Φυλετικός και κοινωνικός αναβρασμός στις ΗΠΑ της δημοκρατίας σε αναζήτηση και της απουσίας κοινωνικού κράτους
Στις 25 Μαΐου 2020 µια αστυνοµική επιχείρηση ρουτίνας στη Μινεάπολη της Μινεσότα πυροδότησε ένα παγκόσµιο κίνηµα. Ξαφνικά οι ΗΠΑ και ο κόσµος συνειδητοποίησαν ότι οι φήµες και τα παράπονα που έχουν ακούσει στο παρελθόν είναι αλήθεια: η αστυνοµία στις ΗΠΑ αντιµετωπίζει τους Αφροαµερικανούς και όλους τους µη Καυκάσιους σαν κατώτερα ανθρώπινα όντα. Ακολούθησαν ηµέρες διαδηλώσεων και καταστροφών µε αιτήµατα για την απόδοση δικαιοσύνης αναφορικά µε τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, την ισονοµία για τις φυλετικές µειονότητες και τις αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της αστυνοµίας. Τι έφερε τις ΗΠΑ σε αυτό το σηµείο;
Οι Αφροαµερικανοί είναι θύµατα ενός συστηµατικού, µακροχρόνιου ρατσισµού. Οι αριθµοί είναι ζοφεροί. Οι µαύροι Αµερικανοί ζουν λιγότερα χρόνια από τους λευκούς και υποφέρουν περισσότερο από προβλήµατα υγείας που µπορούν να προληφθούν (καρδιακές παθήσεις, υπέρταση και διαβήτης). Επίσης δεν είναι τόσο µορφωµένοι όσο οι λευκοί, κερδίζουν λιγότερα χρήµατα, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να αποκτήσουν σπίτι και συγκεντρώνουν λιγότερο πλούτο. Επιπλέον συλλαµβάνονται και φυλακίζονται σε πολύ υψηλότερα ποσοστά από τους λευκούς και συχνά καταδικάζονται σε πολύ υψηλότερες ποινές.
Η απληστία της ελίτ και το δαντικό κοινωνικό τοπίο
Η πολιτική και οικονοµική ελίτ των ΗΠΑ έχει επίσης προκαλέσει µεγάλη ζηµιά στους υπόλοιπους πολίτες. Τα τελευταία σαράντα χρόνια οι εκπρόσωποι αυτής της ελίτ έλεγαν στους Αµερικανούς πολίτες –και αυτοί αποδέχτηκαν την ιδέα– ότι η κυβέρνηση πρέπει να διαδραµατίζει ελάχιστο ρόλο στην οικονοµία, να µειώσει τους φόρους και τις κοινωνικές δαπάνες, να παρέχει όσο το δυνατόν λιγότερες υπηρεσίες στους πολίτες και να επιτρέψει στις εταιρείες κερδοσκοπικού χαρακτήρα να λειτουργούν µε µικρή κρατική επίβλεψη. Ως αποτέλεσµα της υλοποίησης αυτής της ιδέας, η κυβέρνηση ακολούθησε µια hands-off πολιτική όταν µεγάλες επιχειρήσεις, συχνά οι δικαιούχοι γενναιόδωρων κρατικών επιδοτήσεων, έκλεισαν τα εργοστάσια και µετέφεραν τις δραστηριότητές τους στο εξωτερικό. Οι εργαζόµενοι έχασαν εξειδικευµένες, υψηλών αποδοχών (συχνά συνδικαλιστικές) θέσεις εργασίας και αντ’ αυτού βρήκαν εργασία σε ηµιειδικευµένα επαγγέλµατα που απέδιδαν πολύ λιγότερα. Η αµερικανική εργατική τάξη έζησε τη µείωση των µισθών και την επακόλουθη υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου της.
Επιπλέον οι νέες θέσεις εργασίας µε χαµηλή αµοιβή δεν προσφέρουν ανταποδοτικά οφέλη στην υγεία. Για τις ΗΠΑ, µια χώρα που δεν προσφέρει κρατική υγειονοµική περίθαλψη, το αποτέλεσµα ήταν εκατοµµύρια Αµερικανοί να µείνουν ανασφάλιστοι ή υποασφαλισµένοι και οι τακτικές επισκέψεις στους γιατρούς να είναι απαγορευτικές. Κατά τη διαδικασία αυτή η Αµερική απέκτησε µια κατώτερη τάξη µε διαρκή χρέη, υποαπασχολούµενη, κακοπληρωµένη όταν εργάζεται, µε σοβαρά προβλήµατα υγείας που προκλήθηκαν από την κακή διατροφή, τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής και την έλλειψη τακτικής πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη. Αυτή η κατάσταση δεν έπληξε µόνο την εργατική τάξη αλλά και τη µεσαία. Με την ασφάλιση υγείας που συνδέεται συνήθως µε την απασχόληση κάποιου, η απώλεια εργασίας σήµαινε ότι οι οικογένειες της µεσαίας τάξης βρέθηκαν ευάλωτες. Οι περισσότερες πτωχεύσεις ιδιωτών στην Αµερική σήµερα σχετίζονται µε κάποιον στην οικογένεια που πάσχει από σοβαρή, µακροχρόνια ασθένεια. Από τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο το κλειδί για την ευηµερία στις ΗΠΑ ήταν η τριτοβάθµια εκπαίδευση. Νέοι άνθρωποι εργάζονται σκληρά και υποστηρίζονται από την οικογένειά τους για να πάνε στο κολέγιο. Αλλά αυτό δεν ήταν ποτέ αρκετό και γι’ αυτό το κράτος ήταν εκεί για να βοηθήσει. Οι κυβερνητικές υποτροφίες και επιχορηγήσεις καθώς και τα φοιτητικά δάνεια µε χαµηλά επιτόκια βοήθησαν εκατοµµύρια νέους να αυτοβελτιωθούν και να συµβάλουν στην ευηµερία της χώρας. Αυτές οι µέρες πέρασαν. Οι κυβερνητικές επιχορηγήσεις δεν είναι τόσο άφθονες όσο πριν. Τα φοιτητικά δάνεια είναι διαθέσιµα αλλά τα πανεπιστήµια έχουν γίνει τόσο ακριβά –σε µεγάλο βαθµό επειδή η κυβέρνηση δεν επενδύει τόσο στην εκπαίδευση όσο παλιά– που οι απόφοιτοι πρέπει να αποπληρώνουν τεράστια δάνεια για πολλά χρόνια µετά την αποφοίτησή τους. Αυτό συµβαίνει τη στιγµή που οι καλύτερα πληρωµένες θέσεις εργασίας δεν είναι τόσο εύκολο να βρεθούν, κυρίως εξαιτίας της «φυγής» της αµερικανικής βιοµηχανίας στο εξωτερικό στις αρχές της παγκοσµιοποίησης. Το αποτέλεσµα είναι µορφωµένοι, χαµηλά αµειβόµενοι νέοι να έχουν φορτωθεί µε τόσο πολλά δάνεια που η αγορά ενός σπιτιού –η κτηµατοµεσιτική αγορά αποτέλεσε την κινητήρια δύναµη της αµερικανικής οικονοµίας– παραµένει ανεκπλήρωτο όνειρο.
Εφτασε η στιγµή για το καινούργιο New Deal
Ως αποτέλεσµα των παραπάνω κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών οι πολίτες που εξακολουθούν να διαδηλώνουν στους δρόµους της Αµερικής δεν είναι µόνο Αφροαµερικανοί ή µέλη άλλων φυλετικών κοινοτήτων. Είναι και νέοι λευκοί, συχνά οι γιοι και οι κόρες της µεσαίας τάξης που βλέπουν ζοφερό το µέλλον για τους ίδιους. Για έναν αιώνα περίπου κάθε νέα γενιά Αµερικανών ζούσε καλύτερα από τους γονείς της. Σήµερα δεν συµβαίνει αυτό. Οι πολίτες συνειδητοποιούν επίσης ότι το πρόβληµα βρίσκεται στο πολιτικό και οικονοµικό σύστηµα που λειτουργεί εναντίον τους. Σε µεγάλο βαθµό οι πολίτες ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραµπ το 2016 επειδή ήθελαν έναν άνθρωπο έξω από το πολιτικό κατεστηµένο να δώσει απαντήσεις στα πιεστικά τους προβλήµατα. Η ελπίδα τους ήταν ξεκάθαρα λανθασµένη.
Τι θα συµβεί στο µέλλον; Σε εκείνους στα αριστερά που ονειρεύονται επανάσταση πρέπει να πω ότι δεν το βλέπω να συµβαίνει. Η αµερικανική κοινωνία δεν έχει και δεν είναι επαναστατική φύση. Για εκείνους στα δεξιά που πιστεύουν ότι τα πράγµατα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό πρέπει να πω ότι δεν το βλέπω να συµβαίνει· τα προβλήµατα της Αµερικής είναι πραγµατικά και πιεστικά, δεν θα εξαφανιστούν από µόνα τους.
Η αστυνοµική βία εναντίον των Αφροαµερικανών θα αντιµετωπιστεί αλλά όχι µε περιεκτικό τρόπο. Οι ΗΠΑ είναι οµοσπονδία. Τα ζητήµατα της αστυνοµίας αντιµετωπίζονται κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Περιµένω ότι πολλές πολιτείες και άλλοι τόσοι δήµοι, ειδικά εκείνοι που ελέγχονται από τους ∆ηµοκρατικούς, θα ψηφίσουν νόµους που θα συγκρατήσουν την αστυνοµική βαρβαρότητα. Πολλές πολιτείες όµως που ελέγχονται κυρίως από τους Ρεπουµπλικάνους δεν θα προβούν σε αλλαγές ή θα κάνουν ελάχιστες. Κάποτε το οµοσπονδιακό υπουργείο ∆ικαιοσύνης παρενέβαινε σε περιπτώσεις αστυνοµικής βίας και αυθαιρεσίας όταν δεν το έκαναν οι πολιτειακές αρχές. Αυτό βέβαια συνέβαινε όταν τον οµοσπονδιακό έλεγχο κατείχαν οι ∆ηµοκρατικοί και όχι οι Ρεπουµπλικάνοι.
Τα σοβαρά και συστηµικά οικονοµικά προβλήµατα µπορούν να αντιµετωπιστούν µόνο από την οµοσπονδιακή κυβέρνηση. Οι ΗΠΑ χρειάζονται ένα κρατικό σύστηµα υγειονοµικής περίθαλψης και έναν τρόπο ώστε οι φοιτητές να αποφοιτούν από το κολέγιο µε το µικρότερο δυνατόν χρέος. Τη δεδοµένη στιγµή οι ∆ηµοκρατικοί φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο να ασχοληθούν µε αυτό το ζήτηµα. Πιστεύω ότι το πείραµα Obamacare έχει δείξει ότι τα ηµίµετρα δεν είναι αρκετά· απαιτούνται πιο γενναία και δραστικά µέτρα. Ο Τζο Μπάιντεν δεν είναι ριζοσπάστης, αλλά φαίνεται έτοιµος να πιέσει για σηµαντικές αλλαγές. Οι ∆ηµοκρατικοί θα χρειαστούν τον έλεγχο της προεδρίας και της Γερουσίας για να περάσουν τα απαραίτητα νοµοθετήµατα. Εν συντοµία, οι εκλογές του Νοεµβρίου 2020 θα είναι οι πιο σηµαντικές στα 39 χρόνια µου στις ΗΠΑ.
Στη δεκαετία του 1930 ο πρόεδρος Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζ- βελτ, ο πατέρας του σύγχρονου κοινωνικοοικονοµικού συστήµατος των ΗΠΑ, άλλαξε το καπιταλιστικό σύστηµα της χώρας µε το New Deal, το οποίο επέβαλε την κρατική παρέµβαση στην οικονοµία, πολιτική που βοήθησε τον ευρύτερο πληθυσµό. Το New Deal του Ρούζβελτ έσωσε τον καπιταλισµό και ώθησε στη δηµιουργία µιας ακµαίας Αµερικής, µιας χώρας µε ραχοκοκαλιά την εργατική και τη µεσαία τάξη της. Σήµερα οι ΗΠΑ χρειάζονται µια παρόµοια αλλά πιο ριζοσπαστική λύση στα προβλήµατά τους. Υπάρχει ακόµη χρόνος για να διορθωθεί το σύστηµα· η κλεψύδρα βέβαια αδειάζει. Η Αµερική βρίσκεται σε σταυροδρόµι – αν αποτύχει, θα αποτύχει µαζί της και ο υπόλοιπος κόσµος που καλώς ή κακώς έπρεπε να βασιστεί πάνω της.
Ο Γιάννης Μάζης είναι καθηγητής Ρωσικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Hamline University, St. Paul, MN
