Η εγχώρια αγορά ενέργειας είναι ρηχή με μόλις τέσσερις παραγωγούς οι οποίοι καθορίζουν τις τιμές και μπορούν να τις χειραγωγούν.
Την περασμένη Πέμπτη 20 Οκτωβρίου, την ημέρα που οι εταιρείες προμήθειας ενέργειας θα ανακοίνωναν τις τιμές με τις οποίες θα πουλήσουν το ρεύμα στα ελληνικά νοικοκυριά τον Νοέμβριο, η τιμή χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας της επόμενης μέρας της Ελλάδας «υπερίπτατο» στα 251 ευρώ ανά μεγαβατώρα, η υψηλότερη στην Ευρώπη. Με μεγάλη δε διαφορά από τις περισσότερες άλλες χώρες, καθώς ενδεικτικά οι χώρες της Βαλκανικής είχαν τιμές γύρω στα 180 ευρώ.
Ο συγκεκριμένος πανευρωπαϊκός πρωταθλητισμός της Ελλάδας στο ρεύμα την 20ή Οκτωβρίου έχει βεβαίως μια εύλογη εξήγηση. Από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως σήμερα, επειδή πληρώθηκαν οι ευρωπαϊκές αποθήκες φυσικού αερίου για τον χειμώνα και υπάρχει διαρκής ροή πλοίων με φορτία LNG προς την Ευρώπη, οι τιμές φυσικού αερίου στην Ευρώπη βρίσκονται σε διαρκή πτώση. Κατά συνέπεια η τιμή του ολλανδικού συμβολαίου TTF που ορίζει τις τιμές του φυσικού αερίου και του ρεύματος έπεσε κατά 60%, από τα 349 ευρώ του Αυγούστου στη ζώνη των 110-130 ευρώ ανά μεγαβατώρα την περασμένη βδομάδα και κατά 40% μέσα σε 20 μέρες από τις αρχές Οκτωβρίου. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αγοράζουν φυσικό αέριο στη spot αγορά και βλέπουν άμεσα την πτώση. Στην Ελλάδα οι εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής προμηθεύονται φυσικό αέριο με τις τιμές του προηγούμενου μήνα, άρα η κάθε πτώση εμφανίζεται με καθυστέρηση ενός μήνα.
Μόνιμη η ακρίβεια
Ο επίμονος πρωταθλητισμός της Ελλάδας στο ακριβό ρεύμα που διαπιστώθηκε στις 20 Οκτωβρίου (αλλά και τις δυο τρεις μέρες που προηγήθηκαν) αποτελεί πάντως μόνιμο χαρακτηριστικό της εγχώριας αγοράς ρεύματος το 2022, αν λάβουμε υπόψη τα στοιχεία της Κομισιόν για το β΄ τρίμηνο 2022 που ανέδειξε την περασμένη εβδομάδα ο τομεάρχης Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος, σύμφωνα με τα οποία:
- Η χώρα μας κατέγραψε την τρίτη υψηλότερη τιμή στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας το τρίμηνο Απριλίου – Ιουνίου (237 ευρώ ανά μεγαβατώρα) μετά την Ιταλία και τη Μάλτα και είχε τη δεύτερη υψηλότερη αύξηση τιμών (238%) στη χονδρεμπορική έναντι του προηγούμενου έτους. Σε μηνιαίο επίπεδο η Ελλάδα κατέγραψε αρνητικές πανευρωπαϊκές πρωτιές στην τιμή της χονδρεμπορικής αγοράς ρεύματος τον Ιανουάριο, τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο του 2022.
- Με βάση την εκτίμηση της Κομισιόν, η Ελλάδα στο β΄ τρίμηνο είχε τις υψηλότερες τιμές στο ρεύμα για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (35 λεπτά ανά κιλοβατώρα), πολύ παραπάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (17,5 λεπτά) και τη μεγαλύτερη αύξηση (+194%) σε όλη την ΕΕ. Σε ό,τι αφορά τα οικιακά τιμολόγια, η χώρα μας βρέθηκε στη δέκατη θέση ακρίβειας τον Ιούνιο στην ΕΕ.
- Τέλος, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat για το α΄ εξάμηνο 2022, η Ελλάδα έχει την ακριβότερη τιμή (χωρίς φόρους, ρυθμιζόμενες χρεώσεις και επιδοτήσεις) σε όλη την Ευρώπη και βρίσκεται στη δεύτερη θέση για τις επιχειρήσεις και τη δέκατη για τα νοικοκυριά όσον αφορά την τελική τιμή (μαζί με φόρους, ρυθμιζόμενες χρεώσεις και επιδοτήσεις).
Κερδοσκοπικές τάσεις
Από μια άλλη οπτική, όμως, αυτά ακριβώς τα ευρωπαϊκά στοιχεία για τις επίμονα υψηλότερες τιμές της ελληνικής χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές αγορές το 2022, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η ελληνική τιμή χονδρικής της 20ής Οκτωβρίου (υπενθυμίζουμε: μια σημαντική ημέρα, κατά την οποία οι προμηθευτές έπρεπε να ανακοινώσουν τιμές για τον Νοέμβριο) περιλάμβανε ένα τεράστιο «καπέλο» 39% σε σχέση με τη γειτονική Βουλγαρία και 25% σε σχέση με τη γειτονική Ιταλία –που κατά την εκτίμηση ανθρώπων με γνώση του ενεργειακού κλάδου δεν δικαιολογούνταν σε καμία περίπτωση αν ληφθεί υπόψη ότι οι τρεις χώρες αποτελούν διασυνδεμένες αγορές και οι αποκλίσεις των τιμών τους θα έπρεπε να είναι μικρότερες–, άνοιξαν ξανά τη συζήτηση για τις κερδοσκοπικές τάσεις που αναπτύσσονται στο ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας και τις πληρώνουν οι καταναλωτές και η οικονομία.
Μια ρηχή αγορά
Διότι, όπως ανέφεραν οι συγκεκριμένες πηγές στο Documento, όταν σε μια αγορά μόνο τέσσερις παραγωγοί ορίζουν τις τιμές έχουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση ρηχής αγοράς στην οποία οι παραγωγοί είναι σε θέση να χειραγωγήσουν τις τιμές αν το θέλουν. Και είναι λογικό να το θέλουν, μας εξήγησαν, και μάλιστα να το επιδιώκουν –αν κανείς δεν τους ελέγχει και δεν τους απειλεί με κυρώσεις– επειδή οι αυξημένες τιμές χονδρικής βολεύουν όλες τις ενεργειακές εταιρείες. Και τους παραγωγούς, καθώς μέσω αυτών αυξάνουν την κερδοφορία τους, και τις εταιρείες προμήθειας που πουλάνε ρεύμα στη λιανική, καθώς τους επιτρέπει τη διαμόρφωση υψηλότερων τιμών λιανικής και τις προφυλάσσει από τυχόν απρόβλεπτη αύξησης της τιμής χονδρικής του ρεύματος.
Με βάση αυτό το σκεπτικό λοιπόν, κατέληξαν οι ίδιοι παράγοντες, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι το γεγονός ότι η ελληνική χονδρεμπορική τιμή στις 20 Οκτωβρίου βρέθηκε να… πετά τόσο δυσανάλογα ψηλά σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές των γειτονικών διασυνδεδεμένων χωρών υπήρξε αποτέλεσμα χειραγώγησης, η οποία είχε στόχο να δικαιολογήσει την ανακοίνωση υψηλότερων τιμών λιανικής το συγκεκριμένο βράδυ.
Το σενάριο αυτό, που έπαιξε έντονα σε ορισμένα media την Τετάρτη και την Πέμπτη, έλεγε ότι εκμεταλλευόμενες τις συγκεκριμένες κινήσεις οι εταιρείες λιανικής το βράδυ της Πέμπτης θα ανακοίνωναν τιμές για τον Νοέμβριο γύρω στα 50 λεπτά την κιλοβατώρα, μειωμένες κατά 20% σε σχέση με τον Οκτώβριο, τη στιγμή που οι τιμές του φυσικού αερίου είχαν μειωθεί κατά 40%.
Σκοπός ήταν να περάσουν στους καταναλωτές μόνο το μισό όφελος από την πτώση των τιμών και το άλλο μισό να το καρπωθούν οι ίδιες. Τελικά το σενάριο αυτό δεν επιβεβαιώθηκε και οι εταιρείες ανακοίνωσαν το βράδυ της Πέμπτης τιμές κοντά στα 40-42 λεπτά την κιλοβατώρα, περνώντας στους καταναλωτές το 35% από το 40% της πτώσης των τιμών. Ποιος ξέρει όμως αν οι εταιρείες λιανικής δεν επέλεξαν έστω και την τελευταία στιγμή να επιστρέψουν στους καταναλωτές το μεγαλύτερο μέρος της πτώσης των τιμών του φυσικού αερίου επειδή ένιωσαν ότι δεν τις παίρνει – ακριβώς επειδή είχε ανοίξει η συζήτηση για φαινόμενα χειραγώγησης;
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεδρίασαν ξανά, αλλά δεν έδωσαν λύση
Όπως ακριβώς είχε γίνει στα χρόνια 2010-13, όταν κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους οι Ευρωπαίοι ηγέτες κάθε τόσο συνεδρίαζαν ανακοινώνοντας αποφάσεις για τις οποίες δήλωναν βαρύγδουπα ότι θα θέσουν τέλος στην αναταραχή στις αγορές κρατικών ομολόγων του ευρωπαϊκού νότου και δυο μέρες μετά ανακαλύπταμε ότι οι αποφάσεις αυτές είχαν μηδενική αποτελεσματικότητα, έτσι και τώρα οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεδριάζουν κάθε τόσο, υποτίθεται για να δώσουν λύση στην ενεργειακή κρίση, αλλά οι αποφάσεις που λαμβάνουν έχουν ξανά μηδενική αποτελεσματικότητα.
Τη στιγμή που το ενεργειακό κόστος από κάθε πόρο –πετρέλαιο, φυσικό αέριο και κυρίως ηλεκτρικό ρεύμα– έχει ξεφύγει στη στρατόσφαιρα για το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, τροφοδοτώντας ένα μέσο πληθωρισμό γύρω στο 10%, τη στιγμή που η ύφεση πλησιάζει με απειλητικά βήματα και στις χώρες αρχίζουν οι πρώτες διαδηλώσεις, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεδρίασαν εκ νέου την Πέμπτη και την Παρασκευή στις Βρυξέλλες για να βρουν μια κοινή ευρωπαϊκή λύση που θα ρίξει τις τιμές του ρεύματος και… δεν κατέληξαν πουθενά.
Ισχνά μέτρα
Ή μάλλον πάρθηκαν κάποιες αποφάσεις, πράγματι! Η Ευρώπη αποφάσισε να προχωρήσει σε κοινές αγορές φυσικού αερίου, δίνοντας προτεραιότητα στην πλήρωση των χώρων αποθήκευσης, σε μέτρα για την επιτάχυνση ανάπτυξης των ΑΠΕ και σε μέτρα ενεργειακής αλληλεγγύης, στην ανάπτυξη ενός συμπληρωματικού δείκτη για το LNG και την εξέταση ενός «προσωρινού δυναμικού διαδρόμου» στις συναλλαγές φυσικού αερίου για να περιοριστούν οι τιμές. Σχεδιάστηκε επίσης ένα ειδικό αλλά «φτωχό» ευρωπαϊκό ταμείο 40 δισ. ευρώ από τα υπόλοιπα των Ταμείων Συνοχής, απ’ όπου κάθε χώρα θα πάρει ό,τι δεν απορρόφησε ως ΕΣΠΑ για να στηρίξει τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις μικρομεσαίες της επιχειρήσεις.
Από Μάρτιο… βλέπουμε
Από αυτά τα υπό συζήτηση και προετοιμασία μέτρα όμως, έτσι όπως έχουν περιγραφεί μέχρι στιγμής, άμεση ανακούφιση για τον επικείμενο χειμώνα θα μπορούσε να προσφέρει ρίχνοντας τις τιμές του ρεύματος μόνο η υιοθέτηση του λεγόμενου «προσωρινού δυναμικού διαδρόμου». Ενός μηχανισμού που είναι πάντως ασαφής και που προβλέπεται ότι θα μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνο σε ακραίες συνθήκες, υπό προϋποθέσεις και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, προκειμένου να μην ξεφύγουν πολύ προς τα πάνω οι χρηματιστηριακές τιμές του φυσικού αερίου που ορίζουν τις τιμές και της ηλεκτρικής ενέργειας, όπως είχε γίνει π.χ. τον περασμένο Αύγουστο.
Η δημιουργία ενός συμπληρωματικού δείκτη αναφοράς για το LNG –που θα υποκαταστήσει εν μέρει το ολλανδικό TTF επί του οποίου γίνεται το μεγάλο κερδοσκοπικό πάρτι– παραπέμπεται για τον επόμενο Μάρτιο, επομένως αν βοηθήσει, που θα μπορούσε, θα το κάνει από το δεύτερο εξάμηνο του 2023 και μετά.
Γερμανικός ελιγμός
Σε ό,τι αφορά το πλαφόν πάλι –το μόνο μέτρο άμεσης αποτελεσματικότητας που θα μπορούσε να ρίξει εδώ και τώρα τις τιμές–, ενώ μέχρι την Πέμπτη το βράδυ μαθαίναμε πως η Γερμανία θα βάλει βέτο, τελικά ύστερα από ολονύκτιες διαβουλεύσεις το απέσυρε. Δέχτηκε λοιπόν να γίνει μια καταρχήν συζήτηση για την επιβολή ενός προσωρινού πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα πρότυπα του ιβηρικού μοντέλου, αλλά όχι για ένα γενικό πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου όπως ζητούσαν 17 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Και δεν είναι ακόμη σαφές αν αυτή η πρόταση που έγινε αποδεκτή από τους Γερμανούς θα προχωρήσει ή θα παγώσει στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής ως κομμάτι κάποιου γερμανικού ελιγμού.
Για άλλη μια φορά λοιπόν δεν έχουμε λύση από την Ευρώπη – που αυτό τον καιρό είναι κι ανακουφισμένη, καθώς οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν πέσει σε σχετικά ανεκτά επίπεδα και αντίστοιχα έχουν ακολουθήσει οι τιμές χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας σε όλες σχεδόν τις χώρες πλην Ελλάδας. Ετσι τα κράτη-μέλη πρέπει να συνεχίσουν το καθένα μόνο του να δίνει τις δικές του –καλύτερες ή χειρότερες– εθνικές λύσεις και να τις χρηματοδοτεί από τον προϋπολογισμό του.
Αργή αντίδραση
Το επίμονο ευρωπαϊκό αδιέξοδο εγείρει ωστόσο ένα εύλογο κύμα κριτικής και αμφισβήτησης ευρωπαϊκών πολιτικών ηγεσιών απέναντι στις Βρυξέλλες και ό,τι αντιπροσωπεύουν, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις δηλώσεις της Ισπανίδας υπουργού Κλιματικής Αλλαγής Τερέσα Ριμπέρα που μίλησε για «ατολμία» της Κομισιόν, επισημαίνοντας ότι «είναι αποκαρδιωτικό να βλέπεις πόσο αργή και κοπιώδης είναι η αντίδραση της Ευρώπης», και του υπηρεσιακού πρωθυπουργού της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι, που τόνισε πως «επτά μήνες καθυστέρησης μας έφεραν ύφεση».
Εξαίρεση ο Μητσοτάκης
Μοναδική παραφωνία στο κλίμα της κατήφειας στάθηκε ο Ελληνας πρωθυπουργός, που με ορατή ικανοποίηση χαιρέτισε προκαταβολικά στο Twitter το σχέδιο αποφάσεων της Κομισιόν, με το σκεπτικό ότι περιλαμβάνει δύο προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης – από αυτές που δεν θα υιοθετηθούν τώρα ή ενδεχομένως θα υιοθετηθούν το 2023, αλλά πάντως δεν θα ρίξουν τις τιμές του ρεύματος για ακόμη εννέα μήνες. Επρόκειτο για μια αντίστιξη που έδειξε πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν νοιάζεται για τις τιμές του ρεύματος. Νοιάζεται για ό,τι μπορεί να χρησιμοποιήσει επικοινωνιακά ώστε να φανεί δικαιωμένος στα μάτια των ιθαγενών.
