«Αργά ή γρήγορα, η Ρώμη θα δει το μεγαλείο της σε
όλη του την φρίκη.
Εγώ, ο Κόμμοδος, ο αυτοκράτοράς της, ισόθεος
ηγέτης των διεστραμμένων απολαύσεών της,
Ηρακλής των αισχρών κατορθωμάτων της, θα
λυγίσω στην αρένα το ανθρωποφάγο κτήνος της
αυτοκρατορίας»
Ο αδικημένος από τους ιστορικούς Ρωμαίος αυτοκράτορας Κόμμοδος αποκτά φωνή στο ποίημα του Γιώργου Μπλάνα «Αυτοκρατορία – Κόμμοδου Αντωνίνου Αυγούστου, Τα Εις Μάρκον Αυρήλιον». Μέσα από τα λόγια του, τον θυμό του, το ξέσπασμά του παρακολουθούμε την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, σαν περιγραφή των ημερών μας, της φθοράς των δυτικών κοινωνιών που παλεύουν ακόμα να κρατηθούν από το ένδοξο –σύμφωνα με την αυτομυθολόγησή τους– παρελθόν.
Με τον ποιητή, κριτικό και μεταφραστή Γιώργο Μπλάνα, έναν βαθιά καλλιεργημένο και ευγενή άνθρωπο, συναντηθήκαμε ένα πρωινό στο Θησείο και μιλήσαμε για την ποίηση και την Ιστορία. Ο λόγος του χειμαρρώδης, σχεδόν ακατόρθωτο να αιχμαλωτιστεί σε μια συνέντευξη.
Πότε νιώσατε την ανάγκη να γράψετε τους πρώτους σας στίχους;
Σε πολύ πρώιμη ηλικία. Ίσως από τη δεύτερη τάξη του δημοτικού αν και προηγήθηκε κάτι αποκαλυπτικό. Ήμουν πολύ μικρός, δεν μιλούσα ακόμη, όμως θυμάμαι τη σκηνή. Ήταν η πρώτη φορά που είδα χιόνι. Οι δικοί μου με είχαν βγάλει στην αυλή και όπως το έβλεπα να πέφτει ένιωσα σαν εκείνη τη στιγμή κάποιος να με είχε αποκόψει από κάτι. Δεν είχα συμμετοχή στο γεγονός, απλώς το έβλεπα. Ήταν όμως τόσο όμορφο. Ένιωσα ότι ήθελα να είμαι μέρος αυτού που βλέπω με έναν τρόπο. Στη συνέχεια, κάθε φορά που το θυμόμουν, ένιωθα να μου κόβεται η ανάσα. Αυτό το συναίσθημα καταλάγιασε όταν στο σχολείο διάβασα τη «Λαμπρή» του Σολωμού. Για την ακρίβεια, την ώρα που το διαβάζαμε στο σχολείο κατέβασα τους διακόπτες. Αυτό ήταν και το πρώτο ποίημα που έγραψα. Τι συνέβη όμως; Στο σχολείο είχα ιδιαίτερη απώθηση να γράφω. Οι γονείς μου με παρακαλούσαν, με φοβέριζαν, όμως αρνούμουν. Ώσπου μια μέρα ανακάλυψαν ότι είχα αντιγράψει το ποίημα του Σολωμού πυκνά πυκνά από τη μέση του τετραδίου και πέρα. Είχα την αίσθηση ότι εφόσον αντέγραφα τις λέξεις συμμετείχα σε αυτό, σαν είχα φτιάξει εγώ το ποίημα. Το μοντέλο αυτό κρατήθηκε μέχρι τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου όταν άρχισα να γράφω δικά μου ποιήματα. Το ποίημα πρέπει να είναι ωραίο, να φτιάχνεται με συναισθήματα.
Είπατε ότι το ποίημα πρέπει να είναι ωραίο. Το εννοείτε με την πλατωνική έννοια;
Ας μην μπερδέψω τις έννοιες τις φιλοσοφίας γιατί είμαι πολυλογάς και μπορεί να αρχίσω να μιλάω για ώρες. Ωραίο σημαίνει αυτό που ένιωσα. Είναι πάρα πολύ απλό. Το να διαβάσεις ποίηση ή λογοτεχνία ξεκινάει από το στοιχειώδες, από αυτό που θα σε γοητεύσει. Βλέπεις τα δέντρα και τον χιονιά και σκέφτεσαι ότι είναι όμορφα. Αισθάνεσαι ευχαρίστηση αλλά νιώθεις και κάτι άλλο το οποίο έχει σχέση με την τελειότητα, με την διαύγεια της φιγούρας. Ακόμη και η ομίχλη μπορεί να είναι διαυγής. Σε ένα τοπίο με ομίχλη, ακόμη και η σκιά που υπάρχει από κάτω έχει μια διαύγεια, τη διαύγεια του θαμπού. Είναι κάτι που σε υπερβαίνει, υπάρχει ωραιότητα σε αυτό.
Στην Ελλάδα διαβάζουμε ποίηση;
Διαβάζουμε. Τα νούμερα είναι υψηλά. Ας πάρουμε για παράδειγμα την Κική Δημουλά η οποία αντιμετώπισε διάφορα προβλήματα, σε βαθμό που έφτασαν να αμφισβητούν αν είναι ποιήτρια. Η Δημουλά μπορεί να μην είχε αναγνώριση από τους χώρους των συγγραφέων και της φιλολογίας αλλά από τους δημοσιογράφους και τους καλλιτέχνες. Όπως είχε αναρωτηθεί ένας καθηγητής, ποιος αποφασίζει ποιοι είναι οι καλοί ποιητές; Οι δημοσιογράφοι ή το πανεπιστήμιο; Στην περίπτωση της Δημουλά το τελευταίο της βιβλίο είχε ξεπεράσει τα 8.000 αντίτυπα, όταν οι ποιητές οι οποίοι θεωρούνται πρώτης τάξης δεν περιμένουν να πουλήσουν πάνω από 500 αντίτυπα τον χρόνο. Πεντακόσια αντίτυπα πάντως δεν είναι λίγα τη στιγμή που ο Έζρα Πάουντ είχε βγάλει τα πρώτα Κάντο του σε 80 αντίτυπα. Το γεγονός ότι όλο αυτό δεν το διαχειρίζονται καλά οι εκδότες είναι μια άλλη υπόθεση.
Να μιλήσουμε για τον Κόμμοδο, τον αφηγητή του νέου σας ποιήματος. Είναι ένας άνθρωπος που μιλάει κυρίως ωθούμενος από την πίκρα και τον θυμό του για τον Μάρκο Αυρήλιο. Νιώθω ότι για να αποκτήσει δική του υπόσταση πρέπει να σκοτώσει εσωτερικά την εικόνα του γιγάντιου πατέρα του.
Σε αυτά τα πράγματα υπάρχουν κάποιοι κοινοί τόποι – περί πατροκτονίας μιλώντας. Έτσι κι αλλιώς το αντιμετωπίζει κάθε αγόρι και ενδεχομένως κάθε κορίτσι, απλώς αυτά δεν έχουν ομογενοποιηθεί καθώς η ψυχανάλυση γεννήθηκε σε μια εποχή η οποία δεν επέτρεπε τη διείσδυση στη γυναικεία ψυχή, κι έτσι διατηρήθηκαν τα πράγματα μέχρι το 1960. Ο πατέρας του Κόμμοδου είναι ένα θηρίο το οποίο θέλει να κατασπαράξει το παιδί του. Ωστόσο, ο Κόμμοδος παραβίασε τον νόμο του πατέρα του. Τι ακριβώς όμως παραβίασε; Ο Μάρκος Αυρήλιος μας έχει αφήσει έναν κανόνα, έναν νόμο που είναι οι συμβουλές του βιβλίου του «Τα εις εαυτόν». Επίσης έχει αφήσει πίσω του και το έργο του ως αυτοκράτορας. Ποιος όμως είναι ο πατέρας-κανόνας στη δεδομένη περίπτωση; Τι σκοτώνει δηλαδή ο Κόμμοδος; Εδώ βλέπει κανείς τη διαφορά σε επίπεδο διοίκησης των δύο αυτοκρατόρων. Η εποχή του Μάρκου Αυρήλιου, που προηγήθηκε, ήταν τραγική για τη Ρώμη. Μια περίοδος απόλυτης μετάβασης με συνεχείς εκστρατείες οι οποίες έθεσαν σε κίνδυνο την υγεία και την ευρωστία των ανθρώπων – τότε μεταξύ άλλων δεινών μεταδόθηκε από τα μέτωπα πανούκλα στη Ρώμη. Ο Κόμμοδος λοιπόν εγκατάλειψε τους πολέμους αυτούς, λέγεται ότι το έκανε γιατί του άρεσε η τρυφηλή ζωή. Υποτίμησε το νόμισμα, έκανε συσσίτια και ήρθε σε σύγκρουση με τη σύγκλητο – διότι οι συγκλητικοί ήταν εκείνοι που έχασαν από την υποτίμηση του νομίσματος.
Κάνοντας μια αναγωγή, σήμερα ζούμε την εποχή του Κόμμοδου ή του Μάρκου Αυρήλιου;
Η περίοδος του Μάρκου Αυρήλιου τελείωσε με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τότε και μέχρι σήμερα ζούμε τη βασιλεία του Κόμμοδου. Είναι μια εποχή η οποία προσπαθεί να επιβιώσει σαρκάζοντας τον εαυτό της.
Info
Το ποίημα «Αυτοκρατορία – Κόμμοδου Αντωνίνου Αυγούστου, Τα Εις Μάρκον Αυρήλιον» του Γιώργου Μπλάνα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος
