Μια κουβέντα με τον εκδότη των «Χανιώτικων Νέων» και ιδρυτή του Μουσείου Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη.
Συνέντευξη και φωτογραφίες Γιώργος Λοβέρδος
Πάνω από µισό αιώνα στη δηµοσιογραφία, ξεκίνησε τη δεκαετία του ’60 ως νεαρός συντάκτης σε ένα «υπόγειο, στριµωγµένος στη γωνιά» να αποµαγνητοφωνεί ειδήσεις, «γιατί τότε δεν υπήρχαν πρακτορεία και διαδίκτυο». Εκεί πλάι οι πάγκοι –οι «κάσες»– µε τους τυπογράφους να συνθέτουν γράµµα γράµµα τα κείµενα. Μια ολόκληρη ιεροτελεστία για να τυπωθεί ένα φύλλο εφηµερίδας.
Ο λόγος για τον Γιάννη Γαρεδάκη, που ξεκίνησε ως νεαρός συντάκτης στην εφηµερίδα των Χανίων «Παρατηρητής», συνεργαζόµενος παράλληλα µε το αθηναϊκό «Βήµα» αλλά και τις εφηµερίδες του ∆ηµοσιογραφικού Οργανισµού Λαµπράκη. Το δύσκολο 1967 κάνει το µεγάλο βήµα εκδίδοντας τη δική του εφηµερίδα, τα «Χανιώτικα Νέα». Η ιεροτελεστία των τότε εκδόσεων καταγράφεται στο µυαλό του όπου σιγά σιγά ωριµάζει η σκέψη για την ίδρυση ενός Μουσείου Τυπογραφίας.
Το όνειρό του γίνεται πραγµατικότητα στα Χανιά, ενώ σήµερα παραµένει και πρόεδρος του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου µε εγκαταστάσεις λίγο πιο έξω από την πόλη των Χανίων. Εκεί, στο πληρέστατο µουσείο που αφηγείται όλη την ιστορία της τυπογραφίας, στο αµφιθέατρό του, συναντήσαµε τον Γιάννη Γαρεδάκη. Τον ρωτήσαµε για το σήµερα, µετά τη δεύτερη µεγάλη επανάσταση που έγινε στη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας έπειτα από εκείνη του Γουτεµβέργιου: την ψηφιοποίηση της επικοινωνίας και της πληροφορίας.
Η µόρφωση και το διάβασµα από ένα βιβλίο που επιλέγουµε µπορεί να αντικατασταθούν από ένα tablet ή από την τυχαία ενηµέρωση µέσω διαδικτύου;
Σίγουρα για έναν σοβαρό µελετητή το tablet µπορεί να είναι εξίσου χρήσιµο και επιµορφωτικό µε ένα βιβλίο. Οχι όµως και η τυχαία ενηµέρωση µέσω του διαδικτύου. Περνά και φεύγει η γνώση µέσα από µια τυχαία ενηµέρωση µέσω του διαδικτύου. Yστερα, ποιος εγγυάται ότι αυτή η τυχαία ενηµέρωση είναι έγκυρη, στοιχειοθετηµένη µε ακριβείς πληροφορίες;
Η κυκλοφορία περιοδικών και εφηµερίδων συρρικνώνεται. Η ίδια η εφηµερίδα απειλείται πλέον µε οριστικό κλείσιµο από την ηλεκτρονική δηµοσιογραφία;
Η µείωση της κυκλοφορίας των περιοδικών και των εφηµερίδων εξαιτίας της ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας είναι γεγονός και είναι διαρκής απειλή. Εγώ όµως θα µιλήσω για τον τοπικό Τύπο στην ελληνική περιφέρεια. Ναι, είµαστε στην ψηφιακή εποχή, αλλά ο επαρχιακός Τύπος, ο τοπικός Τύπος είναι κάτι άλλο. Είναι πιο φιλικός, πιο προσιτός στον πολίτη της περιφέρειας, πιο «δικός του», πιο ζωντανός στις µικρές κοινωνίες στις οποίες απευθύνεται. Είναι ένα βήµα για κάθε πολίτη µιας µικρής πόλης να ευχηθεί στον συγγενή, τον φίλο, τον συνάνθρωπό του, να ευχαριστήσει, να συγχαρεί, να πει την κουβέντα του. Η τοπική εφηµερίδα στην επαρχία µοιάζει έτσι να ’ναι απαραίτητη σαν τον πρωινό ζεστό καφέ! Κι όσο οι µικρές µας πόλεις στην περιφέρεια θα παραµένουν ανθρώπινες οι εφηµερίδες τους, ο Τύπος τους δεν θα πεθάνει. Και αντίστροφα, όσο οι τοπικές εφηµερίδες ως παραδοσιακά ΜΜΕ επιµένουν οι πόλεις µας να είναι ανθρώπινες, υπάρχει ελπίδα να στηριχτούν από τους πολίτες της περιφέρειας.
Κατά πόσο θα υπήρχε κίνδυνος αν κόµµατα και οικονοµικά συµφέροντα ήλεγχαν την ενηµέρωση µέσω των κοινωνικών δικτύων αλλά και της δηµιουργίας σάιτ;
Κοιτάξτε, αυτό σε έναν βαθµό το ζήσαµε και το ζούµε πιστεύω. Είδατε τι έγινε στην Αµερική µε την εκλογή Τραµπ και τον ρόλο που έπαιξαν τα κοινωνικά δίκτυα. Ζήσαµε στην Ελλάδα µια τετραετία κατά την οποία η προηγούµενη κυβέρνηση επιχείρησε να εξοντώσει τα έντυπα –και ιδιαίτερα αυτά της επαρχίας– «επενδύοντας» στην ενηµέρωση µέσω διαδικτύου. Eχουµε και στην Ελλάδα ψεύτικους ή «στρατευµένους» λογαριασµούς στα κοινωνικά δίκτυα, που χρησιµοποιούνται για να εξυπηρετήσουν συγκεκριµένους σκοπούς. Το ζήσαµε κι αυτό άλλωστε, για πρώτη φορά στα Χανιά, στις πρόσφατες δηµοτικές εκλογές.
Σε κάθε περίπτωση, το χρήµα µπορεί να επιβάλει απόψεις ή να εξαφανίσει µη αρεστές γνώµες από το διαδίκτυο. Μέσω της διαφήµισης σε µηχανές αναζήτησης, µέσω ψευδούς επισκεψιµότητας κ.λπ. Μπορεί λοιπόν να ελεγχθεί η ενηµέρωση στο διαδίκτυο. Θα φτάσουµε τώρα σε σενάρια κινηµατογραφικά µε απόλυτο έλεγχο της κοινής γνώµης; Θέλω να πιστεύω πως όχι. Κι εδώ ερχόµαστε εµείς, ο επαρχιακός Τύπος. Να σταθούµε απέναντι σε αυτές τις λογικές. Οχι ως επαναστάτες χωρίς αιτία αλλά ως οι άνθρωποι. Τα Μέσα που έζησαν την εξέλιξη της ενηµέρωσης γνωρίζουν τους κινδύνους και οφείλουν να προστατεύσουν τη δηµοσιογραφία.
Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τα fake news. Πιστεύετε πως ο νέος τρόπος διακίνησης της πληροφορίας-γνώσης είναι πολύ πιο ευάλωτος στον κίνδυνο της προπαγάνδας;
Σίγουρα είναι πιο ευάλωτος. Ο ανταγωνισµός για το ποιος θα αναρτήσει έναν τίτλο ταχύτερα, η πίεση για έναν εντυπωσιακό τίτλο που θα φέρει περισσότερα κλικ σε µια ιστοσελίδα είναι συνθήκες που οδηγούν σε λάθη, καθώς δεν δίδεται ο απαραίτητος χρόνος για τη διασταύρωση µιας είδησης. Παράλληλα, τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν σήµερα σαν σπασµένο τηλέφωνο. Συνεπώς τα fake news σήµερα διαδίδονται πολύ πιο άµεσα και µαζικά λόγω κακής χρήσης µιας σύγχρονης τεχνολογίας. Εδώ όµως πρέπει να υπογραµµίσουµε τον σηµαντικό ρόλο που διαδραµατίζει στη µάχη απέναντι στα fake news ο επαρχιακός Τύπος, ο οποίος στην πλειονότητά του, µην έχοντας εξαρτήσεις, καταγράφει, σχολιάζει και αναδεικνύει ζητήµατα τα οποία είναι δύσκολο να εµφανιστούν στον πανελλαδικό Τύπο.
Η παλιά διαδικασία εκτύπωσης έχει αντικατασταθεί από µια διαδικασία που δεν έχει την παλιά µαγεία. Σας λείπει ή πρόκειται για αναµενόµενη εξέλιξη;
Την εξέλιξη δεν µπορείς να την αγνοήσεις, να τη βάλεις στο περιθώριο. Oταν όµως έχεις ζήσει τα χρόνια της τυπογραφίας πριν από τη φωτοσύνθεση και το κοµπιούτερ, δεν µπορείς να µην αισθάνεσαι ότι κάτι σου λείπει. Η διαδικασία σύνθεσης και εκτύπωσης ενός κειµένου, µιας εφηµερίδας τα χρόνια της τυπογραφίας ήταν πραγµατικά µαγική. Aνθρωποι ουσιαστικά χωρίς γραµµατικές γνώσεις, οι τυπογράφοι γνώριζαν την ορθή γραφή των λέξεων –από πείρα– καλύτερα και από γραµµατιζούµενο και είχαν φαντασία για να φτιάξουν µια διαφήµιση, µια καλλιτεχνική παρουσίαση ενός διαφηµιζόµενου προϊόντος µε το χέρι. Ηταν οι γραφίστες, οι δηµιουργοί της εποχής. Χωρίς κοµπιούτερ και ποντίκι σχεδίαζαν γράµµα γράµµα, κορνίζα κορνίζα. Αυτός ήταν που αποκαλούσαµε ο θαυµαστός κόσµος της τυπογραφίας. Τη µνήµη αυτού του κόσµου, των ανθρώπων του, τη δουλειά τους θέλησα να κρατήσω ζωντανή µε τη δηµιουργία του Μουσείου Τυπογραφίας στα Χανιά.
Ένα μουσείο για την επανάσταση στη γνώση
Η γνώση προϋποθέτει την επικοινωνία, την καταγραφή της πληροφορίας, της κρίσης, της εμπειρίας και τη μεταφορά τους μέσα στον χρόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Πολύτιμη και ισχυρή η γνώση, ήταν συχνά και αποκλειστικά στα χέρια ολίγων. Στην πορεία της ανθρωπότητας ο προφορικός λόγος από μόνος του δεν μπορεί να θεωρηθεί καταγραφή.
Από τον δίσκο της Φαιστού (17ος αιώνας π.Χ.) ως την Κίνα (5ος-6ος αιώνας μ.Χ.) και από την Κίνα ως της Γερμανία του Γουτεμβέργιου (15ος αιώνας) και την παγκοσμιοποίηση της ψηφιακής μεταφοράς της γνώσης, το ανθρώπινο είδος κάνει το θαύμα να μειώσει τις αποστάσεις και να μεταφέρει τρισεκατομμύρια λέξεις και εικόνες προς δισεκατομμύρια πολίτες.
Τα βήματα άλλοτε μικρά, άλλοτε πιο θαρραλέα, άλλοτε γιγάντια· το παζλ των λέξεων από τις μικρές σφραγίδες που επαναλαμβάνουν τα μοτίβα, όπως στον δίσκο της Φαιστού, έως τα κινητά στοιχεία της εκτύπωσης του Γουτεμβέργιου γίνονται λέξεις, φράσεις, παράγραφοι, κεφάλαια, βιβλία και διαδίδουν τον πιο θανάσιμο εχθρό του σκοταδισμού: τη γνώση. Η γνώση μετατρέπεται σε ψηφιακή, αστραπιαία, ποσοτική, όχι πάντοτε ποιοτική και συχνά αμφισβητούμενη.
Αυτήν τη μεγάλη πορεία του ανθρώπου μάς διηγείται με τον καλύτερο τρόπο το πρώτο Μουσείο Τυπογραφίας στην Ελλάδα και μέλος του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Μουσείων Τυπογραφίας. Βρίσκεται στα Χανιά της Κρήτης, είναι μοναδικό στο είδος του, πληρέστατο, διδακτικό και διαδραστικό. Πρόκειται για προσωπικό όνειρο του δημοσιογράφου και εκδότη των «Χανιώτικων Νέων» Γιάννη Γαρεδάκη. Ξεκίνησε ως ιδιωτική συλλογή, το 2005 εγκαινιάστηκε επίσημα και κατά την πάροδο του χρόνου επεκτάθηκε καλύπτοντας πλέον 1.200 τ.μ.
Ένας χώρος πολιτισμού και γραμμάτων που φιλοξενεί συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων, θεατρικές παραστάσεις και μουσικές εκδηλώσεις, ενώ κάθε χρόνο διοργανώνει διεθνή διαγωνισμό αφίσας για την τυπογραφία.
INFO
Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη & Ελένης Γαρεδάκη.
Βιοτεχνικό Πάρκο Χανίων, Κτίριο 13-03, Tηλ: 28210 80090
http://www.typography-museum.gr
