Στα φοιτητικά του χρόνια «σε μια εποχή όπου προσπαθούσαμε να διαχωρίσουμε στο μυαλό μας την “καλή” από την “κακή” Αριστερά» ο Γιάννης Λεοντάρης θα έβρισκε στις «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα επιχειρήματα ικανά να τροφοδοτήσουν την ιδεολογική του φαρέτρα.
Τριάντα χρόνια αργότερα έμελλε να επιστρέψει στο ανάγνωσμα της νεότητάς του σκηνοθετώντας (για τη συμπαραγωγή Θεάτρου Τέχνης και Εθνικού Θεάτρου) την «Αριάγνη», το δεύτερο μέρος της επικής τριλογίας, εστιάζοντας, όπως λέει, «στην εκρηκτική ασυμβατότητα ανάμεσα στην πολιτική και την ποίηση, στον κυνισμό και τον λησμονημένο ουμανισμό, στην Ιστορία και στο ανθρώπινο πάθος». Με την «Αριάγνη» ο Γιάννης Λεοντάρης προτείνει μια «πολιτική παράσταση αισθημάτων» με σκοπό όχι να αγιοποιήσει τους «καλούς» και να δαιμονοποιήσει τους «κακούς» της Ιστορίας αλλά για να «εκπλαγούμε από το γεγονός ότι όσα μας απωθούν ενδεχομένως να κατοικούν μέσα μας».
Eίχατε ως φοιτητής την πεποίθηση ότι ο χώρος της Αριστεράς θα μπορούσε να φέρει μια αλλαγή;
Οχι, δεν την είχα, γιατί δεν κατάλαβα ποτέ το περιεχόμενο του όρου «χώρος της Αριστεράς». Μου ενέπνεαν –και τότε και τώρα– τον ίδιο απεριόριστο σεβασμό και θαυμασμό οι ανιδιοτελείς άνθρωποι με πίστη σε έναν δικαιότερο κόσμο χωρίς θύτες και θύματα, είτε αυτοί είναι διανοούμενοι είτε ακτιβιστές είτε εργάτες. Τυχαίνει οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους που συνάντησα στη ζωή μου να είναι κομμουνιστές. Κομμουνιστές, όμως, χωρίς κόμμα. Είχα τη σπάνια τύχη να με νανουρίζουν στα παιδικά μου χρόνια οι ατέλειωτες κουβέντες της παρέας των «Σημειώσεων». Εμαθα λοιπόν να θαυμάζω προσωπικότητες και αισθήματα, όχι χώρους. Αυτός ο θαυμασμός τροφοδοτεί την πίστη μου για το μέλλον.
Εξακολουθείτε να βρίσκετε και σήμερα χώρους ανάμεσα στην «καλή» και την «κακή» Αριστερά;
Ποια είναι άραγε σήμερα η «κακή» και ποια η «καλή», όταν υπάρχει η κυβερνώσα Αριστερά; Επίσης, πόσο δεξιός έχει γίνει πια και ο λόγος όλων μας, σήμερα που η ρητορική της ατομικής επιβίωσης και του φόβου βρίσκεται στα στόματα δεξιών και αριστερών; Αλλωστε οι όροι «καλός» και «κακός» παραπέμπουν σε μια προτεσταντική αντίληψη του κόσμου. Ακόμη και ο όρος «Αριστερά» μετά την κατάρρευση του μύθου της σοσιαλδημοκρατίας δεν έχει σήμερα περιεχόμενο. Το ζητούμενο είναι η ανιδιοτέλεια. Αυτή ήταν η πρώτη ύλη όλων των συλλογικών αγώνων. Οι κομματικοί μηχανισμοί δυστυχώς εκπαιδεύουν τους ανθρώπους στην ιδιοτέλεια.
Εκτιμάτε πως παραμένουμε καθηλωμένοι σε ιδεολογικές βεβαιότητες;
Η ανάγκη να ακουμπήσει κανείς σε βεβαιότητες δεν είναι ιδεολογική αλλά οντολογική. Διαμορφώνει ο άνθρωπος ένα κέλυφος ασφαλείας γύρω του, θεωρώντας ότι έτσι προστατεύεται από τις απειλές. Πολύ γρήγορα πεθαίνει από ασφυξία χωρίς να το καταλάβει.
Ο Τσίρκας μάς δίνει μια εικόνα για το παιχνίδι που διαμόρφωσε την τύχη της μεταπολεμικής Ελλάδας. Τι είδους παιχνίδι παίζεται σήμερα;
Ακριβώς αυτό που παίζεται σε συνθήκες καπιταλιστικού ολοκληρωτισμού στις μικρές περιφερειακές χώρες: εφαρμογή ενός αποικιοκρατικού σχεδιασμού διαχείρισης του ανθρώπινου, υλικού και πολιτισμικού δυναμικού και πλούτου των χωρών αυτών.
Τα τελευταία δεκατρία χρόνια έχετε στραφεί αποκλειστικά στη θεατρική σκηνοθεσία. Τι βρήκατε στο θέατρο που δεν βρήκατε στο σινεμά;
Τη συνδημιουργία, την πνευματικότητα, το αναπάντεχο και τη δυνατότητα να εργάζεσαι με ταπεινότητα και ησυχία χωρίς να εμπλέκεσαι σε διαχείριση τεράστιων χρηματικών ποσών.
Ο οικονομικός παράγοντας ήταν καταλυτικός στο κλείσιμο δύο κεφαλαίων στην πορεία σας: αυτή του κινηματογραφιστή και του επικεφαλής της ομάδας Κανιγκούντα. Φοβάστε πως η οικονομική δυσπραγία θα στραγγαλίσει τη δημιουργία;
Τελικά φαίνεται ότι η πιο αυτόνομη τέχνη είναι η γραφή. Δεν χρειάζεται καμιά κρατική επιχορήγηση. Ισως γι’ αυτό μπορεί, όταν το θέλει, να παραμένει πραγματικά επικίνδυνη και ακηδεμόνευτη. Το θέατρο όμως χρειάζεται χρήματα, χρειάζεται κρατική επένδυση, όπως τα νοσοκομεία και τα σχολεία. Πώς να υποστηρίξεις όμως το ευρωπαϊκό κεκτημένο της κρατικής μέριμνας για την τέχνη, όταν είσαι οικονομικά χρεοκοπημένος σε μια Ευρώπη φτώχειας και υποβάθμισης της δημοκρατίας; Στην Ελλάδα η τέχνη του θεάτρου έχει πάψει να θεωρείται επάγγελμα. Αντιμετωπίζεται σαν γραφική εκτροπή.
Με λίγα λόγια το κράτος δεν αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό ως δημόσιο αγαθό.
Στην Ελλάδα για πολλές δεκαετίες με ηθικό και φυσικό αυτουργό το –ημιμαθές έως αστοιχείωτο– πολιτικό προσωπικό η απαξίωση του πολιτισμού ως κοινωνικού αγαθού έχει εδραιωθεί ως κάτι αυτονόητο.
Παρ’ όλα αυτά θητεύσατε στο Κέντρο Κινηματογράφου. Τι σας άφησε αυτή η εμπειρία;
Τα σημάδια της σύγκρουσης. Αφησε όμως και την ικανοποίηση πως μέσα σε δεκαπέντε μήνες το ΕΚΚ έγινε ένας κανονικός δημόσιος οργανισμός με εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, διευθυντές τμημάτων, κτιριακές υποδομές για ασφαλή αποθήκευση αρχειακού υλικού, διαφανείς διαδικασίες χρηματοδοτήσεων, γραφείο Film Commission και κυρίως ανοιχτός στον έλεγχο των οικονομικών του. Ολα αυτά δεν υπήρχαν. Στο εξής από τα πρόσωπα εξαρτάται το πώς θα αξιοποιηθεί το σύνολο αυτών των υποδομών ώστε το ΕΚΚ να μην είναι μηχανισμός άσκησης εξουσίας με εργαλείο τη διαχείριση κονδυλίων.
Θα αναλαμβάνετε ξανά μια θέση σε κρατικό φορέα;
Η πολιτική μου θέση για τα πράγματα καθώς και οι εμμονές μου γύρω από τις δημόσιες λειτουργίες είναι γνωστές, άρα θεωρώ απίθανο να μου προταθεί ξανά κάτι τέτοιο. Η πολιτική εξουσία, ακόμη κι αν δηλώνει αριστερή, δεν αντέχει την πίεση της επιρροής των οικονομικών συμφερόντων στις αποφάσεις. Εκτός εάν συγκρουστεί μαζί τους ευθέως και μέχρι τέλους προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος.
INFO
«Αριάγνη» του Στρατή Τσίρκα
Διασκευή – Σκηνοθεσία: Γιάννης Λεοντάρης.
Διανομή: Θανάσης Βλαβιανός, Παντελής Δεντάκης, Κατερίνα Λυπηρίδου.
Από τις 15 Νοεμβρίου
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν (Φρυνίχου 14, Πλάκα)
