Η Γιελένα Λεουτσάνκα ανήκει στην ελίτ του παγκόσμιου μπάσκετ. Το παλμαρέ της περιλαμβάνει πλούσια θητεία στο WNBA, μετάλλιο σε Ευρωμπάσκετ με την Εθνική Λευκορωσίας, πάμπολλες ατομικές διακρίσεις και μία θέση στο πάνθεον του αθλήματος.
Τα 38α γενέθλιά της θα τη βρουν στην Αθήνα, ντυμένη με τα πράσινα του Παναθηναϊκού. Τους τελευταίους μήνες, όμως, η πανύψηλη (1,96 μ.) και πανέμορφη Γιελένα μοιράζει τάπες μακριά από τα γήπεδα. Η λαϊκή εξέγερση ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο τη βρήκε αρχικά στους δρόμους, μαζί με χιλιάδες συμπολίτες της, και για δύο εβδομάδες στη φυλακή, για το αδίκημα της συμμετοχής σε «παράνομη» διαδήλωση. Πλέον ζει μακριά από το Μινσκ, αλλά κρατάει ψηλά το λάβαρο της ειρηνικής επανάστασης, της οποίας η ίδια εξελίσσεται σε ζωντανό και ασυμβίβαστο σύμβολο.
Διάβασα κάπου ότι δεν σε ενδιέφερε η πολιτική και μάλιστα δεν είχες ψηφίσει ποτέ πριν το 2020. Τι άλλαξε και βρέθηκες στην πρώτη γραμμή του αγώνα;
Είμαι αθλήτρια, αλλά πάνω απ’ όλα είμαι ένας πολίτης που νοιάζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μου φαίνονταν ασύλληπτα αυτά που συμβαίνουν στην πατρίδα μου. Πρέπει να νικήσουμε τον φόβο και να απαιτήσουμε δίκαιες εκλογές, με ανεξάρτητους παρατηρητές. Δεν είναι η πρώτη φορά που κλέβουν τις εκλογές. Εικοσιέξι χρόνια τώρα, οι Λευκορώσοι αισθανόμαστε πως η μοίρα μας είναι προκαθορισμένη, ό,τι και αν κάνουμε. Κάτι πάει λάθος. Έχουν γίνει τόσα λάθη. Δεν είχα σκοπό να εμπλακώ με την πολιτική, αλλά μπορώ να χρησιμοποιήσω την πλατφόρμα μου για να απαιτήσω δικαιοσύνη. Είναι καιρός να ορθώσουμε ανάστημα. Εγώ δεν πρόκειται να σκύψω το κεφάλι, όπως κάνουν πολλοί. Είναι προτιμότερο να μιλήσεις και να πάρεις λάθος θέση, παρά να περπατάς στη μέση του δρόμου και να κάθεσαι ταυτόχρονα σε δύο καρέκλες.
Βρέθηκες όμως στη φυλακή χωρίς να διαπράξεις κάποιο αδίκημα. Δεν σε τρόμαξε αυτή η εμπειρία;
Οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούν να σπείρουν τον φόβο στο λαό, ώστε να τον ελέγξουν πιο εύκολα. Δεν υπάρχει φόβος όταν υψώνεις τη φωνή σου για την ελευθερία και για την αλήθεια. Ο υπόλοιπος κόσμος έχει σχεδόν ξεγράψει τη Λευκορωσία. «Έχει δικτατορία», λένε. Η ίδια η γραμματέας Τύπου της χώρας δήλωσε προχθές ότι ο κόσμος χρειάζεται περισσότερες δικτατορίες! Είναι αδιανόητα αυτά τα πράγματα, στον 21ο αιώνα. Οι παππούδες μου πολέμησαν το ’40 για την ελευθερία. Οι γονείς μου δούλευαν σε δύο δουλειές και έκαναν θυσίες για τα παιδιά τους. Με τις ειρηνικές διαδηλώσεις των τελευταίων μηνών, θέλουμε να δείξουμε στον κόσμο ότι δεν φοβόμαστε. Η συμμετοχή στον αγώνα μου προσφέρει απίστευτη ενέργεια και δύναμη.
Αλλάζει όμως ο κόσμος μας; Μήπως παραείναι ρομαντικό αυτό που ονειρεύεστε;
Οι νέα γενιά δεν είναι σαν τη δική μας. Σκέφτονται διαφορετικά, είναι ατρόμητοι και δεν δέχονται τον έλεγχο μέσω της τρομοκρατίας. Απαιτούν το δικαίωμα στην επιλογή. Αυτό συμβαίνει σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο κόσμος αφυπνίζεται, ενώνεται και αποκτά αδιάρρηκτη δύναμη. Όταν καθεστώς με έβαλε στη φυλακή, χιλιάδες πολίτες έσπευσαν στο πλευρό μου. Ήμουν στο κελί με πολλές άλλες γυναίκες, αλλά καμιά τους δεν είπε ότι μετανιώνει. Κάναμε την κυβέρνηση να θυμώσει. Αυτό δείχνει ότι είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Η αδιαφορία είναι ο χειρότερος σύμβουλος.
Τι λέει όμως ο μέσος ανθρωπάκος; Μήπως η δική του αδράνεια δίνει τη δύναμη στους δικτάτορες;
Εμείς είμαστε οι εργοδότες της κυβέρνησης και όχι αυτή ο δικός μας. Το Σύνταγμα το γράφουν οι πολίτες. Εμείς αποφασίζουμε! Ωστόσο, στη Λευκορωσία είχαμε μέχρι χθες 227 πολιτικούς κρατούμενους. Είναι πραγματικά λυπηρό, να αλλάζουν τους νόμους όπως τους βολεύει. Το μόνο που μας μένει, είναι να παλέψουμε. Έξι μήνες τώρα, απαιτούμε διάλογο. «Ακούστε τη φωνή μας», λέμε. Εκείνοι όμως κάνουν προβοκάτσιες. Μας προκαλούν, για να κάνουμε πράξεις που δεν θέλουμε και να μας έχουν στο χέρι.
Η αστυνομία τελικά είναι ίδια, παντού.
Το κελί το μοιράστηκα με τη Νάταλι Χέρσε, που μάλιστα έχει διπλή υπηκοότητα, αφού είναι μισή Ελβετίδα. Tην έβαλαν φυλακή για 15 μέρες και μετά της επέβαλαν κάθειρξη 2,5 ετών για αντίσταση κατά της αρχής. Το αδίκημά της ήταν ότι προσπάθησε να βγάλει τη μάσκα ενός αστυνομικού για να δει το πρόσωπό της. Έχουν φτιάξει ειδικά τάγματα ασφαλείας με άνδρες που φορούν μάσκες «μπαλακλάβα» που καλύπτουν όλο το πρόσωπο και λαδί στολές, αλλά χωρίς διακριτικά. Είναι στρατιώτες; Είναι αστυνομικοί; Γιατί κρύβονται; Κάθε μέρα περνούν και έναν καινούριο νόμο. Αύριο μπορεί να συλλάβουν κάποιον επειδή έχει κόκκινες κουρτίνες στο σπίτι του. Ακόμα και ο αθλητισμός έχει στην ηγεσία του άσχετους πολιτικάντηδες.
Ναι, ξέρω ότι ο ίδιος ο Λουκασένκο είναι πρόεδρος της εθνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και μάλιστα έχει κηρυχθεί persona non grata από τη ΔΟΕ. Τι θα του έλεγες εάν τον συναντούσες πρόσωπο με πρόσωπο;
Τι νόημα έχει να ανοίξεις διάλογο με κάποιον που ξέρεις ότι θα σου πει ψέματα; Ακόμα και αν μιλήσουμε, ψέματα θα μου πει. Τι να κάνω, λοιπόν; Να του βάλω τις φωνές και να απαιτήσω την αλήθεια; Και θα τι βγει από αυτό; Ειλικρινά, νομίζω ότι δεν χωράει συνεννόηση. Είμαστε βυθισμένοι στα ψέματα και ο κόσμος υποφέρει. Με έκλεισαν σε ένα μπουντρούμι χωρίς να κάνω τίποτε και κοιμόμουν για δεκαπέντε μέρες πάνω στα σίδερα, χωρίς φαγητό, χωρίς νερό, χωρίς μπάνιο. Όταν πήγα να μιλήσω, ένας φρουρός με έσπρωξε βίαια και μου είπε να βγάλω τον σκασμό. Πόσο μισείς τους υπηκόους σου για να τους υποβάλεις σε τέτοια μαρτύρια;
Θεωρείς ότι η Λευκορωσία είναι ακόμη το σπίτι σου;
Βεβαίως. Τα σχέδιά μου δεν αλλάζουν. Στη Λευκορωσία ζουν οι φίλοι μου, οι συγγενείς μου, οι οικογένειά μου. Από τη στιγμή που δεν διέπραξα αδίκημα, δεν σκοπεύω να αποδράσω και να γίνω φυγάς. Ξέρω ότι στο αεροδρόμιο μπορεί να συμβεί οτιδήποτε, αφού κυριαρχεί ανομία. Αυτό είναι το πιο τρομακτικό πράγμα. Είμαι αθλήτρια και όχι πολιτικός. Η λέξη «ακτιβίστρια» με περιγράφει καλύτερα. Αγωνίζομαι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τους συνανθρώπους μου, για την αλήθεια, για τη δικαιοσύνη.
Υπάρχει ελπίδα, όμως; Μήπως, Γιελένα, οι κοινωνικοί αγώνες είναι μάταιοι;
Πολλές φορές μου έχουν πει ότι η αντίσταση είναι ανώφελη. Εγώ ελπίζω και πιστεύω ότι κάτι θα αλλάξει. Όταν συνειδητοποιείς ότι έφτασες στο απροχώρητο, δεν υπάρχει επιστροφή. Από δω και στο εξής, η χώρα μου θα είναι διαφορετική. Η πάλη για την ελευθερία με ποτίζει με τα ωραιότερα συναισθήματα. Κατέκτησα πολλούς τίτλους στο μπάσκετ, αλλά δεν τους αλλάζω με τον θρίαμβο που νιώθω όταν διαμαρτύρομαι στο πλευρό εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μου. Χωρίς ελευθερία, δεν υπάρχει χαρά, δεν υπάρχει ζωή. Μαζί μας στον δρόμο βγήκαν ακόμα και γεροντάκια. «Δεν θα ζήσουμε για να χαρούμε την αλλαγή, αλλά ο κόσμος θα γίνει καλύτερος για τα παιδιά και για τα εγγόνια μας», λένε. Η κυβέρνηση προσπαθεί να καταπνίξει το κίνημα και να σκορπίσει τον φόβο.
Ήρθε κάποια μέρα που να είπες μέσα σου: «Νικάμε»;
Δεν λειτουργεί έτσι ο αγώνας. Στη ζωή δεν υπάρχει μόνο και μαύρο. Είναι όπως το χρηματιστήριο, όπου οι αξίες αυξομειώνονται καθημερινά, προκαλώντας πότε αισιοδοξία και πότε απαισιοδοξία. Όποιος θέλει να ακολουθήσει, ας δέσει γερά τη ζώνη ασφαλείας για να αντέξει τις αναταράξεις.
Υποθέτω ότι στην Ελλάδα αισθάνεσαι πιο ασφαλής.
Το καταπληκτικό είναι ότι μένω πάνω από αστυνομικό τμήμα! Τις πρώτες μέρες είχα φρικάρει, βλέποντας να φοράνε μάσκες προσώπου όπως στη Λευκορωσία. Τις νύχτες βλέπω συχνά εφιάλτες, ότι συλλαμβάνομαι ξανά και κλείνομαι σε ένα κελί. Νιώθω όμως καλύτερα, σωματικά και πνευματικά, τώρα που κλείνω 2-3 μήνες στην Ελλάδα. Είμαι ευγνώμων για την ευκαιρία που μου δόθηκε, από τον Παναθηναϊκό και την προπονήτρια Ελένη Καπογιάννη, με την οποία συνεργάστηκα και στον Λίβανο.
Ξεπέρασες σιγά σιγά και τα προβλήματα τραυματισμών.
Ξέρεις, όταν ταξίδεψα στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωσή μου κόλλησα και τον κορονοϊό! Σαν να μην έφταναν τα κελιά της Λευκορωσίας, πέρασα και δύο εβδομάδες σε απομόνωση. Ευτυχώς δεν νόσησα βαριά. Είχα πυρετό την πρώτη μέρα και έχασα την αίσθηση της οσμής, αλλά ως αθλήτρια δεν αντιμετώπισα προβλήματα ταχυκαρδίας ούτε δύσπνοια. Όμως το κορμί μου αντέδρασε σπασμωδικά και είχα αϋπνίες. Ήταν κάτι σαν κατάθλιψη και το θεωρώ παρενέργεια της φυλάκισης. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα επακόλουθα του κορονοϊού δεν είναι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά.
Συμπεραίνω ότι οι εμπειρίες των τελευταίων μηνών έβγαλαν στην επιφάνεια μία καινούρια Γιελένα.
Ανακάλυψα εκ νέου την αγάπη για το μπάσκετ και βρήκα κίνητρο για να διαψεύδω όσους με θεωρούσαν τελειωμένη. Δεν ήταν το «εγώ» μου αυτό που με κράτησε στα γήπεδα. Έψαξα βαθιά μέσα μου, άκουσα τον εαυτό μου, προσπάθησα να καταλάβω τι με διδάσκει αυτή η διαδρομή. Κουράστηκα, έκλαψα, σκάλισα την ψυχή μου και βρήκα ότι μέσα κρύβεται πίστη, επιμονή, κουράγιο. Το ταξίδι μου μοιάζει πολύ με αυτό της Λευκορωσίας. Ο χρόνος φέρνει τα πάντα στη σωστή τους θέση.
