Το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσε ρεπορτάζ του Κλάους Βιγκρέφε με τίτλο «Μισή οκά στάχτη» και υπότιτλο «Ένα συγκινητικό, θλιβερό ντοκουμέντο μπορεί για πρώτη φορά να διαβαστεί: οι σημειώσεις ενός κρατούμενου, που ανήκε στους Sonderkommando του στρατοπέδου συγκέντρωσης Αουσβιτς».
Sonderkommando σημαίνει «ειδική μονάδα». Επρόκειτο για ομάδες κρατουμένων, κατά κανόνα εβραίων, τους οποίους οι ναζιστές εξανάγκαζαν να βοηθούν στις δευτερεύουσες – αλλά εξίσου φρικτές -, εργασίες που συνδέονταν με τις μαζικές ρατσιστικές δολοφονίες.
«Η εργασία στη συγκεκριμένη ομάδα του ‘Αουσβιτς ανήκε στη χειρότερη εργασία που μπορούσε να κάνει άνθρωπος εις βάρος άλλων ανθρώπων» γράφει το Spiegel.
Τα SS υποχρέωναν Εβραίους κρατουμένους να βοηθούν άλλους Εβραίους να βγάζουν τα ρούχα τους έξω από τους θαλάμους αερίων, ενώ μετά τις εκτελέσεις έπρεπε να αφαιρούν τα χρυσά δόντια και να ξυρίζουν τα μαλλιά των νεκρών, προτού αυτοί ταφούν σε μαζικούς τάφους ή καούν σε κρεματόρια.
Λίγους μήνες αργότερα οι ίδιοι κρατούμενοι της ομάδας των Sonderkommando εκτελούνταν και αντικαθίσταντο από άλλους. Από περίπου 2200 άτομα που εξαναγκάστηκαν να κάνουν τη συγκεκριμένη «εργασία» επέζησαν περί τους 100. Ορισμένοι κατέγραφαν τα βιώματά τους κι έθαβαν ή έκρυβαν τις σημειώσεις τους με την ελπίδα να βρεθούν κάποια μέρα.
Δύο Ρώσοι ερευνητές κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν τις σημειώσεις του Μαρσέλ Νατζάρι, Εβραίου εμπόρου από τη Θεσσαλονίκη. Ελληνες κομμουνιστές αντάρτες είχαν κρύψει τον Νατζάρι από τους Γερμανούς κατακτητές, όμως τελικά έπεσε στα χέρια των διωκτών του στην Αθήνα το 1944 κι εκτοπίστηκε στο ‘Αουσβιτς.
Οι σημειώσεις του ήταν φθαρμένες και εξαιρετικά δυσανάγνωστες. Είχαν βρεθεί το 1980 σε ανασκαφές κοντά στο πρώην κρεματόριο ΙΙΙ του στρατοπέδου. Δύο Ρώσοι, ο ιστορικός Πάβελ Πολιάν και ο ειδικός εφαρμογών πληροφορικής Αλεξάντερ Νικιτζάγιεφ, κατάφεραν να διαβάσουν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού προγράμματος επεξεργασίας εικόνας πλήρως το κείμενο.
Ο Νατζάρι το έγραψε το Νοέμβριο του 1944, κυρίως στα ελληνικά. Παρακαλέι όποιον βρει τις σημειώσεις να τις παραδώσει σε μία διπλωματική αντιπροσωπεία της Ελλάδας προκειμένου να καταλήξει σε φίλους και συγγενείς του.
Περιγράφει, μεταξύ άλλων, την καύση των πτωμάτων, από την οποία απέμενε «μισή οκά στάχτη» από κάθε δολοφονημένο. Η ποσότητα αυτή στο τέλος σκορπιζόταν στο ποτάμι για να χαθεί κάθε ίχνος. Όπως γράφει, ο ίδιος πολλές φορές σκέφτηκε να μπει κι εκείνος μαζί με άλλους μελλοθάνατους Εβραίους στον θάλαμο αερίων. Όμως τον κράτησε στη ζωή η σκέψη ότι ζωντανός ίσως θα μπορούσε να πάρει εκδίκηση για τους υπευθύνους του θανάτου των γονέων και της αδερφής του.
Οι Εβραίοι της Ουγγαρίας ήταν η τελευταία μεγάλη ομάδα κρατουμένων που έχασαν το 1944 τη ζωή τους στο Αουσβιτς. Ο Νατζάρι επέζησε, μάλλον επειδή κατάφερε να παρεισφρύσει σε μία άλλη ομάδα κρατουμένων, εκτιμά ο ιστορικός Πάβελ Πολιάν. Οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Μαουτζχάουζεν όπου εκτέλεσε καταναγκαστική εργασία.
Μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα κι αργότερα μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου και απεβίωσε το 1971 σε ηλικία 54 ετών.
Σε έναν φίλο του, προς τον οποίο απευθυνόταν στις σημειώσεις του, έγραφε ότι, εάν κανείς τον ρωτήσει, να απαντήσει ότι «την οικογένεια Νατζάρι την δολοφόνησαν οι καλλιεργημένοι Γερμανοί».
