Ειδικοί και επιστήμονες αναλύουν τον λόγο που η 16άχρονη Σουηδή έχει βρεθεί στο επίκεντρο ενός αδιανόητου bullying
Εν μέσω ενός πρωτοφανούς κύματος λάσπης, συνωμοσιολογίας και ψευδών ειδήσεων που διακινούνται από τρολ, ανώνυμους χρήστες του διαδικτύου, δημοφιλείς προσωπικότητες μέχρι και… πρωθυπουργούς κρατών βρίσκεται η 16άχρονη Γκρέτα Τούνμπεργκ, το κορίτσι από τη Σουηδία που κατάφερε να κάνει την παγκόσμια κοινότητα να σιωπήσει –έστω και για λίγο– και να στρέψει το βλέμμα της στην πιο σημαντική απειλή με την οποία βρίσκεται ήδη αντιμέτωπος ο πλανήτης: την κλιματική αλλαγή.
Η εικόνα ενός παιδιού που με βουρκωμένα μάτια και οργή στη φωνή εκτοξεύει κατηγορώ εναντίον όσων αδιαφόρησαν και συνέβαλαν στην εξάντληση του πλανήτη κινητοποίησε τα πιο άγρια ένστικτα και αντανακλαστικά. «Κολλητή του Τζορτζ Σόρος», «πιόνι οικονομικών συμφερόντων», «ψυχολογικά ασταθής», «άσχημη», «κουραστική», «υπερβολική»… Το δημόσιο λιντσάρισμα δεν έχει τέλος: για τον Ντόναλντ Τραμπ η Γκρέτα είναι ένα «νέο χαρούμενο κορίτσι με φωτεινό μέλλον», για τον δε –εγχώριο– κωμικό Σίλα Σεραφείμ ένα άτομο που δεν θέλει να δει ούτε με μαγιό…
Αλήθεια, ποιους ενοχλεί η Γκρέτα και γιατί είναι τόσο σημαντικό τα σχόλιά τους να ακουστούν πιο δυνατά από τη φωνή της;
Αλεξάνδρα Κορωναίου: Το μήνυμα της Γκρέτα Τούνμπεργκ
Από το 2000 οι ευρωπαϊκές έρευνες για τη νεολαία καταγράφουν μια σταθερή απομάκρυνση των νέων από την πολιτική και τα κοινά. Το τι σημαίνει σήμερα «πολιτική» για τους νέους αποτελεί ερώτημα το οποίο συνεχίζουμε να διερευνούμε. Το σίγουρο είναι ότι η γενιά που μεγάλωσε μέσα στην οικονομική κρίση, η οποία τη βύθισε στην αβεβαιότητα, την εργασιακή ανασφάλεια και την εκπαιδευτική απόγνωση, εκφράζει έντονη απέχθεια προς τους παραδοσιακούς μηχανισμούς των πολιτικών κομμάτων και τους πολιτικούς. Ομως οι νέοι δεν είναι απαθείς. Είναι πολιτικοποιημένοι με διαφορετικό τρόπο, έντονα επηρεασμένοι από τα social media αλλά και την αδιαφορία του πολιτικού κατεστημένου απέναντι στα προβλήματά τους. Αυτό ακριβώς έρχεται να επιβεβαιώσει η εμφάνιση της Γκρέτα στη διεθνή σκηνή. Πολύ μελάνι έχει χυθεί γύρω από την εικόνα της 16άχρονης έφηβης. Είναι αληθινή ή «κατασκευασμένη»; Αγαπά ή μισεί; Χαμογελά αυθόρμητα ή σφίγγει τα χείλη της υποκρινόμενη τη θυμωμένη; Και άλλα πολλά.
Ολα αυτά, κατά τη γνώμη μου, δεν έχουν σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι η Γκρέτα Τούνμπεργκ εκπληρώνει έναν διπλό στόχο: αφενός κινητοποιεί μεγάλο μέρος των νέων γύρω από την καταστροφή του πλανήτη και αφετέρου εκνευρίζει τους ισχυρούς του κόσμου.
Είναι χαρακτηριστικά τα σαρκαστικά λόγια του Ντόναλντ Τραμπ στο Twitter: «She seems like a very happy young girl looking forward to a bright and wonderful future. So nice to see!». Σιγή ιχθύος, όμως, όσον αφορά τις απόψεις της νεαρής ακτιβίστριας. Πιο διπλωμάτης ο Εμανουέλ Μακρόν, αποφεύγει να στραφεί εναντίον της σε προσωπικό επίπεδο. Επιλέγει να νουθετήσει μια ολόκληρη γενιά: «Ας διαδηλώσουν στην Πολωνία!» δηλώνει στον Τύπο. Αλλωστε ο ίδιος εμφανίζεται μαχόμενος για την κλιματική αλλαγή, αρκεί να προσέξουμε τις «πολύ ριζοσπαστικές ιδέες οι οποίες είναι, από τη φύση τους, ανταγωνιστικές προς τις κοινωνίες μας».
Οπως έγραψε ο συντάκτης της «Libération» Laurent Joffrin: «Οι νέοι υπερασπίζονται το μέλλον τους. Εχουμε κάτι να τους προσάψουμε; Οι συντηρητικοί τα βάζουν με την Γκρέτα. Αφού δεν μπορούν να αγνοήσουν την οικολογική απειλή, επιτίθενται στο πρόσωπο που την αναδεικνύει. Δεν τους αρέσει το μήνυμα της Γκρέτα αλλά δεν τολμούν να το πουν». Τι απομένει; Να εξουδετερώσουν με κάθε τρόπο την αγγελιοφόρο του μηνύματος. Και να πετάξουν το μήνυμα στους μολυσμένους ωκεανούς του πλανήτη μας.
*Η Αλεξάνδρα Κορωναίου είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, κοσμήτορας Σχολής Κοινωνικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Μιχάλης Ψημίτης: Η Γκρέτα Τούνμπεργκ ως καθρέφτης
Οι συναισθηματικά φορτισμένες αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν τις τελευταίες μέρες στους ενημερωτικούς ιστότοπους και στα κοινωνικά μέσα εναντίον της Γκρέτα Τούνμπεργκ θα ήταν ακατανόητες αν δεν αντανακλούσαν συλλογισμούς προερχόμενους από βιωμένες κοινωνικές εμπειρίες και εκδηλώσεις ενός θυμικού που ενεργοποιείται αντανακλαστικά κάθε φορά που αισθάνεται να «δονείται» κάποια εσωτερική χορδή του.
Διαφορετικά δεν θα άξιζε τον κόπο και τον χρόνο που καταβλήθηκαν για να «τοποθετηθεί στο κάδρο» η έφηβη Σουηδή υποψήφια για το Νόμπελ που μάχεται εναντίον της κλιματικής αλλαγής. Είτε ακτιβίστρια του παγκόσμιου περιβαλλοντικού κινήματος είτε εκπρόσωπος ενός επικίνδυνου οικοφασισμού είτε δημιούργημα ενός παμπόνηρου πράσινου καπιταλισμού, η Γκρέτα Τούνμπεργκ μας έδωσε μια ευκαιρία για την οποία πρέπει να την ευχαριστήσουμε. Την ευκαιρία να στοχαστούμε εμάς, τα δικά μας προβλήματα, τις δικές μας ανεπάρκειες. Το μήνυμα της Γκρέτα «διαβάστηκε» στα καθ’ ημάς από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Μιλώντας για τις πιο αρνητικές, εύκολα διακρίνει κανείς ότι η απόρριψη του μηνύματός της (που συχνά μετουσιώνεται σε αληθινή απέχθεια) τις περισσότερες φορές δεν συντελείται επί τη βάσει κάποιου λογικού αντεπιχειρήματος, σχετικού π.χ. με τα «οφέλη» της αέναης ανάπτυξης όπως τη βιώνουμε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Τουναντίον, εστιάζει μάλλον σε επιχειρηματολογικά ασύμμετρες για τα δεδομένα μιας ορθολογικής συζήτησης πρακτικές υποβάθμισης. Με άλλα λόγια, αρκετοί αποπειράθηκαν να υποβαθμίσουν όχι τα επιχειρήματα που εκφέρει η Γκρέτα αλλά την Γκρέτα αυτή καθαυτή. Γνωστό και αποτελεσματικό το κόλπο. Αν κλονίσεις ή μηδενίσεις την προσωπική αξιοπιστία του φορέα μιας άποψης, μετά περισσεύει να ασχοληθείς με την άποψη αυτή. Δηλαδή η άποψη γίνεται κυριολεκτικά ανάξια προσοχής. Και ποιες ακριβώς ήταν οι πρακτικές υλοποίησης αυτής της υποβάθμισης, αυτού του μηδενισμού; Εδώ έχουμε ένα πολύμορφο και ετερογενές συνονθύλευμα απόψεων και προσεγγίσεων με μόνο σημείο σύγκλισης την υποβάθμιση ή τον μηδενισμό. Δεν αναφέρομαι ασφαλώς τόσο σε αυτούς που απλώς εξανέστησαν επειδή μια ιδιόρρυθμη έφηβη απέκτησε τόσο μεγάλη δημοσιότητα και επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο. Η δική τους άποψη μοιάζει περισσότερο με την ψηφοφορία που γίνεται σε κάποια ριάλιτι σόου όταν οι συμμετέχοντες ψηφίζουν αν ένας από τους διαγωνιζόμενους πρέπει να φύγει ή να παραμείνει στην εκπομπή. Είναι σαν να λένε «είσαι αντιπαθητική, δεν σε δεχόμαστε ως δημόσια περσόνα», χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι αυτή δεν είναι τηλεοπτική εκπομπή και το διακυβευόμενο είναι κάτι περισσότερο από το ποιος θα μείνει στην επιφάνεια μέχρι τέλους. Αναφέρομαι κυρίως σε εκείνους που τοποθετήθηκαν αρνητικά στο μήνυμα εναντίον της κλιματικής αλλαγής επιλέγοντας έναν συνδυασμό συνωμοσιολογικής προσέγγισης και ανέξοδης ψυχολογικοποίησης. Επιστράτευσαν ένα χαρμάνι ανηλικότητας, ελιτίστικης καταγωγής, χειραγώγησης από ΜΚΟ ανακατεμένο με «ψυχολογικά προβλήματα», «Ασπεργκερ», «συμπλέγματα», «νευρώσεις» και «ψυχοπάθεια». Το φλέγον ζήτημα όμως (μεταφορικά και κυριολεκτικά) είναι η κλιματική αλλαγή και οι αιτίες που την προκαλούν. Αυτό είναι το ζήτημα που θα έπρεπε να μας απασχολεί. Η Γκρέτα γίνεται κεντρικό πρόσωπο μιας παγκόσμιας εκστρατείας εναντίον της κλιματικής αλλαγής (και, κατά λογική ακολουθία, υπέρ ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης) επειδή εκφέρει έναν δημόσιο λόγο που θέτει με νέους όρους το ζήτημα, από την άποψη της αισθητικής και κοινωνικής αντισυμβατικότητας, της συλλογικής δράσης και των κινητοποιήσεων σε παγκόσμια κλίμακα και, φυσικά, του ιδιαίτερου κοινού στο οποίο απευθύνεται. Γιατί κάτι που διαφεύγει από τους περισσότερους μεσήλικες που παίρνουν τόσο απερίφραστα αρνητική θέση εναντίον της Γκρέτα είναι ότι η ομάδα-στόχος αυτής της εκστρατείας είναι περισσότερο οι συνομήλικοι της Γκρέτα παρά οι γονείς και οι παππούδες τους…
*Ο Μιχάλης Ψημίτης είναι καθηγητής τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Νίκος Χαραλαμπίδης: Αν δεν σου αρέσει η Γκρέτα, τότε άκουσε τον σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο
Η χολή που έχει στάξει από τα πανταχού τρολ (αλλά και από τάχα σοβαρούς) με αφορμή το κύμα διαμαρτυριών που έχει ξεκινήσει εμπνεόμενο από τη στάση και τη δράση της μικρής Γκρέτα έχει σπάσει τη ζυγαριά, έχει κολλήσει την νταμιτζάνα, έχει ξεπεράσει κάθε προσδοκία.
Μεταξύ άλλων έχω ακούσει ότι:
• Τα πιτσιρίκια δεν ξέρουν τι τους γίνεται και τα σοβαρά θέματα να τα αφήσουν στους επιστήμονες. Αγνοούν όμως ότι τα πιτσιρίκια αναπαράγουν αυτά που λένε οι πλέον επίσημοι επιστημονικοί φορείς.
• Τα πιτσιρίκια δεν έχουν δουλειά να κάνουν απεργίες (και καταλήψεις και επαναστάσεις και τέτοια), παρά να πηγαίνουν στο σχολείο τους. Ολα αυτά είναι απλώς ένας τρόπος για να δικαιολογήσουν τις κοπάνες τους. Εν τω μεταξύ, η κλιματική αλλαγή και η κλιματική κρίση δεν αποτελούν ακόμη μέρος της διδακτέας ύλης! Αρα πώς ακριβώς ετοιμάζονται στο σχολείο για το μέλλον τους;
• Τις αποφάσεις τις παίρνουν οι πολιτικοί και αυτοί ακούνε τους μεγάλους και ποτέ τα πιτσιρίκια. Δεν ξέρουν όμως ότι αυτό ακριβώς λένε τα πιτσιρίκια: ότι παίρνονται αποφάσεις για το μέλλον τους χωρίς αυτά και ότι –μέχρι σήμερα– τα έχουμε κάνει θάλασσα. Δεν θέλει δα μεγάλη φαντασία ή πολλά διδακτορικά για να καταλάβεις ότι έχουμε αποτύχει!
• Η κλιματική αλλαγή δεν υπάρχει, δεν είναι ανθρωπογενής, το κλίμα πάντα άλλαζε, η γη ψύχεται και δεν ζεσταίνεται, ο δε πρόεδρος της Βραζιλίας δηλώνει ευθαρσώς ότι ο Αμαζόνιος δεν κινδυνεύει από τις πυρκαγιές…
• Κάποιοι κρύβονται πίσω από όλα αυτά. Οικονομικά συμφέροντα εκμεταλλεύονται την Γκρέτα και τους αφελείς όλου του κόσμου (προφανώς η κλιματική κρίση κακό όνειρο είναι και θα περάσει).
-Αν κάποιος στέρησε την παιδική ηλικία της Γκρέτα, αυτός δεν είναι άλλος από τις εταιρείες δημόσιων σχέσεων που τη σπρώχνουν και τη στηρίζουν σε ό,τι κάνει. Δεν ξέρω για την παιδική ηλικία, το βέβαιο όμως είναι ότι το μέλλον της Γκρέτα και των συνομιλίκων της απειλείται από την αδράνεια και την ατολμία των ηγετών των κρατών σε συνδυασμό με τον κυνισμό των πετρελαϊκών και λοιπών λόμπι που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα. Αν παρ’ όλα αυτά δεν σας αρέσει η Γκρέτα, μπορείτε να ακούσετε τα ίδια ακριβώς πράγματα από τον σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο ή μπορείτε να τα διαβάσετε στις σχετικές εκθέσεις του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), του πλέον έγκριτου επιστημονικού φορέα για το κλίμα παγκοσμίως. Εκτός εάν πιστεύετε ότι είναι στο κόλπο και ο Ελληνας πρωθυπουργός καθώς ανακοίνωσε κλείσιμο των λιγνιτικών σταθμών μέχρι το 2028 (δυστυχώς, χωρίς να δεσμευτεί ότι δεν θα αντικατασταθούν με άλλους, φυσικού αερίου). Υπάρχει ένα όριο πέρα από το οποίο η άρνηση (denial) γίνεται τοξική. Προτείνω να την αγνοήσουμε. Απλώς ας ακούσουμε τα παιδιά. Οπως λέει και η Γκρέτα: «Δεν θέλουμε την προσοχή ή τη συμπάθειά σας, θέλουμε να κάνετε αυτό που λέει η επιστήμη, ΤΩΡΑ».
*Ο Νίκος Χαραλαμπίδης είναι executive director της Greenpeace Ελλάδος
Αντώνης Μπρούμας: Μην πυροβολείτε τον αγγελιoφόρο
Η σχολική απεργία της 16άχρονης Γκρέτα Τούνμπεργκ την έφερε στο προσκήνιο της παγκόσμιας προσοχής ως σύμβολο της διαμαρτυρίας της νέας γενιάς για την κλιματική αλλαγή. Η εικόνα της μετάβασής της στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη με ιστιοπλοϊκό έκανε τον γύρο του κόσμου. Η πρόσφατη οργισμένη ομιλία της στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα έκλεψε την παράσταση και την έκανε πρωτοσέλιδο στα μέσα ενημέρωσης όλου του κόσμου. Την κατέστησε όμως και επίκεντρο κριτικής.
Οι κριτικές στο φαινόμενο Τούνμπεργκ είναι πολλών ειδών και προέρχονται από διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες, τόσο δεξιές όσο και αριστερές. Επιδέχονται όμως όλες σοβαρή κριτική. Η κριτική λοιπόν στις κριτικές μπορεί να ομαδοποιηθεί ως ακολούθως:
• Η Τούνμπεργκ δεν είναι άσχημη ούτε χρήζει ψυχιατρικής παρακολούθησης: Είναι πολύ διαδεδομένες σε κύκλους συζήτησης ακροδεξιάς απόχρωσης οι κριτικές στην Τούνμπεργκ που επικεντρώνονται στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, στη συμπεριφορά, την ψυχική ισορροπία και στο σύνδρομο Aσπεργκερ. Μολονότι το επίπεδο της συζήτησης πέφτει πολύ χαμηλά, τέτοιες απόψεις χρήζουν κονιορτοποίησης, όχι μόνο επειδή είναι ευρύτατα δημοφιλείς αλλά και επειδή κομίζουν το γνωστό ύφος κοινωνικού κανιβαλισμού πάνω στο οποίο η ακροδεξιά χτίζει παγκοσμίως. Μπορεί κάποιοι να νοσταλγούν τις εποχές που έκαιγαν μάγισσες ή πιο πρόσφατα που οι ναζί βάφτιζαν τρελούς τους αμφισβητίες και τους μπαγλάρωναν στα ψυχιατρεία, εντούτοις η διαφορετικότητα και η αμφισβήτηση είναι τα στοιχεία που προσδίδουν δυναμισμό στις κοινωνίες μας, τις εμποτίζουν με το αντίδοτο της κοινωνικής αλλαγής και απειλούν την καθεστηκυία τάξη. Ως εδώ λοιπόν! Θα πρέπει να προστατεύσουμε αυτό το πλάσμα ως κόρη οφθαλμού!
• Η Tούνμπεργκ έχει σύνδρομο Aσπεργκερ: Η ίδια η Γκρέτα Τούνμπεργκ έχει περιγράψει το γεγονός ότι πάσχει από σύνδρομο Aσπεργκερ ως υπερδύναμη και, φυσικά, έχει δίκιο. Ενα από τα χαρακτηριστικά των ατόμων με Aσπεργκερ είναι η επιμονή με την οποία υπηρετούν στόχους που βάζουν, οι οποίοι για τους «φυσιολογικούς» ανθρώπους θα φαίνονταν ανέφικτοι. Αυτό ακριβώς έκανε η Τούνμπεγκ. Αν αποδεικνύει κάτι το Aσπεργκερ της Τούνμπεργκ σε μας τους φυσιολογικούς, αυτό είναι πως έχουμε περισσότερη δύναμη από όση μπορούμε να φανταστούμε στο να αλλάζουμε την κοινωνία μας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και πως μπροστά μας ανοίγονται μυριάδες πιθανότητες κοινωνικής αλλαγής.
• Η Τούνμπεργκ δεν είναι βαλτή: Από κύκλους τόσο της Δεξιάς όσο και της Αριστεράς εκπορεύονται θεωρίες συνωμοσίας ότι η Tούνμπεργκ είναι υποχείριο συμφερόντων. Για τους ακροδεξιούς αυτό είναι ανήθικο όχι για τα σχέδια που υποτίθεται ότι επιτελεί το υποχείριο αλλά γιατί το πρόσωπο Γκρέτα Τούνμπεργκ και η οικογένειά της λαμβάνουν ή θα λάβουν ανταλλάγματα (οικονομικά, θέσεις εξουσίας). Ωστόσο έρευνες δείχνουν ότι μερίδα ακροδεξιών κριτικών της Τούνμπεργκ χρηματοδοτείται από συντηρητικά funds που συνδέονται με την αμφισβήτηση της κλιματικής αλλαγής. Επομένως, αυτό που πράγματι ξέρουμε με σιγουριά και αποδείξεις είναι πως αν κάποιος αυτήν τη στιγμή χρηματοδοτείται από σκοτεινά κέντρα, αυτός είναι ορισμένοι πόλοι κριτικής στην Tούνμπεργκ ακροδεξιάς και νεοφιλελεύθερης κοπής. Η ίδια η Tούνμπεργκ έχει πει ως προς αυτή την κατηγορία ότι τα πάντα καλύπτονται με έξοδα της οικογένειάς της.
• Η Tούνμπεργκ δεν αποπροσανατολίζει: Αλλά και ορισμένοι αριστεροί είναι πεπεισμένοι, χωρίς όμως αποδείξεις, ότι η Tούνμπεργκ είναι υποχείριο εταιρικών συμφερόντων για να αποπροσανατολίσει τους κοινωνικούς αγώνες ενάντια στην κλιματική αλλαγή σε πιο ανώδυνα για το κυρίαρχο σύστημα μονοπάτια (π.χ. πράσινη ανάπτυξη). Καταρχάς, η συνεκτικότητα πολιτικού ήθους και αριστερών ιδεών επιβάλλει αποδείξεις για τέτοιους ισχυρισμούς. Πέραν αυτού, ο λόγος της Tούνμπεργκ είναι βαθιά ριζοσπαστικός. Ασκώντας κριτική στην εμμενή τάση του καπιταλισμού για διαρκή ανάπτυξη, εμμέσως προτείνει το πέρασμα σε μετακαπιταλιστικές κοινωνίες βιώσιμης σχέσης με τη φύση.
Με το να ανορθώνεται σε παγκόσμιο σύμβολο του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής η 16άχρονη Γκρέτα διαπερνάται αυτήν τη στιγμή από τους ανταγωνισμούς που συγκρούονται γύρω από το οικολογικό ζήτημα σε διεθνές επίπεδο. Σε αυτή την –και εσωτερική– μάχη δείχνει τεράστιο σθένος. Και εμείς πρέπει να επιλέξουμε να σταθούμε –όχι άκριτα– πίσω από τις επιλογές της, κυρίως τις ριζοσπαστικές, και να μη συμπαρατασσόμαστε με κοινωνικές δυνάμεις που για άλλους λόγους επιθυμούν την καταστροφή αυτού του συμβόλου. Να βγούμε λοιπόν μπροστά με το μότο να πολλαπλασιάσουμε τις Γκρέτα Τούνμπεργκ αυτού του κόσμου. Το πρόσωπο Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι ο αγγελιοφόρος από το μέλλον της ανθρωπότητας. Μην τον πυροβολείτε. Εστιάστε στο περιεχόμενο, όχι στο μέσο του μηνύματος.
*Ο Αντώνης Μπρούμας είναι δικηγόρος
