Μια συζήτηση με τον συγγραφέα με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του μυθιστορήματος «Ραγιάς – Μέρες και νύχτες 1821».
Η Ελληνική Επανάσταση εµπνέει τον Γιάννη Καλπούζο, ο οποίος στο νέο του µυθιστόρηµα «Ραγιάς – Μέρες και νύχτες 1821» επιχειρεί την ανασύσταση µιας ολόκληρης εποχής µέσα από το µεγαλείο αλλά και τα σκοτάδια που τη συνοδεύουν. Οπως σε όλα τα βιβλία του έτσι και σ’ αυτό είναι εντυπωσιακή η έρευνα που έχει κάνει σε πηγές όπως αποµνηµονεύµατα Ελλήνων και ξένων της εποχής, κείµενα περιηγητών που πέρασαν από τον Μοριά και τη Ρούµελη, επίσηµα αρχεία της Εθνικής Παλιγγενεσίας καθώς και µελέτες για την ενδυµασία, τα όπλα, τις µεταφορές, την αρχιτεκτονική, το εµπόριο, τα νοµίσµατα κ.λπ. Οπως λέει ο συγγραφέας: «Εγινε εξαντλητική έρευνα προς κάθε κατεύθυνση ώστε να είµαι σε θέση να αναπλάσω µε πιστότητα και παραστατικά τόσο τα προεπαναστατικά χρόνια όσο και τα χρόνια 1821-29».
Ποια ήταν η µεγαλύτερη πρόκληση που αντιµετωπίσατε κατά την έρευνά σας;
Τα αλλεπάλληλα γεγονότα, κυριολεκτικά καταιγισµός, τα οποία έπρεπε να γνωρίζω στο σύνολό τους ασχέτως εάν θα τα χρησιµοποιούσα στη µυθοπλασία. Το ίδιο ισχύει και για το πού βρίσκονταν σηµαίνοντα πρόσωπα. Οπως έπρεπε να γνωρίζω και τις συνθήκες που επικρατούσαν την εκάστοτε χρονιά σε κάθε περιοχή. Για παράδειγµα, θα ήταν άτοπο να τοποθετώ σε έναν καφενέ τους ήρωές µου στο Ναύπλιο τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 1828, αφού υπήρχε επιδηµία πανούκλας και είχαν µπει σε καραντίνα. Είχαν κλείσει µέχρι οι εκκλησίες. Επίσης, οι πολλές αµφισβητούµενες ηµεροµηνίες ή οι αµφίσηµες ερµηνείες πάµπολλων γεγονότων και καταστάσεων. Ασφαλώς και η ανεύρεση στοιχείων από την πλευρά του «άλλου», των Τούρκων, µιας και το µυθιστόρηµα παρακολουθεί σε αρκετά σηµεία τα πράγµατα και από την αντίπαλη πλευρά. Πέραν αυτών, µέληµά µου ήταν να µην αδικήσω, να µην ωραιοποιήσω ή εξιδανικεύσω, να µην παρασυρθώ από συκοφαντίες και προσεγγίσεις µε το πνεύµα της σηµερινής εποχής κι έτσι να δώσω την ευκαιρία στον αναγνώστη να θέσει σε δοκιµασία παγιωµένες αντιλήψεις. Κατά συνέπεια, όφειλα να εξετάσω και την παραµικρή λεπτοµέρεια ώστε να αποτυπωθεί µε πιστότητα µια ολόκληρη εποχή και όσα συνέβησαν.
Πώς ήταν η καθηµερινή ζωή στον ελλαδικό χώρο πριν από την επανάσταση;
∆εν περιγράφεται µε λίγα λόγια. Σε γενικές γραµµές θα έλεγα ότι την εποχή µέχρι το 1821 τη χαρακτηρίζουν η σκλαβιά, ο εξευτελισµός των ραγιάδων, η δουλειά από ήλιο σε ήλιο, η ανέχεια και τα σπίτια-τρώγλες για τη φτωχολογιά. Οι γυναίκες στα τριάντα τους φάνταζαν γριές, ελάχιστοι φορούσαν παπούτσια, ήταν ρακένδυτοι και πολύ συχνά χτυπούσαν την πόρτα τους η πείνα και οι αρρώστιες. Από την άλλη έχουµε τα πλούτη των κοτζαµπάσηδων και τα αλισβερίσια τους µε τους αξιωµατούχους Τούρκους προκειµένου να διαιωνίζουν την εξουσία και τις περιουσίες τους, όπως και πλούσιους εµπόρους. Σαφέστατα υπήρχαν και καλές σχέσεις γειτονίας µε τους µουσουλµάνους, οι οποίοι στον Μοριά και στη Ρούµελη, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, ήταν εξισλαµισµένοι χριστιανοί.
Αλλαξε πολύ η ζωή µετά;
Από την έναρξη του ξεσηκωµού το 1821 η φτωχολογιά παραµένει στην ίδια µοίρα ή περιπίπτει σε χειρότερη ως προς την καθηµερινότητα, ενώ οι κοτζαµπάσηδες, οι πολιτικοί και η ανερχόµενη δύναµη των οπλαρχηγών διαγκωνίζονται για το νέο διαφέντεµα του τόπου. Σε κάθε περίπτωση, η καθηµερινή ζωή διασαλεύεται, έχουµε αλλεπάλληλες µάχες, µεγάλο αριθµό προσφύγων, πάµπολλους πληγωµένους και ανίκανους πλέον να πολεµήσουν ή να εργαστούν και πολλοί αιχµαλωτίζονται ή σκοτώνονται, ενώ στα ειρηνικά µεσοδιαστήµατα οι άνθρωποι πασχίζουν να βρουν τον κανονικό βηµατισµό τους και τις συνήθειές τους χωρίς να το κατορθώνουν.
Στα 200 χρόνια που έχουν µεσολαβήσει από την Ελληνική Επανάσταση έχουµε καταφέρει να δούµε καθαρά την ιστορία ή πέφτουµε στην παγίδα της αυτοµυθολόγησης;
Παραµένουν πληθώρα µυθευµάτων και πολλές καταχωνιασµένες αλήθειες. Μένει και στην αφάνεια ο ρόλος των απλών αγωνιστών, οι οποίοι σήκωσαν το µεγάλο βάρος της επανάστασης. Γι’ αυτό και το µυθιστόρηµα πασχίζει να βάλει τον αναγνώστη µέσα στη φωτιά των γεγονότων και της εποχής. Να βιώσει όσα συνέβησαν σαν να ήταν εκεί κι έτσι να είναι σε θέση να κρίνει και να αναλύσει. Επιπλέον, αν και οι πρωταγωνιστές κρίνουν και αποδίδουν ευθύνες, το βιβλίο δεν αποδοµεί τους ήρωες του 1821. Απεναντίας, µέσα από τις αδυναµίες τους και την ανθρώπινη υπόστασή τους εξυψώνονται ακόµη περισσότερο.
Γιατί συµβαίνει αυτό;
Η εξιδανίκευση και η ωραιοποίηση σε τίποτε δεν ωφελούν, τουλάχιστον στις µέρες µας. Ακόµη και οι προσωπογραφίες των καπεταναίων, πλην ελαχίστων, απέχουν πολύ από τα πραγµατικά τους χαρακτηριστικά. Τους οµορφύναµε και τους αποδώσαµε κατά κάποιον τρόπο υπερφυσικές δυνάµεις, κάτι που αφενός δεν ευσταθεί, αφετέρου τους αποµακρύνει από το γήινο. Ετσι αποµακρύνει και την πιθανότητα να λειτουργήσουν ως πρότυπα για ό,τι πέτυχαν. Αφού µπόρεσαν εκείνοι µε τόσα κουσούρια, µπορούµε όλοι. Αυτό κατά την άποψή µου πρέπει να είναι και το µέγα µήνυµα της επανάστασης του 1821.
Ο Αγγελής, ο κεντρικός ήρωας του µυθιστορήµατος, αρνείται τον ρόλο του ραγιά. Οι Ελληνες έχουν καταφέρει να αποδεσµευτούν από αυτή την εικόνα δύο αιώνες µετά την επανάσταση;
Ασφαλώς δεν είµαστε στην ίδια τραγική κατάσταση. Οµως το σύγχρονο ραγιάδικο βήµα είναι εδώ. Από την αισθητική ευτέλεια που µας κατακλύζει µέχρι ότι προσβλέπουµε στα δάνεια των ξένων και δεν φτάσαµε να λέµε «θα τρώγω όσα βγάνω». Συνάµα παραµένουµε προσκολληµένοι σε αντιλήψεις που µας τις έµπηξαν στον νου και στην ψυχή µας παλαιόθεν. Οπως για παράδειγµα το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν στίγµα τον βιασµό για τη γυναίκα που τον υφίσταται. Αυτό είναι και ένα από τα θέµατα που πραγµατεύεται το µυθιστόρηµα. Φαίνεται το ραγιάδικο βήµα µας και από την αντίδρασή µας στα τόσα κοινωνικοπολιτικά ζητήµατα. Παραµένουµε απαθείς στην καταπάτηση των εργασιακών δικαιωµάτων ή στο ξεπούληµα του δηµόσιου πλούτου. Κι ύστερα θέλουµε να κρίνουµε και να επικρίνουµε για πολλά τους αγωνιστές του ’21. Οµως και σε ατοµικό επίπεδο δεν φτάσαµε σε όσα λέει σε κάποιο σηµείο ο Αγγελής: «∆ε θέλεις να είσαι ραγιάς; Μάθε να λες όχι κει που πρέπει κι ας το πλερώσεις. Να βαστάς το σέβας σου, την αξιοπρέπεια… Θέλω να µην είµαι ραγιάς σε κανέναν. Ούτε η γυναίκα µου και τα παιδιά µου ούτε οποιοσδήποτε άλλος σε µένα. Να µην είµαι ραγιάς µήτε σε ξένο, µήτε σε δικό, µήτε του κορµιού, µήτε σε όσα δε συνταιριάζονται µε τον λεύτερο άνθρωπο. Ραγιάς σε τίποτα!».
INF0
Το μυθιστόρημα «Ραγιάς – Μέρες και νύχτες 1821» του Γιάννη Καλπούζου κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός
