Η Λευκορωσίδα σέντερ του Παναθηναϊκού εξακολουθεί να κρατάει ψηλά το λάβαρο της ειρηνικής επανάστασης στη χώρα της και εξελίσσεται σε ασυμβίβαστο σύμβολο
Η Γελένα Λεουτσάνκα ανήκει στην ελίτ του παγκόσμιου μπάσκετ. Το παλμαρέ της περιλαμβάνει πλούσια θητεία στο WNBA, μετάλλιο σε Ευρωμπάσκετ με την εθνική Λευκορωσίας, πάμπολλες ατομικές διακρίσεις και μια θέση στο πάνθεον του αθλήματος. Τα 38α γενέθλιά της θα τη βρουν στην Αθήνα, ντυμένη με τα πράσινα του Παναθηναϊκού.
Τους τελευταίους μήνες, όμως, η πανύψηλη (1,96 μ.) και πανέμορφη Γελένα μοιράζει τάπες μακριά από τα γήπεδα. Η λαϊκή εξέγερση ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο τη βρήκε στους δρόμους μαζί με χιλιάδες συμπολίτες της και στη συνέχεια βρέθηκε για δύο εβδομάδες στη φυλακή για το αδίκημα της συμμετοχής σε «παράνομη» διαδήλωση. Πλέον ζει μακριά από το Μινσκ αλλά κρατάει ψηλά το λάβαρο της ειρηνικής επανάστασης, της οποίας η ίδια εξελίσσεται σε ζωντανό και ασυμβίβαστο σύμβολο.
Διάβασα κάπου ότι δεν σε ενδιέφερε η πολιτική και μάλιστα δεν είχες ψηφίσει ποτέ πριν από το 2020. Τι άλλαξε και βρέθηκες στην πρώτη γραμμή του αγώνα;
Είμαι αθλήτρια, αλλά πάνω απ’ όλα είμαι πολίτης που νοιάζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μου φαίνονται ασύλληπτα αυτά που συμβαίνουν στην πατρίδα μου. Πρέπει να νικήσουμε τον φόβο και να απαιτήσουμε δίκαιες εκλογές με ανεξάρτητους παρατηρητές. Δεν είναι η πρώτη φορά που κλέβουν τις εκλογές. Είκοσι έξι χρόνια τώρα οι Λευκορώσοι αισθανόμαστε πως η μοίρα μας είναι προκαθορισμένη ό,τι κι αν κάνουμε. Κάτι πάει λάθος. Εχουν γίνει τόσα λάθη. Δεν είχα σκοπό να εμπλακώ στην πολιτική, αλλά μπορώ να χρησιμοποιήσω την πλατφόρμα μου για να απαιτήσω δικαιοσύνη. Είναι καιρός να ορθώσουμε ανάστημα. Εγώ δεν πρόκειται να σκύψω το κεφάλι όπως κάνουν πολλοί. Είναι προτιμότερο να μιλήσεις και να πάρεις λάθος θέση παρά να περπατάς στη μέση του δρόμου και να κάθεσαι ταυτόχρονα σε δύο καρέκλες.
Βρέθηκες όμως στη φυλακή χωρίς να διαπράξεις κάποιο αδίκημα. Δεν σε τρόμαξε αυτή η εμπειρία;
Οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούν να σπείρουν τον φόβο στον λαό ώστε να τον ελέγξουν πιο εύκολα. Δεν υπάρχει φόβος όταν υψώνεις τη φωνή σου για την ελευθερία και την αλήθεια. Ο υπόλοιπος κόσμος έχει σχεδόν ξεγράψει τη Λευκορωσία. «Εχει δικτατορία» λένε. Η ίδια η γραμματέας Τύπου της χώρας δήλωσε προχτές ότι ο κόσμος χρειάζεται περισσότερες δικτατορίες! Είναι αδιανόητα αυτά τα πράγματα στον 21ο αιώνα. Οι παππούδες μου πολέμησαν το ’40 για την ελευθερία. Οι γονείς μου δούλευαν σε δύο δουλειές και έκαναν θυσίες για τα παιδιά τους. Με τις ειρηνικές διαδηλώσεις των τελευταίων μηνών θέλουμε να δείξουμε στον κόσμο ότι δεν φοβόμαστε. Η συμμετοχή στον αγώνα μού προσφέρει απίστευτη ενέργεια και δύναμη.
Αλλάζει όμως ο κόσμος μας; Μήπως παραείναι ρομαντικό αυτό που ονειρεύεστε;
Η νέα γενιά δεν είναι σαν τη δική μας. Σκέφτονται διαφορετικά, είναι ατρόμητοι και δεν δέχονται τον έλεγχο μέσω της τρομοκρατίας. Απαιτούν το δικαίωμα στην επιλογή. Αυτό συμβαίνει σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο κόσμος αφυπνίζεται, ενώνεται και αποκτά αδιάρρηκτη δύναμη. Οταν το καθεστώς με έβαλε στη φυλακή χιλιάδες πολίτες έσπευσαν στο πλευρό μου. Ημουν στο κελί με πολλές άλλες γυναίκες, αλλά καμιά τους δεν είπε ότι μετανιώνει. Κάναμε την κυβέρνηση να θυμώσει. Αυτό δείχνει ότι είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Η αδιαφορία είναι ο χειρότερος σύμβουλος.
Τι λέει όμως ο μέσος ανθρωπάκος; Μήπως η δική του αδράνεια δίνει τη δύναμη στους δικτάτορες;
Εμείς είμαστε οι εργοδότες της κυβέρνησης και όχι αυτή ο δικός μας. Το σύνταγμα το γράφουν οι πολίτες. Εμείς αποφασίζουμε! Ωστόσο στη Λευκορωσία μέχρι χτες είχαμε 227 πολιτικούς κρατούμενους. Είναι πραγματικά λυπηρό να αλλάζουν τους νόμους όπως τους βολεύει. Το μόνο που μας μένει είναι να παλέψουμε. Εξι μήνες τώρα απαιτούμε διάλογο. «Ακούστε τη φωνή μας» λέμε. Εκείνοι όμως κάνουν προβοκάτσιες. Μας προκαλούν για να κάνουμε πράξεις που δεν θέλουμε και να μας έχουν στο χέρι.
Η αστυνομία τελικά είναι ίδια παντού.
Το κελί το μοιράστηκα με τη Νάταλι Χέρσε, που μάλιστα έχει διπλή υπηκοότητα αφού είναι μισή Ελβετίδα. Tην έβαλαν φυλακή για 15 μέρες και μετά της επέβαλαν κάθειρξη δυόμισι ετών για αντίσταση κατά της αρχής. Το αδίκημά της ήταν ότι προσπάθησε να βγάλει τη μάσκα ενός αστυνομικού για να δει το πρόσωπό του. Εχουν φτιάξει ειδικά τάγματα ασφαλείας με άντρες που φορούν μάσκες μπαλακλάβα που καλύπτουν όλο το πρόσωπο και λαδί στολές χωρίς διακριτικά. Είναι στρατιώτες; Είναι αστυνομικοί; Γιατί κρύβονται; Κάθε μέρα περνούν και έναν καινούργιο νόμο. Αύριο μπορεί να συλλάβουν κάποιον επειδή έχει κόκκινες κουρτίνες στο σπίτι του. Ακόμη και ο αθλητισμός έχει στην ηγεσία του άσχετους πολιτικάντηδες.
Ναι, ξέρω ότι ο ίδιος ο Λουκασένκο είναι πρόεδρος της εθνικής ολυμπιακής επιτροπής και μάλιστα έχει κηρυχθεί persona non grata από τη ΔΟΕ. Τι θα του έλεγες εάν τον συναντούσες πρόσωπο με πρόσωπο;
Τι νόημα έχει να ανοίξεις διάλογο με κάποιον που ξέρεις ότι θα σου πει ψέματα; Ακόμη κι αν μιλήσουμε, ψέματα θα μου πει. Τι να κάνω λοιπόν; Να του βάλω τις φωνές και να απαιτήσω την αλήθεια; Και τι θα βγει από αυτό; Ειλικρινά, νομίζω ότι δεν χωράει συνεννόηση. Είμαστε βυθισμένοι στα ψέματα και ο κόσμος υποφέρει. Με έκλεισαν σε ένα μπουντρούμι χωρίς να κάνω τίποτε και κοιμόμουν για δεκαπέντε μέρες πάνω στα σίδερα, χωρίς φαγητό, χωρίς νερό, χωρίς μπάνιο. Οταν πήγα να μιλήσω ένας φρουρός με έσπρωξε βίαια και μου είπε να βγάλω τον σκασμό. Πόσο μισείς τους υπηκόους σου για να τους υποβάλλεις σε τέτοια μαρτύρια;
Θεωρείς ότι η Λευκορωσία είναι ακόμη το σπίτι σου;
Βεβαίως. Τα σχέδιά μου δεν αλλάζουν. Στη Λευκορωσία ζουν οι φίλοι μου, οι συγγενείς μου, η οικογένειά μου. Από τη στιγμή που δεν διέπραξα αδίκημα δεν σκοπεύω να αποδράσω και να γίνω φυγάς. Ξέρω ότι στο αεροδρόμιο μπορεί να συμβεί οτιδήποτε αφού κυριαρχεί ανομία. Αυτό είναι το πιο τρομακτικό πράγμα. Είμαι αθλήτρια και όχι πολιτικός. Η λέξη «ακτιβίστρια» με περιγράφει καλύτερα. Αγωνίζομαι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τους συνανθρώπους μου, για την αλήθεια, για τη δικαιοσύνη.
Όμως υπάρχει ελπίδα; Μήπως οι κοινωνικοί αγώνες είναι μάταιοι;
Πολλές φορές μου έχουν πει ότι η αντίσταση είναι ανώφελη. Εγώ ελπίζω και πιστεύω ότι κάτι θα αλλάξει. Οταν συνειδητοποιείς ότι έφτασες στο απροχώρητο δεν υπάρχει επιστροφή. Από δω και στο εξής η χώρα μου θα είναι διαφορετική. Η πάλη για την ελευθερία με ποτίζει με τα ωραιότερα συναισθήματα. Κατέκτησα πολλούς τίτλους στο μπάσκετ, αλλά δεν τους αλλάζω με τον θρίαμβο που νιώθω όταν διαμαρτύρομαι στο πλευρό εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μου. Χωρίς ελευθερία δεν υπάρχει χαρά, δεν υπάρχει ζωή. Μαζί μας στον δρόμο βγήκαν ακόμη και γεροντάκια. «Δεν θα ζήσουμε για να χαρούμε την αλλαγή, αλλά ο κόσμος θα γίνει καλύτερος για τα παιδιά και για τα εγγόνια μας» λένε. Η κυβέρνηση προσπαθεί να καταπνίξει το κίνημα και να σκορπίσει τον φόβο.
Ήρθε κάποια μέρα που να είπες μέσα σου «νικάμε»;
Δεν λειτουργεί έτσι ο αγώνας. Στη ζωή δεν υπάρχει μόνο άσπρο και μαύρο. Είναι όπως το χρηματιστήριο, όπου οι αξίες αυξομειώνονται καθημερινά, προκαλώντας πότε αισιοδοξία και πότε απαισιοδοξία. Όποιος θέλει να ακολουθήσει ας δέσει γερά τη ζώνη ασφαλείας για να αντέξει τις αναταράξεις.
Υποθέτω ότι στην Ελλάδα αισθάνεσαι πιο ασφαλής.
Το καταπληκτικό είναι ότι μένω πάνω από αστυνομικό τμήμα! Τις πρώτες μέρες είχα φρικάρει βλέποντας να φοράνε μάσκες προσώπου όπως στη Λευκορωσία. Τις νύχτες βλέπω συχνά εφιάλτες, ότι συλλαμβάνομαι ξανά και κλείνομαι σε ένα κελί. Νιώθω όμως καλύτερα, σωματικά και πνευματικά, τώρα που κλείνω δύο τρεις μήνες στην Ελλάδα. Είμαι ευγνώμων για την ευκαιρία που μου δόθηκε από τον Παναθηναϊκό και την προπονήτρια Ελένη Καπογιάννη, με την οποία συνεργάστηκα και στον Λίβανο.
Ξεπέρασες σιγά σιγά και τα προβλήματα τραυματισμών.
Ξέρεις, όταν ταξίδεψα στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωσή μου κόλλησα και τον κορονοϊό! Σαν να μην έφταναν τα κελιά της Λευκορωσίας, πέρασα και δύο εβδομάδες σε απομόνωση. Ευτυχώς δεν νόσησα βαριά. Ηταν κάτι σαν κατάθλιψη και το θεωρώ παρενέργεια της φυλάκισης. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα επακόλουθα του κορονοϊού δεν είναι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά.
Η Γελένα της φυλακής: Έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μας ταπεινώσουν
Η Γελένα Λεουτσάνκα συνελήφθη στο αεροδρόμιο του Μινσκ στις 30 Σεπτεμβρίου 2020 ενώ ετοιμαζόταν να πετάξει για την Αθήνα, όπου θα ακολουθούσε κούρα αποθεραπείας από παλαιότερους τραυματισμούς και πρόγραμμα φυσικής κατάστασης. «Κυρία μου, ελάτε μαζί μας» της είπαν οι δύο αστυνομικοί που την πλησίασαν. «Είστε υπό κράτηση για συμμετοχή σε παράνομη διαδήλωση». Οπως τόσοι και τόσοι επαναστατημένοι Λευκορώσοι. Την πρώτη νύχτα η Γελένα την πέρασε στο κρατητήριο του αστυνομικού τμήματος Λενίνσκι, σε ένα κελί με δύο κουκέτες, όπου βρισκόταν άλλη μία γυναίκα. Τα κρεβάτια δεν είχαν στρώματα, μόνο σεντόνια. «Μην ανησυχείτε, θα σας γράψουμε ένα πρόστιμο και αύριο θα πάτε στο σπίτι σας» τη διαβεβαίωσαν. Σε όλους έλεγαν το ίδιο παραμύθι.
Η αθλήτρια πέρασε από δίκηπαρωδία την ίδια ώρα που άλλες κρατούμενες τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια. «Ενωσα τη φωνή μου με τη δική τους και έβαλα τα κλάματα» αφηγείται. «Στο τέλος ξεσπάσαμε όλες σε χειροκροτήματα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν τη στιγμή». Η Λεουτσάνκα καταδικάστηκε σε 15ήμερη κάθειρξη και κλείστηκε με δύο άλλες κοπέλες σε ένα τετράκλινο κελί στην περιβόητη φυλακή Οκρέστινα. «Το πρώτο βράδυ είχαμε στρώματα, νερό και τουαλέτα» περιγράφει. «Το μαρτύριο άρχισε το πρωινό της 2ας Οκτωβρίου όταν μας πήραν τα στρώματα. Βάλαμε τις φωνές, ώσπου ήρθε ένας ελεεινός φρουρός και μας διέταξε να σιωπήσουμε, τραβολογώντας μία από τις κοπέλες. Μας στέρησαν το ζεστό νερό και την αποχέτευση, ενώ έριξαν στο κελί άλλες δύο γυναίκες. Τις νύχτες στρώναμε ρούχα και εφημερίδες. Κάποια κοιμόταν στο τραπέζι, εγώ η ψηλή στον πάγκο, άλλες στριμώχνονταν δυο δυο. Το κελί ήταν παγωμένο. Δεν μας άφησαν να κάνουμε μπάνιο ούτε μία φορά. Μας έβγαλαν να περπατήσουμε μόνο πέντε φορές σε δύο εβδομάδες». Οταν ζητήθηκαν εξηγήσεις από τον δεσμοφύλακα εκείνος είπε ότι η βαναυσότητα ήταν ηθελημένη. «Φροντίζουμε ώστε να μη θέλετε να ξανάρθετε εδώ».
Το μαρτύριο των κοριτσιών περιλάμβανε προπαγανδιστικές διαλέξεις, προβολές φιλοκυβερνητικών ταινιών και διαρκή ψυχολογική βία. «Φτιάξαμε ένα αυτοσχέδιο σκάκι με ψίχουλα από λευκό και μαύρο ψωμί για να σκοτώνουμε την ώρα» θυμάται η Λεουτσάνκα. «Τραγουδούσαμε, συζητούσαμε, λέγαμε αστεία. Μάλιστα οι άλλες κοπέλες με αναγνώρισαν και μου έλεγαν ότι δεν περίμεναν ποτέ να με συναντήσουν στην Οκρέστινα. Οι άντρες από άλλα κελιά μας χειροκροτούσαν έπειτα από κάθε τραγούδι και μου στέλνουν μηνύματα μέχρι σήμερα».
Η Γελένα Λεουτσάνκα απελευθερώθηκε όταν εξέτισε την ποινή της («για παραδειγματισμό» πιστεύει η ίδια) ύστερα από δεύτερη δίκη, στην οποία της επιβλήθηκε πρόστιμο. «Εφερναν τους γονείς μου να με δουν στη φυλακή στις 6 το πρωί και δεν τους έδιναν καμία πληροφορία» είπε στην ιστοσελίδα Meduza. «Η φωτογραφία που δείχνει τη μάνα μου να κλαίει στον ώμο του πατέρα δημοσιεύτηκε σε όλες τις εφημερίδες. Εκαναν ό,τι μπορούσαν για να μας ταπεινώσουν. Από αυτό τρέφονται».
*Από την έντυπη έκδοση του Documento #222 (14/2/21)