Το Documento ακολούθησε την εξόρμηση της ομάδας δρόμου του ΚΕΘΕΑ – «Εξέλιξις» και κατέγραψε την καθημερινότητα εργαζομένων και τοξικοεξαρτημένων, οι οποίοι για την πολιτεία εξακολουθούν να είναι τα ξεχασμένα παιδιά ενός κατώτερου θεού
Οι άγιες ημέρες του Πάσχα μπορεί να ήρθαν, ωστόσο το γιορτινό κλίμα δεν αγγίζει όλους. Στον πεζόδρομο της οδού Ιάσονος του Μεταξουργείου, λίγα μόλις στενά από την κατοικία της προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου που φυλάσσεται σαν φρούριο, βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες πιάτσες ναρκωτικών της πρωτεύουσας. Εκεί έχουν εξωθηθεί να «ζουν» οι σύγχρονοι «άθλιοι» των Αθηνών.
Σε απόσταση αναπνοής είναι η πλατεία Αυδή, όπου βρίσκονται γνωστά φανταχτερά μπαρ και εστιατόρια με «επώνυμους» θαμώνες, ανάμεσα στους οποίους είναι και γνωστοί πολιτικοί. Η αντίθεση σφάζει σαν μαχαίρι κοφτερό τον νου και την ψυχή.
Το Documento ακολούθησε την εξόρμηση της ομάδας δρόμου (street work) του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) – «Εξέλιξις» στην Ιάσονος και κατέγραψε την καθημερινότητα τόσο των εργαζομένων όσο και των τοξικοεξαρτημένων ατόμων, τα οποία για την πολιτεία εξακολουθούν να είναι τα ξεχασμένα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Οι συνθήκες υπό τις οποίες εργάζονται οι άνθρωποι του ΚΕΘΕΑ είναι δύσκολες, αλλά ακόμη δυσκολότερες είναι οι συνθήκες διαβίωσης των τοξικοεξαρτημένων ανθρώπων.
Εν έτει 2023 μια γειτονιά του κέντρου της Αθήνας έχει πληγεί από την αποκαλούμενη κατά τον 19ο αιώνα «ενδημική νόσο των φτωχών», τη φυματίωση, που έχει πάρει μέχρι στιγμής δύο ζωές στο διάβα της, αποδεικνύοντας ότι αρρώστιες όπως αυτή όχι μόνο δεν έχουν εξαφανιστεί, αλλά υπάρχουν και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να επεκταθούν σε συνθήκες εξαθλίωσης.
Το άλλο στοιχείο που καταδεικνύει τη δυστοπική πραγματικότητα των τοξικοεξαρτημένων της οδού Ιάσονος είναι η ποιότητα και το είδος ουσιών που χρησιμοποιούν. Η ηρωίνη δεν προτιμάται στην περιοχή για διάφορους λόγους, απεναντίας επιλέγονται συνθετικά ναρκωτικά όπως το «τάι» (κακής ποιότητας συνθετικού τύπου οπιούχο μαζί με άλλες ουσίες) αλλά και η κοκαΐνη που λαμβάνεται με ενέσιμο τρόπο, επιβαρύνοντας έτσι περαιτέρω την υγεία των χρηστών/στριών.
Η δύναμη της αποδοχής
Βλέμματα χαμένα, κορμιά πληγωμένα, κουβέρτες βρόμικες, εκατοντάδες σύριγγες πεταμένες στους δρόμους και γύρω γύρω το «δηλητήριο». Ενα στενό γεμάτο απελπισία, όπου η ελπίδα εκλείπει. Οταν το βαν της ομάδας street work έφτασε στην Ιάσονος, πλήθος τοξικοεξαρτημένων ατόμων είχε συγκεντρωθεί
και περίμενε να ανοίξει η πόρτα. Ηταν εμφανώς εξαθλιωμένοι, όμως η παρουσία της ομάδας γέμισε χαμόγελα όλο το στενό. «Καλημέρα, παιδιά» φώναξε μια εργαζόμενη η οποία φαινόταν ότι είχε δεσμούς με την κοινότητα και αμέσως ξεκίνησε η διαδικασία της προσφοράς. Οι χρήστριες και οι χρήστες έσπευσαν να παραδώσουν τις χρησιμοποιημένες σύριγγες ώστε να λάβουν τις καινούργιες και πιάσαμε δειλά δειλά την κουβέντα.
«Η αποδοχή είναι το πιο σημαντικό πράγμα» ανέφερε ένας εργαζόμενος, διότι «αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη, τότε δεν θα μας λένε τίποτε, άρα δεν θα μπορούμε και να τους βοηθήσουμε».
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Γιάννη, τοξικοεξαρτημένου γύρω στα 30, άνεργου και άστεγου. «Γλυκάθηκα» είπε σε άτομο από την ομάδα «και έστειλα κάποια χρήματα σπίτι, όμως δεν τα ήθελε η μάνα μου», υπονοώντας ότι δεν ήταν νομίμως αποκτηθέντα. Ο ίδιος αφηγήθηκε πώς τον είχαν αποβάλει από πρόγραμμα απεξάρτησης, αν και δεν ήταν η πρώτη φορά, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος. «Είμαι καμένο χαρτί» είπε απελπισμένα και μέλος της ομάδας αντέτεινε: «Κάνεις λάθος, ρε Γιάννη. Σε έχω δει σε πολύ καλύτερη φάση. Είχες καθαρίσει. Θα πρέπει να το προσπαθήσεις πάλι. Μην το βάζεις κάτω! Θα βρεθεί ένα πρόγραμμα στις ανάγκες σου. Κάτι θα βρούμε».
Από τμήμα σε τμήμα
Σχεδόν δίπλα στον Γιάννη ένα κορίτσι πανέμορφο, με εμφανή όμως στο πρόσωπο τα σημάδια της χρήσης. «Πριν από λίγο καιρό αυτή που κοιτάς ήταν μοντέλο» μας είπε ένας από την ομάδα του ΚΕΘΕΑ. Και πράγματι, παρά το «σκάψιμο» της εξάρτησης, όλο το στιλ του κοριτσιού ήταν σαν φιλμ φωτογράφισης που έχει πάρει φως…
Δεκάδες πρόσωπα ξένα μαζεύονται καθημερινά στο στενό ώστε να πάρουν τη δόση τους ή απλώς να κοιμηθούν όπως όπως, με κρύο, βροχή, καύσωνα στους βρόμικους κυβόλιθους του πεζόδρομου.
Πολλά άτομα στη γειτονιά φοβούνται. Φοβούνται να περπατήσουν, να ξεπαρκάρουν ή ακόμη και να περάσουν από δίπλα. Οι δημόσιες δομές, πέραν των «παραδοσιακών», δηλαδή του ΚΕΘΕΑ και του ΟΚΑΝΑ, είναι απούσες. Οχι τώρα∙ εδώ και δεκαετίες. Η αστυνομία, από την άλλη, βασίζεται αποκλειστικά στις επιχειρήσεις-σκούπα, οι οποίες το μόνο που κάνουν είναι να ταλαιπωρούν τους τοξικοεξαρτημένους πηγαινοφέρνοντάς τους από τμήμα σε τμήμα και από δικαστήριο σε δικαστήριο, χωρίς βέβαια να προσφέρεται κάποια συνολική λύση. Η πολιτεία είναι για ακόμη μια φορά απούσα.
Η προσφορά του ΚΕΘΕΑ
Το street work του ΚΕΘΕΑ ξεκίνησε το 1995 και το «Εξέλιξις» είναι το πρόγραμμα μείωσης βλάβης που πηγαίνει στο πεδίο με εκπαιδευμένο προσωπικό και περιλαμβάνει ειδικότητες όπως του ψυχολόγου, του κοινωνικού λειτουργού, του ειδικού θεραπευτή, του νοσηλευτή, του κοινωνιολόγου κ.ά. Η ομάδα «πηγαίνει εκεί που υπάρχει ήδη πιάτσα, δεν τη δημιουργούμε εμείς δηλαδή» σημείωσε εργαζόμενη του προγράμματος στο Documento. Συνολικά στο «Εξέλιξις» υπάρχουν μια σειρά από υπηρεσίες και υποδομές προσβάσιμες στο κοινό, όπως το ψυχοδιαγνωστικό, οι μονάδες για άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα, το Ειδικό Κέντρο Αμεσης Πρόσβασης, το «Μosaic» που απευθύνεται σε μετανάστες και πρόσφυγες, η Μονάδα Σωματικής Υγείας που έχει παθολόγο, ο ξενώνας My Athens για άστεγους τοξικοεξαρτημένους (συνεργασία ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ και Δήμου Αθηναίων).
Από το ξεκίνημά της η ομάδα του street work βγαίνει σταθερά κάθε μέρα στους δρόμους της πρωτεύουσας για να προσφέρει σε όσες και όσους ανήκουν στην ευάλωτη ομάδα των τοξικοεξαρτημένων. Η ομάδα, όπως σημειώνουν οι εργαζόμενοι, πλέον είναι μεγάλη μιας και προέκυψε χρηματοδότηση από προγράμματα ΕΣΠΑ. Το νέο καθεστώς της χρηματοδότησης, εντούτοις, έχει δημιουργήσει εργαζόμενους δύο ταχυτήτων. Οι εργαζόμενοι, δηλαδή, λαμβάνουν διαφορετικού ύψους αμοιβές, ενώ βιώνουν και την επισφάλεια της ανανέωσης της σύμβασης που είναι διάρκειας δύο ετών.
Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση σε επίπεδο προσωπικού είναι καλύτερη συγκριτικά με την προηγούμενη δεκαετία, αφού τα μνημόνια έκαναν κανόνα την υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση. Το προσωπικό, βέβαια, που αποχωρεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δημιουργεί κενά στη λειτουργία του φορέα και των προγραμμάτων του, διότι η πείρα που έχει συσσωρευτεί από τους εργαζόμενους χάνεται εν μια νυκτί όταν λήγουν τα προγράμματα ΕΣΠΑ, ενώ η προκήρυξη θέσεων μόνιμου προσωπικού παραμένει όνειρο απατηλό. Σημαντικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι οι σχέσεις εμπιστοσύνης που έχουν αναπτυχθεί με τους τοξικοεξαρτημένους όλο το προηγούμενο διάστημα χάνονται, αφήνοντας πίσω δυσαναπλήρωτο κενό.
Η ομάδα του street work στις εξορμήσεις της, που πραγματοποιούνται είτε με τα πόδια είτε με κινητή μονάδα (όχημα βαν), προσφέρει στους χρήστες ένα σετ εργαλείων (το περίφημο «κιτ» – σύνεργα ασφαλέστερης χρήσης) που περιλαμβάνει σύριγγες (έξι το πολύ), αμπούλες νερού, βραστηράκια, φιλτράκια, ξινό και μαντιλάκια, ανταλλάσσοντας την ίδια στιγμή τις χρησιμοποιημένες σύριγγες. Στόχος της δράσης αυτής είναι η μείωση της βλάβης στην υγεία των τοξικοεξαρτημένων, αποφεύγοντας έτσι τη διάδοση μολυσματικών ασθενειών αλλά και την επιβάρυνση του αστικού περιβάλλοντος από τις πεταμένες σύριγγες. Μαζί με το «κιτ» παρέχεται ένα σνακ, ένα μπουκάλι νερό και λόγω της εβδομάδας του Πάσχα ένα τσουρέκι. Αυτό εφαρμόζεται ως πρακτική μείωση βλάβης «γιατί οι άνθρωποι είναι ταλαιπωρημένοι, πεινασμένοι και διψασμένοι» ανέφεραν οι εργαζόμενοι στο Documento και πρόσθεσαν: «Κλείνουμε ραντεβού με τους ίδιους ή με τις οικογένειές τους αν θέλει κάποιος να συνδεθεί περισσότερο με κέντρα ή εδώ με μας. Επίσης βοηθάμε στο κομμάτι διασύνδεσης με δομές δημόσιας υγείας. Μπορούμε να τους στείλουμε στο νοσοκομείο, να καλέσουμε το ΕΚΑΒ με παραπεμπτικό σε δομές όπως τα δημοτικά ιατρεία του Δήμου Αθηναίων αλλά και με δερματολόγους που έχουμε συνεργασία».
Η ομάδα που βγαίνει στον δρόμο, πάντως, δεν στέκεται μόνο στην τυπική συναλλαγή. Αντιθέτως, μέσω των ψυχολόγων, των κοινωνικών λειτουργών και ειδικών θεραπευτών που την απαρτίζουν παρέχονται συμβουλευτικές υπηρεσίες στους ενδιαφερόμενους, ενώ τα άτομα ενθαρρύνονται να κάνουν βήματα προς το καλύτερο. Οι χρήστες από την πλευρά τους έχουν πολύ καλές σχέσεις με τις ομάδες δρόμου του φορέα εξαιτίας της συνέπειας και της συνέχειας που τις χαρακτηρίζει. «Δηλαδή ξέρουν ότι το βαν θα είναι την τάδε ώρα στην Ιάσονος κάθε μέρα. Με τα πόδια βέβαια είναι ιδιαίτερη συνθήκη, γιατί δεν φοράμε ενδεικτικά μπλουζάκια ή κονκάρδες. Ενίοτε μπορούν να μας περάσουν είτε για Ασφάλεια είτε για ανθρώπους που θέλουν να αγοράσουν. Και πάλι όμως δεν είναι επιθετική η συμπεριφορά τους. Διερευνητικά έρχονται» τόνισε έμπειρη εργαζόμενη στο Documento και συμπλήρωσε: «Το πιο βασικό που πρέπει να καταλάβει ο κόσμος είναι ότι δεν κάνουμε θεραπεία αλλά μείωση βλάβης. Δηλαδή πηγαίνουμε ανάλογα με το αίτημα που έχει κάποιος. Αν κάποιος είναι μες στα αίματα και έχει ανάγκη βοήθειας γιατρού και μας πει “θέλω να πάω σε κοινότητα”, προφανώς θα τον κινητοποιήσουμε να κάνει ένα μπάνιο, να δει τα θέματα υγείας του (σ.σ.: το ΚΕΘΕΑ δεν στοχεύει στην κινητοποίηση για ένταξη σε κοινότητα εφόσον δεν υπάρχει αίτημα του ατόμου, αλλά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, αναγκών και των καταστάσεων κινδύνου που συνδέονται με την προβληματική χρήση ουσιών τη δεδομένη χρονική στιγμή). Και αυτό είναι πολύ σημαντικό επειδή οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους πως όταν βλέπεις έναν χρήστη είναι σημαντικό να μπει σε κάποια κοινότητα. Μπορεί να απέχει πάρα πολύ ο άνθρωπος που είναι στον δρόμο από το να μπει σε κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο και υπάρχουν πάρα πολλά βήματα πριν απ’ αυτό. Οπότε να κινητοποιηθεί, να έρθει στο στέκι κάτω, να φροντίσει λίγο την υγεία του, να δει τα νομικά θέματά του για να μην καταλήξει στη φυλακή. Ολα αυτά είναι θέματα τα οποία φροντίζουμε».
