για συζήτηση, αλλά για εικαστική έκθεση πώς; Γι’ αυτό λοιπόν αναζητήσαµε έναν από τους επιµελητές της έκθεσης –διοργανώνεται από την 1η/4 έως και τις 15/5 στη Στέγη Ιδρύµατος Ωνάση και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών–, τον Φινλανδό ακαδηµαϊκό και συγγραφέα Γιούσι Παρίκα, προκειµένου να ανιχνεύσουµε τα σταυροδρόµια όπου συναντιούνται η σύγχρονη τέχνη, η οικολογία και τα κοινωνικά κινήµατα της εποχής µας.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα της έκθεσης «Weather engines»;
Η «Weather engines» προέκυψε από το κοινό µας ενδιαφέρον για τη διασταύρωση της τεχνολογίας µε τις επείγουσες περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής µας. Με τη ∆άφνη ∆ραγώνα ήδη είχαµε συνεργαστεί στο πλαίσιο του Τransmediale Festival στο Βερολίνο, ένα σηµαντικό θεσµό ψηφιακής τέχνης, ακτιβισµού και πρακτικής. Η «Weather engines» φέρνει στο µυαλό κόσµους µε µεταβαλλόµενο καιρό αλλά και τον τρόπο που οι διάφορες τεχνολογικές αλλαγές –τουλάχιστον των χρόνων των ορυκτών καυσίµων– έχουν (ανα)κατασκευάσει τον ζώντα κόσµο από τη γη έως την ατµόσφαιρα. Θέλαµε να παρουσιάσουµε µια έκθεση που δεν θα ήταν απλώς µια έκφραση υπέρ ή κατά της γεωµηχανικής, αλλά να συµπεριλάβουµε µια ευρύτερη γκάµα ερωτηµάτων για ζητήµατα καιρού, εµπειρίας, αποικιοκρατίας και επίσης βιωσιµότητας: πώς µπορούµε να αναπνεύσουµε, σε ποιες περιβαλλοντικές συνθήκες και ποιες καιρικές συνθήκες, κυριολεκτικά και µεταφορικά. Για δύο χρόνια συζητούσαµε για την περιβαλλοντική βιβλιογραφία, τον διάλογο για την ανθρωπόκαινο εποχή, τις θεωρίες των Μέσων και της τεχνολογίας και πολλά άλλα. Πράγµατι, θέλαµε µε κάποιους τρόπους να συµπεριλάβουµε σηµαντικές µορφές µετα-αποαποικιακής κατανόησης της ατµόσφαιρας όχι µόνο ως µετεωρολογικό φαινόµενο αλλά και ως συναισθηµατικό παρόν: η Κριστίνα Σαρπ για παράδειγµα έχει γράψει για ατµόσφαιρες που είναι κατά των µαύρων ανθρώπινων σωµάτων και ο Ασίλ Μ’µπέµπε για τη σχέση της αναπνοής µε τη δικαιοσύνη.
Και πώς είναι δοµηµένη η έκθεσή σας;
Με τρόπο ώστε να αναλογιστούµε τα στοιχειώδη µέσα του κόσµου: από το έδαφος, τον αέρα και τη φωτιά µέχρι ζητήµατα κλιµατικής δικαιοσύνης, ακτιβισµού και τεχνολογίας. Μπορείτε να δείτε αυτά τα θέµατα στους εκθεσιακούς χώρους στη Στέγη Ιδρύµατος Ωνάση και στο Αστεροσκοπείο Αθηνών. Χαρήκαµε εξαιρετικά όταν µάθαµε ότι µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε και το Αστεροσκοπείο, ένα µέρος µε τον δικό του σηµαντικό ρόλο στην Ελλάδα, το οποίο κουβαλά µαζί του την ιστορία των επιστηµονικών οργάνων και της µετεωρολογικής γνώσης.
Είναι η Ιστορία πεδίο προµυθικού δράµατος µε τον άνθρωπο να αντιστέκεται στον εχθρικό φυσικό κόσµο;
Εχω σπουδάσει Ιστορία, οπότε ενστικτωδώς θα απαντήσω αµέσως πως όχι. Η ιδέα των διαχωρισµένων από τη φύση ανθρώπων έχει χρεοκοπήσει και πολλές από τις φεµινιστικές, αποαποικιοκρατικές και άλλες κρίσιµες ιδεολογίες –όπως ο (φεµινιστικός) νέος υλισµός– έχουν ήδη αποδείξει ότι είναι αρκετά λανθασµένη. Αντίθετα, µας ενδιαφέρουν ιστορίες γνώσης, πρακτικής, ενασχόλησης µε τη φύση. Να νοηµατοδοτήσουµε την ιστορία της κυριαρχίας της φύσης, αλλά µε τρόπους που δεν επιστρέφουν στον αφελή ουµανισµό. Η έκθεσή µας θέτει ένα τέτοιο ερώτηµα: τι σηµαίνει να ασχολούµαστε µε τη φύση, µε κάθε ανάσα, σε όλες τις συνθήκες της περιβαλλοντικής µας ύπαρξης; Αυτή η υπόθεση είναι άκρως δραµατική, αλλά το δράµα δεν επικεντρώνεται µόνο στους ανθρώπους. Στην έκθεση πολλά από τα έργα κινούνται επίσης πέρα από την ανθρώπινη προοπτική. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η ευφάνταστη άποψη της Ντέιζι Γκίνσµπεργκ περί οικολογικής αποκατάστασης του πλανήτη Αρη µέσω της χρήσης φυτών. Φυσικά, ορισµένα από τα έργα αναφέρονται σε παλαιότερους µύθους και µυθολογίες: τα γλυπτά της Λητώς Κάττου που περιλαµβάνονται στην έκθεση είναι καλό παράδειγµα. Ενα άλλο είναι το έργο της Στεφανίας Στρούζα το οποίο βασίζεται στην κοσµολογία των Αζτέκων και συνδέεται µε ζητήµατα αποικιοκρατίας και γυναικοκτονίας.
Σε ποιο βαθµό ισχύει ο µαρξιστικός ισχυρισµός ότι η κυριαρχία του ανθρώπου στον άνθρωπο έχει τις ρίζες του στην ανάγκη για ανθρώπινη κυριαρχία στη φύση;
Ισχύει µε την έννοια ότι η εξόρυξη πόρων –ή εξορυκτισµός– εξακολουθεί να αποτελεί βασικό µέρος του τρόπου λειτουργίας της εξουσίας. Από τα ορυκτά καύσιµα µέχρι τα ορυκτά σπάνιων γαιών αλλά και κάθε είδους άλλες µορφές εξόρυξης βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε αυτή την καταστροφική κοσµοθεωρία που είναι ένοχη για την κλιµατική αλλαγή.
Μερικά από τα έργα της έκθεσης εναρµονίζονται πολύ µε αυτή την ιδέα. Η εναέρια δύναµη συζητείται στο βίντεο του Αµπελάρδο Χιλ-Φουρνιέρ, ένα έργο που αναπτύξαµε µαζί, ενώ ένα άλλο βίντεο που σχετίζεται είναι το «4 waters» των Αριούνα Νόιµαν και Ντενίς Φερέιρα ντα Σίλβα. Το βίντεο του Geocinema συζητά πώς ο καιρός και το κλίµα έχουν επίσης γεωπολιτική διάσταση στην οποία εµπλέκονται διάφορα συµφέροντα, εγείροντας ερωτήµατα σχετικά µε τον έλεγχο των υποδοµών, των δεδοµένων και τελικά των περιοχών.
Αν τα οικολογικά προβλήµατα είναι κοινωνικά, πώς µπορούν να λυθούν;
Με την πολιτική. Μας ενδιαφέρει η τεχνολογία αλλά όχι ο τεχνολογικός διευθετισµός (technological solutionism). ∆εν µας ενδιαφέρει ούτε η εξιδανίκευση των µη τεχνολογικών πολιτικών ούτε κανένα είδος διευθετισµού. Ο κόσµος είναι πολύ περίπλοκος γι’ αυτό το είδος σκέψης. Πλέον απαιτείται ένα διαφορετικό είδος πολιτικής – ας πούµε µια πολιτική που µπορεί να σκεφτεί διαφορετικές κλίµακες του ζητήµατος, τη διασύνδεση της οικολογίας και του περιβαλλοντισµού των φτωχών (environmentalism of the poor) που συζητείται για δεκαετίες και εξακολουθεί να βρίσκεται ενάντια σε κάθε ελιτίστικο περιβαλλοντισµό.
Στο πλαίσιο της έκθεσης επεξεργαστήκαµε επίσης ένα βιβλίο, ένα είδος γλωσσάριου όρων για τον καιρό, που ονοµάζεται «Λέξεις για τον καιρό: Ενα γλωσσάρι». ∆ηµοσιεύεται στα αγγλικά και τα ελληνικά και πολλοί από τους συντελεστές επέλεξαν όρους που χαρτογραφούν όχι τόσο λύσεις σε οικολογικά προβλήµατα, αλλά ενδιαφέροντες τρόπους µε τους οποίους διασταυρώνονται η αισθητική, τα οικολογικά προβλήµατα και κριτικές προσεγγίσεις. Σε τέτοιες διασταυρώσεις πιστεύουµε ότι µπορεί να βρεθούν κάποιες από τις λύσεις.
Πόσο επιβλαβείς είναι οι «κοινωνικοπολιτικές ατµόσφαιρες που αναπνέουµε και βιώνουµε» για την οικουµενική και κοινωνική συνείδηση του πολίτη;
Οι ατµόσφαιρες µπορεί να είναι πολλών ειδών – κάποιες βλαβερές για ορισµένους, άλλες γεµάτες φρέσκια αναπνοή που παρέχει ενέργεια σε όλους µας. Η φεµινίστρια φιλόσοφος Ρόζι Μπραϊντότι µιλάει για τη συλλογικότητα ως τη διαφοροποιηµένη αλλά ωστόσο συνδεδεµένη ενσάρκωση της δικαιοσύνης. Με τα λόγια της: «Εµείς-που-δεν-είµαστε-το-ένα-και-το-αυτό-αλλά-είµαστε-σε-αυτό-µαζί». Είναι µια πλανητική µατιά προς τη δικαιοσύνη που πηγάζει από τη φεµινιστική πολιτική των καταστάσεων, αλλά επίσης δεν είναι τυφλή απέναντι στις διαφορετικές γεωγραφίες και θέσεις εξουσίας, όπως οι ζοφερές συνθήκες που αντιµετωπίζουν οι αυτόχθονες και οι έγχρωµες γυναίκες. Η Covid-19 ήταν ένα πλαίσιο όπου όλα αυτά έγιναν προφανή, µεταξύ άλλων σε σχέση µε τα ταξικά ζητήµατα. Πρέπει να αντιµετωπίζουµε συνεχώς αυτό το ερώτηµα µε τις οικολογικές και πολιτικές ατµόσφαιρες που δυσκολεύουν πολύ την αναπνοή για κάποιους από εµάς.
Στην έκθεσή µας ορισµένα από τα έργα συνδέονται πολύ στενά µε σχετικά θέµατα. Για παράδειγµα, τα βίντεο της Σούζαν Σούπλι ασχολούνται µε τη βία εντός της ψυχρότητας αλλά και µέσω αυτής, όπως στις κρύες εγκαταστάσεις κράτησης στα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού. Η ίδια θεωρεί ότι τα έργα της συµβάλλουν στη συζήτηση για τη δικαιοσύνη (just-ice), ένα λογοπαίγνιο που µάλλον λειτουργεί µόνο στα αγγλικά: ο πάγος και το κρύο ανήκουν στο φάσµα των φυσιολογικών θερµοκρασιών, αλλά στην πραγµατικότητα κινητοποιούνται σε µορφές πολιτικής που στοχεύουν στην πρόκληση σωµατικών βλαβών.
Ποιο είναι το περιεχόµενο του όρου «κλιµατική δικαιοσύνη» και κατά πόσο µπορεί να είναι αυθύπαρκτος από τις προτάσεις και τα αιτήµατα των ριζοσπαστικών κοινωνικών κινηµάτων;
Η κατανόησή µας για την κλιµατική δικαιοσύνη σχετίζεται ακριβώς µε αυτό τον πολύ διαφοροποιηµένο τρόπο µε τον οποίο βιώνουµε τον πλανήτη µας. Εντός των εθνικών κρατών, για παράδειγµα σε σχέση µε τους κλιµατικούς πρόσφυγες, αλλά και πέρα από τα εθνικά κράτη, στις νότιες περιοχές του πλανήτη ή σε άλλες εξαθλιωµένες περιοχές, τα οικολογικά ζητήµατα συνδέονται στενά µε το κοινωνικό ζήτηµα. Τα πολλά κοινωνικά κινήµατα που έχουν επίγνωση της σχέσης µεταξύ οικολογίας και διαθεµατικότητας είναι πραγµατικά ζωτικής σηµασίας. Ή, ακόµη περισσότερο, αυτή η διαθεµατικότητα πρέπει να περιλαµβάνει τον άξονα της οικολογικής καταστροφής και της βίας ως µέρος της.
INF0
«Weather engines», σε επιμέλεια Δάφνης Δραγώνα και Γιούσι Παρίκα. Από την 1η/4 έως τις 15/5 στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο. Πληροφορίες στο onassihttps://www.onassis.org/el/whats-on/weather-engines