Ο σκηνοθέτης της παράστασης «Κοντά στις ράγιες» εξηγεί γιατί ασχολήθηκε με το παιδικό θέατρο και μιλάει για τη διαχρονικότητα του έργου της Αλκης Ζέη.
Επειτα από δύο σεζόν γεμάτες sold out παραστάσεις στους «Παίκτες», ο Γιώργος Τζαβάρας, τον οποίο γνωρίσαμε ως ηθοποιό μέσα από τη συμμετοχή του σε τηλεοπτικές σειρές όπως οι «Σαββατογεννημένες» και η «Μοντέρνα οικογένεια», επιστρέφει στο σανίδι παίζοντας σε διπλό ταμπλό. Αφενός φοράει τη στολή του κακού μπάτσου Μπερτόζο στον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού», που ξεπουλάει για τρίτη χρονιά, ταυτόχρονα όμως πραγματοποιεί και το πιο τολμηρό σκηνοθετικό του βήμα με τη θεατρική μεταφορά του έργου της Αλκης Ζέη «Κοντά στις ράγιες». Τον συναντήσαμε λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα της παράστασης που ανεβαίνει στο θέατρο Αλφα.
Τι ήταν αυτό που σε έστρεψε στο παιδικό θέατρο;
Είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ, γιατί έχει μια ελευθερία, σκοτώνει τον καθωσπρεπισμό. Τα παιδιά έρχονται, εντάσσονται αυτόματα χωρίς να χρειαστεί να τους εξηγήσεις τίποτε και, φυσικά, αν τους αρέσει μπορεί να ξετρελαθούν και αν δεν τους αρέσει μπορεί να γιουχάρουν, να κοιμηθούν, να φύγουν. Είναι κάτι αμείλικτο, γιατί αν δεν είσαι εκεί το παιδί, θα σ’ το πει πρώτο απ’ όλους, χωρίς φίλτρα.
Πώς κατέληξες στην επιλογή του έργου «Κοντά στις ράγιες»;
Αφορμή ήταν το Ετος Αλκης Ζέη και το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έργο δεν έχει ανέβει ποτέ. Ηταν μια πρόκληση, κυρίως από δραματουργικής πλευράς, αφού έχει πολλούς χαρακτήρες. Εχοντας ήδη ξεκινήσει να παίζεται, μπορώ να πω ότι είμαι πολύ χαρούμενος για την επιλογή και απ’ ό,τι φαίνεται είναι χαρούμενος και ο κόσμος, ο οποίος συμμετέχει παρά το γεγονός ότι δεν είναι μια παράσταση διαδραστική, αλλά κάθε παρέμβαση των παιδιών είναι ευπρόσδεκτη.
Το διαδραστικό θέλει σκηνοθεσία;
Θέλει… προπόνηση. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί αποκλειστικά με αυτό, ωστόσο έχουμε δει παραστάσεις που ενώ φτιάχτηκαν για να είναι διαδραστικές, αποδείχτηκε ότι δεν ήταν έτσι. Περιμέναμε για παράδειγμα να μας πουν τα παιδιά κάτι που θέλαμε για να πάμε την ιστορία παρακάτω. Αυτό δεν είναι απολύτως καθαρό, γιατί αν σου πουν κάτι που δεν θες, κάτι που δεν περιμένεις, πώς θα πας παρακάτω; Το θέμα λοιπόν είναι να είσαι ανοιχτός σε ό,τι μπορεί να συμβεί, σε ό,τι μπορεί να ακούσεις. Από την άλλη, βέβαια, το να κάθεσαι και να παρακολουθείς δεν είναι κακή σύμβαση και κυρίως δεν είναι κακό για ένα παιδί να τη μάθει, ειδικά σε μια εποχή που ο καθένας νομίζει ότι μπορεί να κάνει ό,τι γουστάρει.
Τα παιδιά μπορούν να αφοσιωθούν για πολλή ώρα;
Διάβαζα πρόσφατα μια μελέτη που μιλούσε για τη μείωση της διάρκειας της προσοχής των ανθρώπων σε κάτι. Είναι σημεία των καιρών που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όταν φτιάχνουμε παραστάσεις – παιδικές ή μη. Οτι δηλαδή σε πολλούς ακόμη και η μιάμιση ώρα φαίνεται πολλή, είναι ένα όριο, όταν κάποτε ένα διωράκι ήταν κάτι δεδομένο.
Το «Κοντά στις ράγιες» έχει αναφορές σε πολλά ζητήματα που απασχολούν τους γονείς. Η επιλογή ενός έργου γίνεται με κριτήριο το κατά πόσο μπορείς να το προσαρμόσεις για να πεις πράγματα που αφορούν το σήμερα;
Απόλυτα. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση τις αναφορές στα ζητήματα που θίγει η παράσταση δεν τις έχω κατασκευάσει εγώ, αλλά η Αλκη Ζέη. Πάντα υπάρχει η κουβέντα αν ένα έργο είναι επίκαιρο. Είναι μια λέξη που δεν μου αρέσει, γιατί για μένα το επίκαιρο είναι σαν τις καθημερινές εφημερίδες, σήμερα είμαστε επίκαιροι, αύριο δεν είμαστε. Η λογοτεχνία όμως, η καλή λογοτεχνία αν θες, όποτε κι αν διαβαστεί έχει κάτι να πει. Αρα θα χαρακτήριζα το συγκεκριμένο έργο διαχρονικό. Εχει πράγματα που είναι δοσμένα με έναν τρόπο καθόλου διδακτικό, καθόλου παρεμβατικό, που είναι έως και ανατριχιαστικά για το σήμερα. Αλλά δεν το έκανα εγώ. Για μένα το ζητούμενο ήταν αυτά που διάβασα και με συγκίνησαν να τα μεταφέρω με τον καλύτερο τρόπο χωρίς να κάνω καθόλου παρεμβάσεις. Οταν το υλικό είναι καλό χρειάζεται απλώς να είσαι προσεκτικός.
Μια παράσταση όμως που μιλάει για τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και τις ανισότητες δεν έχει εκ των πραγμάτων διδακτικό χαρακτήρα;
Η παράσταση ρίχνει φως σε αυτά τα ζητήματα. Ο ρατσισμός για παράδειγμα δεν είναι ένας μπαμπούλας – είναι μικρά, απλά πράγματα που έχουν κανονικοποιηθεί. Βλέποντας και φωτίζοντας λοιπόν αυτά τα ζητήματα, κάθε παιδί και κάθε γονιός μπορεί να συζητήσει με το παιδί του γι’ αυτά που είδε χωρίς να έχουμε πει εμείς ποιος είναι κακός. Κανένας άνθρωπος δεν είναι καλός ή κακός μόνο. Είναι πάρα πολλά πράγματα, από το πώς έχει μεγαλώσει, με τι προσλαμβάνουσες, σε ποια κοινωνία.
Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι να διδάξει αλλά να προβληματίσει;
Ακριβώς. Γιατί την ευθύνη των παιδιών δεν την έχει το θέατρο, την έχει ο γονιός. Εμείς δεν ξέρουμε το κάθε παιδί, την προσωπικότητά του, τις ιδιαιτερότητές του, το οικογενειακό του υπόβαθρο για να «διδάξουμε». Εμείς μπορούμε να δώσουμε απλώς ένα έναυσμα για να γίνει μια κουβέντα στο σπίτι ώστε ένα παιδί να καταγράψει, να επεξεργαστεί και να ανασύρει όποτε χρειαστεί την πληροφορία. Ενας από τους λόγους που έκανα παιδικό θέατρο άλλωστε είναι ότι οι μνήμες που έχω από καλές παιδικές παραστάσεις που με έβαλαν στη διαδικασία να σκεφτώ είναι πιο έντονες από τις παραστάσεις που έχω δει ως ενήλικας. Είναι εκπληκτικό το πώς κάτι που αιχμαλωτίζει τη φαντασία ενός παιδιού μπορεί να το συντροφεύει για χρόνια.
Βοηθάει την παράσταση το γεγονός ότι τα παιδιά, ειδικά του δημοτικού, είναι σε γενικές γραμμές εξοικειωμένα με το όνομα Αλκη Ζέη;
Είναι η αγαπημένη συγγραφέας των παιδιών εδώ και χρόνια. Αυτό όμως που έχει μεγάλη σημασία είναι ότι τα βιβλία της Αλκης Ζέη δεν είναι παιδικά με την κυριολεκτική έννοια, αλλά ιστορίες στις οποίες οι ήρωες είναι παιδιά, με αποτέλεσμα το παιδί να ταυτίζεται. Είναι παιδικά όσο παιδικό είναι και το «Στάσου πλάι μου» του Στίβεν Κινγκ. Δεν είναι παιδικές ιστορίες, είναι ιστορίες με παιδιά που τις βλέπουμε και συγκινούμαστε ακόμη και τώρα.
Εκτός από την παράσταση που σκηνοθετείς όμως παίζεις φέτος και στον «Τυχαίο θάνατο ενός Αναρχικού», που έχει επίσης διαχρονικό χαρακτήρα, με δεδομένο ότι ποτέ δεν είναι καλή εποχή να πέσει κάποιος σε λάθος μπάτσου χέρια.
Δεν είναι καλό να πέφτει κάποιος σε λάθος χέρια γενικότερα, πόσω μάλλον σε λάθος μπάτσου χέρια γιατί εδώ παίζει ρόλο το θέμα της εξουσίας. Για μένα ήταν διπλή πρόκληση πάντως. Αφενός, ακόμα και όταν παίζεις έναν τέτοιο ρόλο πρέπει να αναζητήσεις μια ποιότητα που δεν αναδεικνύει μόνο την κακή πλευρά ενός χαρακτήρα. Ανθρωποι είναι και αυτοί και όπως όλοι μας έχουν τις καλές και τις κακές στιγμές τους, με τις δεύτερες βέβαια να φωτίζονται πολύ περισσότερο σε αυτό το έργο. Αφετέρου, κλήθηκα να αντικαταστήσω έναν εξαιρετικό ηθοποιό, τον Φοίβο τον Ριμένα που με την ερμηνεία του με έκανε να πω ότι αν ποτέ έπαιζα σε αυτήν την παράσταση αυτόν τον ρόλο θα ήθελα αλλά σιγά μη μου τον έδινε κανένας. Γιατί είναι άλλος σωματότυπος, εξαιρετικός τραγουδιστής Και κοίτα τώρα πώς ήρθαν τα πράγματα…
Από τη μία sold out παράσταση («Οι Παίκτες») στην άλλη, ενώ μέσα σε όλα ετοιμάζεις ακόμα μια παράσταση που ανεβαίνει αυτές τις μέρες.
Ναι, πρόκειται για το «Τούνδρα», ένα νεοελληνικό έργο του Γιώργου Σίμωνα που θα ανέβει στις 18 Δεκεμβρίου στο θέατρο Rabbithole και ήδη έχω βουτήξει τόσο πολύ μέσα σε κάτι που με ιντριγκάρει πάρα πολύ. Διάβασμα, πρόβες, νέες συνεργασίες.
Και όλα αυτά μετά από μια πολύ δύσκολη περίοδο για τους ανθρώπους της Τέχνης.
Η αλήθεια είναι ότι εγώ τα φοβάμαι λίγο αυτά γιατί όπου υπάρχει πύκνωση μετά μπορεί να υπάρξει και αραίωση. Η ζωή είναι γεμάτη όρη και κοιλάδες. Το ευχαριστιέμαι πάρα πολύ και ικανοποιούμαι με αυτό που συμβαίνει τώρα αλλά δεν μπορώ να ξεχνάω ότι όλο αυτό έρχεται μετά από μια πολύ δύσκολη περίοδος που σκέφτηκα ότι δεν θα ξαναβγώ από το σπίτι ποτέ, ότι η ζωή μας θα μετασχηματιστεί. Θα είμαστε μέσα, θα πατάμε κουμπιά για να έρχονται φαγητά, θα δουλεύουμε από το σπίτι, οπότε λόγω της φύσης της δουλειάς σκέφτηκα ότι θα χρειαστεί να κάνω κάτι άλλο.
Χρόνος για αποφόρτιση υπάρχει; Τι κάνει ο Γιώργος Τζαβάρας όταν δεν παίζει ή σκηνοθετεί;
Όσο κι αν η πληροφορία με ενδιαφέρει πάρα πολύ προσπαθώ να μην κάνω τίποτα. Το τίποτα όταν μπορεί να διώξει την επίδραση των πραγμάτων και να καθαρίσει το μυαλό ώστε να είναι δεκτικό σε νέα ερεθίσματα ή σε παλιά για να τα δει αλλιώς, είναι πολύ σημαντικό. Δεν είναι πάντα εύκολο να μην κάνω τίποτα, αλλά προσπαθώ.
Μουσική συνεχίζεις να γράφεις;
Αυτή τη στιγμή όχι. Αλλά ακόμα και στις παραστάσεις που σκηνοθετώ και γράφουν άλλοι τη μουσική δεν μπορώ να απεκδυθώ το κομμάτι του μουσικού μέσα μου, οπότε βάζω κι εγώ μια πινελιά. Αν με ρωτάς για τη μπάντα (σ.σ. αναφέρεται στο progressive metal συγκρότημα Need), έχει πει πολλά, είμαι ικανοποιημένος με όσα έχει πει αλλά να είσαι σίγουρος ότι αν έχει να πει κι άλλα θα τα πει. Αν όχι…
Αν όχι, το «A song for the end» (σ.σ. ο υπότιτλος του άλμπουμ «Norchestrion» που κυκλοφόρησε το 2021) θα αποκτήσει κυριολεκτική έννοια…
Θα δείξει… ξέρεις, πολλοί με είχαν ρωτήσει τότε αν το «A song for the end» υπέκρυπτε κάτι αλλά προφανώς δεν μπορούσα να απαντήσω. Ούτε τώρα μπορώ. Πάω με τη ροή και αυτό είναι κάτι που με ευχαριστεί πολύ.
INFO
«Κοντά στις Ράγιες»: Κάθε Σάββατο στις 15.00. Θέατρο Αλφα, 28ης Οκτωβρίου 37, Αθήνα