Η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του Γιάννη Παναγιωταράκου με τίτλο «Το σωσίβιο» είναι ένα κοινωνικό φιλμ εμπνευσμένο από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα που γυρίστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του στις λαϊκές συνοικίες στον Πειραιά, το Κερατσίνι και την Δραπετσώνα. Ο σκηνοθέτης μας μίλησε για τα θέματα που θίγει η ταινία (o κόσμος της Δραπετσώνας, η κρίση στον τόπο μας, η Χρυσή Αυγή κ.α.) καθώς και για το γεγονός πως δεν βρήκε διανομή στις αίθουσες.
Γιατί η ταινία δεν βρήκε διανομή στις αίθουσες;
Κυρίως για τρεις λόγους: Κατ’ αρχάς οι διανομείς, λόγω του κορονοϊού, είχαν σε στοκ πολλές ταινίες από το 2019-20. Δώσανε λοιπόν προτεραιότητα στα υπάρχοντα συμβόλαιά τους. Έπειτα, είμαστε άγνωστοι. Δεν ποντάρει κάποιος εύκολα σε σένα αν δεν έχεις κάνει μια πρώτη επιτυχία –η οποία συνήθως έχει από πίσω της μεγάλα ιδρύματα, σπόνσορες, γνωστούς παραγωγούς κ.λπ. Τρίτος λόγος, που συνδυάζεται με τον δεύτερο, είναι το θέμα της ταινίας. Είναι πολιτικά δύσκολο θέμα και έτσι, χωρίς την κατάλληλη στήριξη, η προσδοκώμενη από τις αίθουσες εμπορική πορεία ίσως μοιάζει να έχει ρίσκο, παρότι το Σωσίβιο είναι μια λαϊκή ταινία. Όμως όποιος κάνει μια παραγωγή εκτός πλαισίου, ανεξάρτητη, γνωρίζει τις δυσκολίες. Εμάς πάντως μας στηρίζουν οι μερακλήδες αιθουσάρχες και η ανεξάρτητη δημοσιογραφία, που είδαν το μήνυμα και την προσπάθειά μας.
Ο φασισμός δεν νικιέται με το φασισμό ακούμε σε μια σκηνή του φιλμ. Μας το σχολιάζεις;
Ο φασισμός βρίσκει την ευκαιρία μέσα σε μια κρίση να εκμεταλλευτεί τον φόβο, την ανασφάλεια, τον θυμό, τα βαθιά ένστικτα επιβίωσης. Τα μετατρέπει σε μίσος γι’ αυτόν που νομίζουμε ότι μας φταίει, τον διπλανό μας, τον μετανάστη, τον αδύναμο, τον διαφορετικό, ακόμα και τα ζώα. Δεν θα ήθελα η αριστερά να κυριεύεται από αντίστοιχα ένστικτα και να αναζητά εκδίκηση. Θα ήθελα να δω μια κοινότητα με βαθιά, βιωματική ανθρωπιά να γλυκαίνει με πράξεις τα πλανεμένα παιδιά ώστε να διαπιστώσουν ότι δεν φταίει ο συνάνθρωπος για το ότι τα ίδια βρίσκονται στον ίδιο με εκείνον χαμηλό παρονομαστή. Ο βίαιος αγώνας μοιάζει ελκυστικός σε μερικούς, αλλά ας αναλογιστούμε σε ποιου τα χέρια θα καθίσει τελικά το όπλο. Υπάρχει μερικές φορές στις γειτονιές μια διάθεση αυτοδικίας σαν βεντέτα. Όμως ας κρατήσουμε το κορυφαίο παράδειγμα της Μάγδας Φύσσα. Δεν επέλεξε, μέσα στον πόνο της, να ενθαρρύνει τη βίαιη εκδίκηση αλλά ανέβηκε τον Γολγοθά του νομικού αγώνα μέχρι τέλους. Οι νέες, πιο έξυπνες Χρυσές Αυγές θα σβήσουν όχι με τη βία αλλά μέσα από δράσεις αλληλεγγύης, από παραδείγματα ανθρωπιάς, ώστε κανένας να μη νιώθει μόνος και αβοήθητος, και κανενός η ψυχούλα να μη γίνει φωλιά του φιδιού.
Τι αισθήματα έχεις για τον ήρωα σου; Αρχικά δεν φαίνεται να τον πολυσυμπαθείς ενώ ίσως να του ρίχνεις και φταίξιμο για την κατάληξη του. Κάνω λάθος;
Έχει και εκείνος ένα μερίδιο ευθύνης για τη μικροαστική του κατάρρευση, αλλά όχι ολόκληρη την ευθύνη. Τον αγαπώ πολύ, ακόμα και με τα βαριά του λάθη. Δεν θα κάναμε παρέα, όμως τη βοήθειά μου θα του την έδινα. Ο Άρης κοιτάζει πάντα το μικροσυμφέρον του, όμως την πατάει τη μπανανόφλουδα, όπως λέει και το σχετικό τραγούδι της ταινίας. Την πατήσαμε άλλωστε πάρα πολλοί, κυνηγώντας επίπλαστα όνειρα. Ακόμα κι όταν μένει άστεγος, παλεύει μπαινοβγαίνοντας σε μικροαστικές αντιφάσεις. Είναι γερές οι αλυσίδες μέσα μας και δεν υπάρχουν ευδιάκριτα όρια για το πού ξεκινά και πού τελειώνει η ευθύνη μας. Πάρα πολλοί άνθρωποι ζουν μέσα σε μια σκληρή καθημερινότητα, μέσα σ’ έναν κύκλο από δουλεία-δουλειά, φαΐ, τηλεόραση, ύπνο και φτου κι απ’ την αρχή. Είναι μια συνθήκη που δεν τους επιτρέπει να σπάσουν τις αλυσίδες τους. Κάποιες φορές, δυστυχώς, είναι ένα συνειδησιακό σοκ που σπάει τον φαύλο κύκλο, όπως η τραγική δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ενός παιδιού της γειτονιάς μας.
Το κυρίαρχο θέμα της ταινίας είναι η μεταμόρφωση ενός ανθρώπου και η αναζήτηση μιας νέας ταυτότητας ή μήπως το πολιτικό σχόλιο για την τρέχουσα δεκαετία της οικονομικής κρίσης και της δημιουργίας των νεοάστεγων/ νεόπτωχων;
Στην ταινία συναντιούνται και τα δυο αυτά στοιχεία, δύο διαφορετικά είδη μάχης αν θες, αλλά η μεταμόρφωση είναι το κύριο συστατικό της. Μια ταινία είναι, νομίζω, μια παραδειγματική συνθήκη. Δεν μπορείς να μείνεις στα γεγονότα. Πρέπει να υπάρχει και μια πρόταση. Πιστεύω ότι πολλοί θα νιώσουν τον ήρωα, στον οποίο η συνειδησιακή και η οικονομική κρίση δίνει μια ευκαιρία να επανεφεύρει τον εαυτό του. Η κρίση θα είναι πάντα εδώ, και η ευκαιρία να αλλάξουμε επίσης.
Η επιλογή των ηθοποιών με ποια κριτήρια έγιναν; Πες μας και για την εμφάνιση της Στανίση σε ένα σπάνιο για κείνη κινηματογραφικό πέρασμα.
Ο Χρήστος Μουστάκας, ο πρωταγωνιστής, είναι ένα λαϊκό παιδί του Κερατσινίου που έχει ζήσει από πρώτο χέρι τα γεγονότα, και αναδεικνύει υπέροχα τόσο τη γλυκιά όσο και τη σκληρή πλευρά του ήρωα. Ο Δημήτρης Πιατάς, σαν παλιά καραβάνα που έχει γράψει πολλά χιλιόμετρα στο κοντέρ, με συνδέει με τις παλιές λαϊκές αξίες, αυτές που εμπεριείχαν οι παλιές ελληνικές ταινίες πριν την έλευση του νέου ελληνικού έντεχνου κινηματογράφου. Τις αξίες της γειτονιάς που με το γέλιο και την αλληλεγγύη ξορκίζει τις δυσκολίες. Ήθελα στην ταινία να μπει η ψυχή της λαϊκότητας των γειτονιών. Η Κατερίνα μας –έτσι θέλω να τη λέω– προσφέρθηκε να δώσει την ψυχούλα της σε αυτό χωρίς οικονομικούς όρους, καταλαβαίνοντας το εγχείρημά μας. Παρόλο που είναι μια μεγάλη λαϊκή φωνή με τεράστια ιστορία, είναι ένας εξαιρετικός και προσιτός άνθρωπος. Βγάζει μια ηρεμία που σ’ τη μεταδίδει αμέσως. Είναι παράδειγμα για όλους εμάς που κινούμαστε στον, ας πούμε, κόσμο του θεάματος και έχουμε σηκώσει ψηλά τη μύτη. Η Κατερίνα Στανίση προσωποποίησε με την παρουσία της το λαϊκό στοιχείο, με δυο τραγούδια σε μουσική του Θόδωρου Κουέλη και στίχους του Γιάννη Γιάρου: Το «Πρώτο Τραπέζι Πίστα», ένα τραγούδι που ουσιαστικά τρολάρει τον εαυτό του αναφερόμενο στις κάλπικες αξίες της παλιάς ζωής του ήρωα, και το «Όνειρο Ανεκπλήρωτο», ένα νταλκαδιάρικο τραγούδι για την επίπλαστη ευτυχία (στους στίχους του 2ου έχει επίσης συμβάλει ο Ε. Ζάχος-Παπαζαχαρίου). Θέλω ακόμα να αναφέρω τις συμμετοχές στα τραγούδια των σπουδαίων Βασίλη Παπακωνσταντίνου και Xάικ Γιαζιτζιάν (ο οποίος έχει ζήσει στο πετσί του την προσφυγιά). Τραγουδάει ακόμα, μαζί με τον Χάικ, η καταπληκτική Ναταλί Χιλάλ, με καταγωγή από την Παλαιστίνη, ένα όμορφο τραγούδι στα αραβικά και τα ελληνικά.
Ποιους στόχους σου εξυπηρετεί η επιλογή της Δραπετσώνας ως φυσικό σκηνικό δράσης;
Πρώτον γιατί εδώ ο κόσμος εδώ πιέζεται πολύ. Άδεια καρνάγια, κλειστά μικρομάγαζα, ανεργία, παιδιά που δεν βλέπουν προοπτική –και τα ακόμα χειρότερα έρχονται… Γειτονιές με απογόνους προσφύγων από ολόκληρη τη Μικρά Ασία που οι γονείς τους έζησαν την προσφυγιά κι αμέσως μετά τους ναζί, την αγγλοαμερικανοκρατία, τους σαράφηδες, τη Γυάρο και τη Μακρόνησο… Μεγαλώσαμε με τις ιστορίες τους και τις έχουμε ακόμα στα αυτιά μας. Πάντα τα μέρη μας, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ήταν τόποι που συγκέντρωναν μετανάστες ύστερα από κάποια παγκόσμια αλλαγή ή πόλεμο. Θυμάμαι όμως ότι σαν γειτονιά βρίσκαμε έναν τρόπο συνύπαρξης, θυμάμαι τα κοινά γλέντια… Η ιστορία είναι εκεί για να μας δίνει μαθήματα ανθρωπιάς.
Η κεντρική ιδέα του σεναρίου πως προέκυψε;
Από τη δική μου ζωή. Είμαι ένας άνθρωπος που πίστεψε σε λάθος όνειρο, το όνειρο κάποιου άλλου. Ψήθηκα κι εγώ από την επίπλαστη ευημερία και στο τέλος βίωσα την κρίση από πρώτο χέρι. Είδα και τα μπρατσωμένα παιδιά με τα μαύρα ρούχα που νόμισαν ότι τους δόθηκε μια «ευκαιρία» να υπάρξουν. Η δολοφονία του Φύσσα στην Αμφιάλη από τη Χρυσή Αυγή, οι ξυλοδαρμοί μεταναστών, οι καραβιές προσφύγων που στοιβάζονταν σε αντίσκηνα στο λιμάνι κάτω από το σπίτι μου, τα ασυνόδευτα παιδάκια, οι άστεγοι που έτρωγαν από τα σκουπίδια –σκηνές που βλέπαμε παλιότερα σε αμερικάνικες ταινίες… Θέλησα να κάτσω να γράψω για να απαλύνω την πίεση που ένιωθα, να μιλήσω για το δικό μου σωσίβιο. Πολλοί από αυτούς που συμμετείχαν στη δημιουργία της ταινίας βίωσαν και βιώνουν ακόμα την κατάσταση πολύ ζόρικα.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σου;
Ξέρω ότι έξω από τις οθόνες τα πράγματα είναι δύσκολα. Ονειρεύομαι όμως την επόμενη ταινία, γιατί αυτό με κάνει ευτυχισμένο: να φτιάχνω ταινίες. Θέλω να δημιουργηθεί μια μαγιά από το Σωσίβιο ώστε να μπορέσω να υλοποιήσω στο άμεσο μέλλον ένα ακόμη σενάριο, περιπέτειας, εμπνευσμένο από συγκεκριμένα ζητήματα του παρόντος. Θέλω να κάνω κριτική άμεση στην εποχή μας, αλλά προσπαθώ να το κάνω με λαϊκό τρόπο γιατί έτσι νιώθω πιο άνετα.
Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής πιστεύεις ότι τελείωσε το μόρφωμα του φασισμού στη χώρα μας; Και πως εξηγείς το γεγονός πως ένα νεοναζιστικό κόμμα σαν αυτό ψηφίστηκε από τον ελληνικό λαό και μπήκε στην Βουλή;
Η Χρυσή Αυγή σχεδιάστηκε και δόθηκε στον οργισμένο κόσμο ως εθνική λύση για να κρυφτούν οι πραγματικές αιτίες του προβλήματος, αλλά και ως δούρειος ίππος για να προκληθεί κοινωνική διάσπαση και φόβος. Όποιος την ψήφισε νόμισε ότι θα είναι το όπλο του για να ρίξει μερικές σφαλιάρες στα κόμματα που τον πρόδωσαν. Νομίζω όμως και ότι όλο το τόξο της αριστεράς πρέπει να κάνει ουσιαστική αυτοκριτική ώστε να καταλάβει γιατί μια μερίδα του κόσμου σε εργατικές και παραδοσιακά αριστερές γειτονιές δεν επέλεξε την αριστερά. Χρειάστηκε βέβαια χρόνος για να φανερωθεί ο κίνδυνος σε όλη την έκτασή του. Σήμερα υπάρχει πλέον ένα συνειδητοποιημένο αντιφασιστικό κίνημα στις γειτονιές μας. Είναι επίσης σημαντικό το ότι λειτούργησε το νομικό σύστημα και μπήκαν κάποιοι από τους φασίστες στη φυλακή. Δεν τελειώσαμε με τον φασισμό, δυστυχώς. Ο νεοφασισμός βρίσκει καινούργιους τρόπους. Βρίσκεται μέσα στην κεντρική πολιτική σκηνή μεταμορφωμένος και έξυπνα κρυμμένος, κι έχει ως όπλα του τα πονηρά δίκτυα που διακινούν κάθε λογής fake news. Επιστρατεύονται μέχρι και επιστολές του Ιησού… Κάποιοι μάλιστα από τη δεξιά καυχώνται ότι γλίτωσαν τη Δημοκρατία από τα δόντια της Χρυσής Αυγής χωρίς να λένε ότι αυτοί οι φυλακισμένοι φασίστες ήταν αναλώσιμοι και ασπίδες για κάποιους άλλους.
Ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια που συνάντησες στη διάρκεια των γυρισμάτων?
Ήταν κυρίως οικονομικά και, τώρα, προβλήματα στη διανομή. Αλλά δεν μας έλειψε τίποτα. Συμμετείχαν φίλοι, γνωστοί, άγνωστοι, φτασμένοι καλλιτέχνες, μουσικοί, στιχουργοί, τεχνικοί… Άνθρωποι από τις γειτονιές μας. Μιλάμε για πολλή αγάπη και μεράκι. Τι άλλο θέλει δηλαδή ένας πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης! Κάποιος φίλος μού είπε εύστοχα ότι αν η ταινία είχε παραπάνω χρήματα θα είχε εκτοξευθεί, αλλά εκείνη την ώρα συνειδητοποίησα ότι είναι ένας μικρός ύμνος στη μικρή κλίμακα, κι ότι της ταιριάζει που είναι τελικά έτσι. Σε τι μπορεί να κοστολογηθεί η αγάπη 350 και πλέον ανθρώπων που συμμετείχαν, ο καθένας με τη μοναδική του αξία, χωρίς οικονομικούς όρους;
Πως αντιδρά ο κόσμος στις προβολές; Θυμάσαι κάποιο περιστατικό που σου έκανε εντύπωση;
Ήρθε ένα παλικαράκι με φαρδιά χιπχοπάδικα ρούχα και μου λέει: «Με το ζόρι με έφεραν εδώ αλλά δεν το περίμενα ότι θα μου άρεσε τόσο. Η ταινία μού είπε αυτά που ένιωθα αλλά δεν μπορούσα να εκφράσω». Μεγάλη τιμή για μένα αυτά τα λόγια. Γενικά ο κόσμος φεύγει από τις αίθουσες συγκινημένος και με μια ελπίδα. Έρχονται άγνωστοι λαϊκοί άνθρωποι και με αγκαλιάζουν. Τους ευχαριστώ.
Info
Το «Σωσίβιο» θα προβληθεί στις παρακάτω ημερομηνίες και αίθουσες:
Τρίτη 14/09 Σινέ κήπος Μοσχάτου Θερμοπυλών 49 και Κνωσού, Πλ. Μεταμορφώσεως, Μοσχάτο
21 – 23/09 Κινηματογραφική Λέσχη Πετρούπολης 25ης Μαρτίου 168 Πετρούπολη
26/09 ) Σινέ Μελίνα αντιρατσιστικό φεστιβάλ (Παύλου Φύσσα) Δραπετσώνα, Σωκράτους 65
Αναμένονται ημερομηνίες σε Σινέ Νίκαια και Σινέ Μασκότ Ταύρος
