Πριν από λίγες ημέρες, με αφορμή την κηδεία στη Μητρόπολη και την ταφή του έκπτωτου στα πρώην βασιλικά κτήματα –δημόσια περιουσία εδώ και χρόνια–, ζήσαμε λεπτό προς λεπτό την αγωνία της υπουργού Πολιτισμού για την επιχείρηση καθαρισμού του χώρου του Τατοΐου. «Τιτάνια» προσπάθεια χαρακτήρισε η ίδια η Λίνα Μενδώνη την απομάκρυνση των καμένων που ξέμειναν από την πυρκαγιά που έπληξε την περιοχή το καλοκαίρι του 2021. Για να αποφύγει η κυβέρνηση το ρεζίλι σε διεθνές επίπεδο από τα δημοσιεύματα του ξένου Τύπου –η επιρροή της λίστας Πέτσα δεν φτάνει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης– μέρος του κτήματος σενιαρίστηκε σε χρόνο dt. Με σαββατιάτικη επιστασία μάλιστα της ίδιας της υπουργού. Βρέθηκε άραγε στο κτήμα για να επιβλέψει τα συνεργεία καθαρισμού γύρω από τους τάφους ιδιωτών; Στην περιοχή βρίσκεται η Αρχαία Δεκέλεια. Στον οχυρωματικό περίβολό της στην κορυφή του λόφου Παλαιόκαστρο υπάρχουν οι βασιλικοί τάφοι… Αλλωστε οι αρχαιότητες αναφέρονται σε πλήθος δημοσιευμάτων καθώς και σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ ήδη από το 2011, όταν η νυν υπουργός ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού. Επιβλέφτηκαν με τον προβλεπόμενο τρόπο οι εργασίες που έγιναν τόσο βίαια και με τόσο βαριά μηχανήματα εντός του συγκεκριμένου αρχαιολογικού χώρου από τους αρχαιολόγους της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής ή μήπως η κ. Μενδώνη αντικατέστησε ακόμη και αυτούς; Ποιος μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών που έγιναν ο αρχαιολογικός χώρος προστατεύτηκε επαρκώς;
Δυστυχώς δεν είναι τα μόνα ερωτήματα που προκύπτουν από τη διαχείριση του φακέλου «Τατόι» από την κυβέρνηση της ΝΔ, το οποίο αποτελεί κληρονομιά σημαντικής πολιτιστικής και ιστορικής αξίας αλλά εργαλειοποιείται κι αυτό από τον ίδιο τον πρωθυπουργό ως επικοινωνιακό πυροτέχνημα. Παρά το μπαράζ δελτίων Τύπου και δημοσιευμάτων για την αξιοποίηση αυτής της δημόσιας περιουσίας, την οποία η κυβέρνηση έχει προϋπολογίσει σε 57.930.541 ευρώ –9.230.541 ευρώ από τα ΕΣΠΑ, που όμως έχουν χαμηλή έως μηδαμινή απορρόφηση, με αποτέλεσμα να παραμένουν ανενεργοί σημαντικοί πόροι, και 48.700.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης–, δεν έχει γίνει τίποτε.
Από την πρώτη ημέρα που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας (ήδη από τις προγραμματικές δηλώσεις), η ΝΔ έχει σηκώσει σε όλους τους τόνους το περίφημο αναπτυξιακό σχέδιο αξιοποίησης του Τατοΐου. Ενώ στην πρώτη σύσκεψη στο Μαξίμου μεταξύ πρωθυπουργού και υπουργού Πολιτισμού συζητήθηκαν δύο θέματα: η επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και το Τατόι. Διαβάζαμε σε δελτίο Τύπου «…ο συγκεκριμένος χώρος θα γίνει για πρώτη φορά πόλος έλξης όχι μόνον για τους Αθηναίους αλλά και για τους ξένους επισκέπτες, ενώ ιδιαίτερη μέριμνα θα ληφθεί για την προστασία του δάσους που αποτελεί μοναδικό πνεύμονα για την Αττική». Δύο χρόνια μετά ο πνεύμονας έγινε στάχτη και μπούρμπερη… Η φωτιά έκαψε το μεγαλύτερο μέρος από τα 42.000 στρέμματα του κτήματος.
To… μεγαλεπήβολο αναπτυξιακό σχέδιο
Μέχρι και στο Dumfries House βρέθηκε η κ. Μενδώνη να ζητάει τα «φώτα» και την τεχνογνωσία της βρετανικής βασιλικής οικογένειας για την αξιοποίηση του Τατοΐου. Ενώ ο πρωθυπουργός, που παίρνει πάνω του όλα τα σοβαρά ζητήματα, σε συνάντηση με τον βασιλιά (πλέον) Κάρολο συζήτησαν και αυτό (αλλά και τα Γλυπτά του Παρθενώνα – άλλο μεγάλο επικοινωνιακό φιάσκο της κυβέρνησης που έθεσε σε κίνδυνο την εθνική πολιτική). Τρία χρόνια μετά τις εκλογές του 2019 αξιοποίηση ακούμε και αξιοποίηση δεν βλέπουμε, την ώρα που τα δεσμευμένα κονδύλια από ευρωπαϊκά προγράμματα και Ταμείο Ανάκαμψης έχουν εκτοξευτεί. Το μόνο… αναπτυξιακό που είδαμε έως σήμερα είναι η απομάκρυνση των καμένων και το ξεχορτάριασμα. Επρεπε να πεθάνει ο έκπτωτος για να γίνει κι αυτό. Κι ας έχει προϋπολογίσει η κυβέρνηση για το Τατόι τόσα εκατομμύρια. Είναι δε ενδιαφέρον ότι η καταγραφή της περιουσίας του Τατοΐου έχει ξεκινήσει και συνεχίζεται με Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) ήδη από το 2004, ενώ διάφορες εργασίες φωτογράφισης, συντήρησης και καταγραφής είχαν ενταχθεί και σε ΕΣΠΑ (περιόδου 2007-13, με τίτλο «Προληπτική Συντήρηση και Αποθήκευση του Συνόλου των Αντικειμένων Ιστορικής Σημασίας και των Εργων Τέχνης από το Εσωτερικό του Ανακτόρου στο Τατόι», ύψους 1.292.508 ευρώ), αλλά η κ. Μενδώνη έσπευσε να εντάξει ανάλογες και σ’ αυτό του 2014-20 καθώς και στο Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) (4.450.400 ευρώ). Ούτε το παλάτι του Μπάκιγχαμ να καταγράφαμε με εκατομμύρια αντικείμενα για μια δεκαετία. Μερικά ακόμη λοιπόν ερωτήματα: Δεν ολοκληρώθηκε τόσα χρόνια η καταγραφή που γινόταν από πόρους ΕΣΠΑ και ΠΔΕ ώστε να ενταχθεί ξανά σε ανάλογο ΕΣΠΑ καθώς και στο ΤΑΑ κάμποσα χρόνια αργότερα; Ή είχε ολοκληρωθεί και γι’ αυτό όταν ξέσπασε η πυρκαγιά η κ. Μενδώνη είπε ότι όσα κάηκαν «δεν ήταν σημαντικά»; Πώς το γνώριζε; Είχε ολοκληρωθεί η καταγραφή; Και γιατί ξεκίνησε νέα; Ή μήπως η φωτιά… γνώριζε τι να κάψει;
Η προηγούμενη πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού (2015-19) βρήκε σοβαρά προβλήματα στην υδροδότηση, την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και την αστυνόμευση του ιστορικού τόπου. Το 2016 σύστησε επιτροπή, αποτελούμενη κυρίως από υπηρεσιακούς παράγοντες του ΥΠΠΟΑ αλλά και από ορισμένους επιφανείς εξωυπηρεσιακούς, αρμόδια για τον συντονισμό του έργου στο Τατόι. Το 2016-17 η επιτροπή είχε φροντίσει για τη μεταφορά πολλών αντικειμένων στο κτίριο όπου στεγαζόταν στο παρελθόν το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (ΜΕΛΤ), μεταξύ των οποίων ήδη καταγεγραμμένα και συντηρημένα σημαντικά κειμήλια, αλλά και άλλα από τα περίπου 100.000 κινητά αντικείμενα που είχαν απομείνει στο ανάκτορο. Σκοπός ήταν η περαιτέρω προστασία, συντήρηση, καταγραφή και τεκμηρίωσή τους. Περιλαμβάνονταν και τα μεγάλα σφραγισμένα κιβώτια που δεν κατάφερε να πάρει μαζί του την τελευταία στιγμή ο Κωνσταντίνος Γλύξμπουργκ το 1991 (μαζί με τα εννιά κοντέινερ), αφού οι λαϊκές αντιδράσεις ανάγκασαν τότε τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη να δώσει εντολή να παραμείνουν στα ανάκτορα.
Η επόμενη κυβέρνηση της ΝΔ το 2019 και κατήργησε την επιτροπή για το Τατόι και αποφάσισε να επιστρέψει η κινητή πολιτιστική κληρονομιά (που είχε μεταφερθεί στο ΜΕΛΤ) σε κοντέινερ στην καρδιά του δάσους του Τατοΐου, εκτεθειμένη πλέον σε κίνδυνο κλοπής, βανδαλισμού ή πυρκαγιάς. Το αποτέλεσμα ήταν ότι με την πυρκαγιά το καλοκαίρι του 2021 κάηκαν δύο κοντέινερ με έντυπα, βιβλία και αντικείμενα από το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του Γεωργίου Γ΄, ενώ υπέστησαν ζημιές ο αρχαιολογικός χώρος, επτά κηρυγμένα κτίρια και το διευθυντήριο. Και να σκεφτεί κανείς ότι στις 23 Μαΐου 2021 είχε μεταβεί στο Τατόι κυβερνητικό κλιμάκιο, αποτελούμενο από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, τον υφυπουργό Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων Νίκο Χαρδαλιά και τον υφυπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργο Αμυρά, που διαπίστωσε, όπως διαβάσαμε στο σχετικό δελτίο Τύπου τότε, ότι είναι «σε πλήρη εξέλιξη τα έργα αντιπυρικής προστασίας» και «πραγματοποιήθηκε επιτόπια αυτοψία των εργασιών καθαρισμού και προληπτικής απομάκρυνσης εύφλεκτης ύλης που πραγματοποιούνται στην περιοχή του Τατοΐου υπό την ευθύνη της Πολιτικής Προστασίας». Φανταστείτε δηλαδή και να ήταν το Τατόι αφημένο στην τύχη του… Η ιστορία, βέβαια, απέδειξε ότι ήταν.
Ψηφιοποιούνται πιγκάλ και σεξουαλικά βοηθήματα;
Στα 9.230.541 ευρώ του ΕΣΠΑ περιλαμβάνεται 1.910.600 ευρώ για την ψηφιοποίηση επιλεγμένων συλλογών του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου. Την ευθύνη για αυτό το έργο δεν έχει καν η αρμόδια Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΙΝΕΠΟΚ), αλλά η Διεύθυνση Διαχείρισης Εθνικού Αρχείου Μνημείων (ΔΔΕΑΜ), που δεν είναι υπηρεσία προστασίας. Ενα ζήτημα που προκύπτει με την τρέχουσα ψηφιοποίηση είναι εάν έχουν προηγηθεί καταγραφή (δεν χρειάζεται ΕΣΠΑ για την καταγραφή) και διαλογή των αντικειμένων που χρήζουν ψηφιοποίησης. Διότι σύμφωνα με πληροφορίες του Documento ψηφιοποιούνται από απλά φλιτζανάκια, πιατάκια και κουταλάκια της… σειράς και λαμπτήρες Osram μέχρι πιγκάλ, σεξουαλικά βοηθήματα και αλληλογραφία… με μέντιουμ.
Παράλληλα, στις 2 Ιανουαρίου βγήκε κοινό δελτίο Τύπου για την επίσκεψη συνδικαλιστικής αντιπροσωπείας αποτελούμενης από εκπροσώπους πέντε σωματείων μόνιμων και συμβασιούχων εργαζομένων στον Πολιτισμό (ΣΕΑ – ΠΕΣΑ – Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟ Αττικής Στερεάς και Νήσων – ΠΣΕΠ ΥΠΠΟ – ΣΕΚΑ) στους χώρους εργασίας των πρώην βασιλικών κτημάτων και έθεσε αρκετά ζητήματα ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων. Εκανε επίσης λόγο για «εκλύσεις επικίνδυνων προϊόντων», δηλαδή διάφορων ουσιών, ενώ κάποιοι εργαζόμενοι «ένιωσαν σοβαρή δυσφορία από πτητικά προϊόντα που εισέπνευσαν έπειτα από άνοιγμα κούτας και απουσίας αερισμού του χώρου εργασίας».
Το εγχείρημα αναγνώρισης, καταγραφής και συντήρησης των κινητών ευρημάτων συντελείται εδώ και πολλά χρόνια από μεγάλη ομάδα ειδικευμένου μόνιμου προσωπικού, που αποτελείται από συντηρητές και αρχαιολόγους και πλέον σε μεγάλο ποσοστό από έκτακτο προσωπικό, το οποίο άρχισε να προσλαμβάνεται από την υπουργό για να «παρουσιάσει» έργο τους τελευταίους μήνες άρον άρον σε συνθήκες πανικού και χωρίς να έχουν καν εξασφαλιστεί οι αναγκαίες συνθήκες εργασίας. Ετσι, σε διαρκή ομηρία, οι έκτακτοι εργαζόμενοι στοιβάζονται χωρίς καν τα στοιχειώδη στο Τατόι, μεταπηδώντας από έργο σε έργο και από ΠΔΕ σε ΕΣΠΑ και από ΕΣΠΑ σε ΤΑΑ, προσλαμβανόμενοι, απολυόμενοι και επαναπροσλαμβανόμενοι αν είναι τυχεροί και «αρεστοί».
Αξίζει να σταθούμε στα σχετικά ΕΣΠΑ και στην (χαμηλή έως μηδαμινή) απορρόφησή τους:
• Ψηφιοποίηση και προβολή του αρχείου του κτήματος Τατοΐου. Εναρξη 01/03/2021, λήξη 31/05/2023, απορροφητικότητα 28,19%.
Προϋπολογισμός: €786.600
• Ψηφιοποίηση και δημοσιοποίηση επιλεγμένων συλλογών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου. Εναρξη 11/11/2021, λήξη 31/10/2023, απορροφητικότητα 0%.
Προϋπολογισμός: €1.123.800
Τα ΕΣΠΑ που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση, με χαμηλή ή μηδενική απορρόφηση, δεν είναι βεβαίως τα μόνα που αφορούν το Τατόι. Υπάρχουν κι άλλα:
• Στερέωση και αποκατάσταση του κτιρίου του παλαιού βουστασίου (στάβλος) στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου. Εναρξη 30/05/2022, λήξη 31/12/2023, απορροφητικότητα 0%. Προϋπολογισμός: €3.000.000
• Αποκατάσταση και ανάδειξη εννέα (9) κτιρίων στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου. Εναρξη 01/06/2021, λήξη 31/12/2023, απορροφητικότητα 1,71%. Προϋπολογισμός: €2.229.280
• Μελέτες ωρίμανσης λειτουργικότητας στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου. Εναρξη 10/06/2021, λήξη 28/02/2023, απορροφητικότητα 0%.
Προϋπολογισμός: €1.485.579
• Αποκατάσταση και ανάδειξη του κτιρίου των μαγειρείων στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου. Εναρξη 01/03/2021, λήξη 31/12/2023, απορροφητικότητα 3,30%.
Προϋπολογισμός: €535.082
Εν ολίγοις, η κ. Μενδώνη έχει εντάξει τόσα έργα στο ΕΣΠΑ, τα οποία διαφημίζει, χωρίς στην ουσία να προχωρούν και με κίνδυνο τα χρήματα να επιστραφούν. Ακόμη και οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ δεν προλαβαίνουν όχι απλώς να τα διεκπεραιώσουν, αλλά ούτε να τα ξεκινήσουν. Το γεγονός ότι το έργο που αφορά τις υποδομές λήγει σε ένα μήνα και έχει απορρόφηση 0% ενώ θα έπρεπε να ήταν το πρώτο από το οποίο θα ξεκινούσαν δείχνει έλλειψη σωστού σχεδιασμού, προγραμματισμού και ιεράρχησης προτεραιοτήτων. Πρώτα θα έπρεπε να λυθούν βασικά θέματα λειτουργικότητας και υποδομών. Δεν υπάρχουν δίκτυα (νερού, ηλεκτρικού), δρόμοι, διαδρομές επικοινωνίας εντός του κτήματος, φύλαξη, πυρασφάλεια κ.λπ. που θα έπρεπε να ολοκληρωθούν προτού ακολουθήσουν τα υπόλοιπα έργα.
Οπως αναρτήθηκε στη Διαύγεια από τον Ιανουάριο έως τον Αύγουστο του 2022, η κυβέρνηση έχει προϋπολογίσει και 48.700.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης με λήξη το 2025, τα οποία δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει. Συγκεκριμένα:
• Τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση κινητών μνημείων του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου: €1.750.000
• Συντήρηση και ψηφιοποίηση χαρτώου υλικού από τους χώρους του ανακτόρου στο κτήμα Τατοΐου: €800.000
• Συντήρηση και αποκατάσταση κινητών αντικειμένων της τέως βασιλικής οικογένειας από τα κτίρια στο Κτήμα Τατοΐου – Προετοιμασία εκθεμάτων για την έκθεση κινητών αντικειμένων της τέως βασιλικής οικογένειας από τα κτίρια στο Κτήμα Τατοΐου: €3.050.000
• Αποκατάσταση και ανάδειξη του θερινού ανακτόρου στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου: €14.300.000
• Ενταξη του έργου με τίτλο «Επανάχρηση Ανακτόρου ως Μουσείου»: €1.500.000
• Ενταξη του έργου με τίτλο «Νέα έργα υποδομής στο πρώην Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου»: €20.000.000
• Στερέωση και αποκατάσταση του κτιρίου του Νέου Βουστασίου στο πρώην βασιλικό Κτήμα Τατοΐου & Επανάχρησή του ως Μουσείου: €4.300.000
• Αποκατάσταση κήπων ανακτόρου στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου: €3.000.000
Για να φτάσουμε από τα 58 εκατ. ευρώ (από ΕΣΠΑ και Ταμείο Ανάκαμψης) στα 75 εκατ. στα οποία είχε αναφερθεί ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Οικονόμου μεσολαβούν εθνικοί πόροι αλλά και κάμποσα εκατομμύρια από χορηγίες ιδιωτών. Ηδη από τον Ιανουάριο του 2021, δηλαδή οκτώ μήνες πριν από την πυρκαγιά, η υπουργός Πολιτισμού είχε παρουσιάσει τη μελέτη βιωσιμότητας του κτήματος Τατοΐου, χορηγία του Ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη. Η μελέτη βιωσιμότητας προβλέπει τη δημιουργία μουσειακών χώρων, τεσσάρων ξενοδοχείων, εστιατορίων, καφέ κ.λπ. Ενώ και η ΑΜΚΕ Αιγέας του Ιδρύματος Μαρτίνου κατέθεσε στο ΥΠΠΟΑ μελέτη για την αποκατάσταση του παλαιού βουστασίου. «Χρήσιμοι» οι ιδιώτες για να παρακάμπτονται οι κανόνες του δημόσιου λογιστικού και οι νόμιμες διαδικασίες, η διαφάνεια, οι υποχρεώσεις και η λογοδοσία για δημόσιες συμβάσεις και έργα.
Τα πρώην βασιλικά ανάκτορα αποτελούν περιουσία του ελληνικού λαού. Θα έπρεπε λοιπόν να αντιμετωπίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση ως δημόσιο αγαθό με σημαντική πολιτισμική, ιστορική και περιβαλλοντική αξία – μακριά από φιλοβασιλικές νοσταλγίες. Αλλά αυτό προϋποθέτει ένα συγκροτημένο και ολιστικό σχέδιο ανάπτυξης που στον πυρήνα του να περιλαμβάνει πρωτίστως τον δημόσιο χαρακτήρα του κτήματος και τον σεβασμό της πολιτισμικής κληρονομιάς. Ολα δείχνουν ότι τα μεγαλεπήβολα αναπτυξιακά σχέδια του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη και της υπουργού Πολιτισμού Λ. Μενδώνη με τα δεκάδες εκατομμύρια ευρώ που έχουν προϋπολογιστεί αλλά παραμένουν ανενεργοί πόροι πάνε… περίπατο. Αυτόν που εμείς ως πολίτες δεν θα κάνουμε σύντομα στα αξιοποιημένα όπως πρέπει κτήματα Τατοΐου.
