Οι καταγγελίες εναντίον του παραγωγού του Χόλυγουντ, Χάρβεϊ Γουάινστιν, για σεξουαλικές παρενοχλήσεις προς γνωστές ηθοποιούς του κινηματογράφου δημιούργησαν παγκοσμίως μια χιονοστιβάδα αποκαλύψεων.
Με το hashtag #metoo, («συνέβη και σε μένα») χιλιάδες γυναίκες βγήκαν από τον φόβο και την ανωνυμία και μοιράστηκαν τις δικές τους εμπειρίες παρενόχλησης, σεξουαλικής κακοποίησης και βιασμού.
Το θέμα πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις όταν 456 γυναίκες ηθοποιοί από τη Σουηδία συνυπέγραψαν στην συντηρητική εφημερίδα “Svenska Dagblandet”, κείμενο όπου αποκαλύπτουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλικές παρενοχλήσεις, ή και βιασμούς, από εργοδότες, διευθυντές και συναδέλφους τους – και απαιτούν τη δίωξη τους. Οι μαρτυρίες είναι τόσο λεπτομερείς και σκληρές που αν δεν τις δημοσίευε μια τόσο συντηρητική εφημερίδα θα μπορούσαν να θεωρηθούν «πορνογράφημα». Παράδειγμα (από τα πλέον «ανώδυνα»): ο σκηνοθέτης και ο πρωταγωνιστής θεατρικής παράστασης, μιλούν ανοικτά στο τραπέζι όπου τρώει μαζί όλος ο θίασος, με «θέμα» ποιος από τους δύο θα εισβάλει πρώτος στο καμαρίνι της νέας στον θίασο ηθοποιού, μετά το τέλος της πρόβας, για να την «καλωσορίσει» βιάζοντάς την.
Ανάλογα περιστατικά αναφέρονται σε πολλές χώρες, κυρίως στις ΗΠΑ, την Ιταλία και τη Δανία. Δεν περιορίζονται στο δυτικό χριστιανικό κόσμο, ούτε μόνο στον καλλιτεχνικό. Δύο γυναίκες, μουσουλμάνες, που ζουν στη Γαλλία, η μία επωνύμως και η άλλη κρατώντας την ανωνυμία της, μήνυσαν τον θεολόγο Ταρίκ Ραμαντάν για βιασμό. Ο Ραμαντάν ο οποίος αρνείται τις κατηγορίες, είναι εγγονός του ιδρυτή των Αδελφών Μουσουλμάνων, διδάσκει στην έδρα των Σύγχρονων Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και είναι διαπρεπής διανοούμενος.
Ορισμένοι από τους καταγγελθέντες απάντησαν είτε αρνούμενοι τις καταγγελίες, είτε ζητώντας συγνώμη. O δικηγόρος του Αμερικανού Κιρτ Ουέμπστερ, ιδιοκτήτη μεγάλου γραφείου δημοσίων σχέσεων καλλιτεχνών, δήλωσε: «όλες οι ερωτικές σχέσεις του Κιρτ έγιναν με τη συναίνεση των συντρόφων του». Το σχόλιο του Χάμιλτον Φις, εκδότη του κεντροαριστερού περιοδικού The New Republic μπορεί να θεωρηθεί διφορούμενο ή και προκλητικό: «Οι γυναίκες ανησυχούν βαθιά για την καριέρα τους. Οι άνδρες έχουν να διδαχθούν πολλά απ’ αυτό. Το ίδιο και εγώ». Μέλος της οικογένειάς του απάντησε για λογαριασμό του στελέχους της CBS Ρικ Ναγιέρα: «Είμαστε πολύ ενοχλημένοι από δηλώσεις που αποσκοπούν στη αυτοδιαφήμιση όσων που τις κάνουν».
Σύμφωνα με το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», σοβαρή είναι η κατάσταση και στο ευρωκοινοβούλιο. «Σε συνεδρίαση επιτροπής με ομάδα προώθησης συμφερόντων είδα έναν άνδρα να με κοιτάει επίμονα. Μόλις τελείωσε η συνάντηση, με πλησίασε στον διάδρομο και ενώ ήμασταν μόνοι, μου άρπαξε το χέρι και μου είπε σκύβοντας το πρόσωπο του στο δικό μου: «Μου φαίνεται ότι είσαι καινούργια εδώ μέσα. Πότε θα πάμε για ποτό να σου μάθω τα κόλπα;». Συνέβη το 2014. Από τότε κρατάω στο σημειωματάριό μου κάθε ανάλογο περιστατικό που πέφτει στην αντίληψη μου ή που μου εξομολογείται συνάδελφος. Εχω συγκεντρώσει πάνω από 50 κρούσματα» καταγγέλλει η Γαλλίδα ευρωυπάλληλος Ζαν Ποντ.
Σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης ActionAid (για το 2016), παρενόχληση στο δρόμο έχει δεχθεί το 79% των γυναικών που ζουν στο Νέο Δελχί και σε μεγάλες πόλεις της Ινδίας, το 86% των γυναικών της Ταϊλάνδης και το 89% των γυναικών στη Βραζιλία. Στην Ευρώπη τα θλιβερά πρωτεία κρατάει το Λονδίνο όπου οι τρεις στις τέσσερις γυναίκες ( ποσοστό 75%), έχουν με οποιονδήποτε τρόπο παρενοχληθεί στον δρόμο.
Κάποιοι καλοθελητές αναρωτιούνται: «γιατί περίμεναν τόσα χρόνια να το καταγγείλουν». Η απάντηση δεν μπορεί να είναι παρά μόνο μία: Διότι τώρα κατάφεραν να ξεπεράσουν όποια προβλήματα τους δημιούργησε αυτή η τραυματική και αφόρητη κατάσταση, διότι τώρα βρήκαν το θάρρος!
Κάισα Έκις Έκμαν : «Ελπίζω να αντιδράσουν και οι Ελληνίδες»
«Ξέρω ότι γυναίκες δημοσιογράφοι συχνά παρενοχλούνται από συναδέλφους τους και ότι άνδρες συγχέουν την επαγγελματική με την προσωπική σχέση. Το πρόβλημα υπάρχει και στην Ελλάδα. Ελπίζω να δούμε και εκεί αντιδράσεις σαν αυτές που είχαμε στη Σουηδία. Ορισμένοι, ακόμα κι αν είναι παντρεμένοι, θεωρούν τις γυναίκες συναδέλφους τους διαθέσιμες. Αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, είναι ένας από τους παράγοντες που εμποδίζουν τις γυναίκες να κάνουν καριέρα. Οι άνδρες που βρίσκονται σε θέση εξουσίας, πρέπει κάποτε να καταλάβουν ότι οι νόμοι ισχύουν και γι’ αυτούς», λέει στο Documento η Σουηδή δημοσιογράφος Κάισα Έκις Έκμαν, που ασχολείται με θέματα ισότητας και κοινωνικά ζητήματα. Έχει ζήσει μερικούς μήνες στην Ελλάδα για να συγκεντρώσει υλικό για το βιβλίο της «Κλεμμένη Άνοιξη – Το χρονικό της κρίσης».
Στη Σουηδία η ισότητα των φύλων υποστηρίζεται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Γιατί καθυστέρησαν τόσο πολύ οι 456 γυναίκες ηθοποιοί να ανακοινώσουν αυτό που τους συνέβη;
Δεν είναι η πρώτη φορά που το θέμα έρχεται στην επιφάνεια αλλά ποτέ έως τώρα δεν ήρθε με τέτοια ένταση. Μπορεί να είναι δύσκολο για κάθε γυναίκα ξεχωριστά να βγει μόνη της και να πει αυτό που της συμβαίνει. Οι αντιδράσεις είναι συνήθως φράσεις όπως «εντάξει δεν έγινε τίποτα», «είναι δικό σου το λάθος», «το φαντάστηκες». Αλλά αν αντιδράσουν πολλές μαζί, κατ’ αρχάς τους είναι πιο εύκολο και τα μάτια στρέφονται στον θύτη, όχι στο θύμα. Από τότε που άρχισε η καμπάνια #metoo όλο και περισσότερες θυμούνται αυτά που τους έχουν συμβεί και καταλαβαίνουν πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο. Τώρα στη Σουηδία το θέμα εξαπλώνεται σε πολλούς επαγγελματικούς κλάδου: ηθοποιούς, δημοσιογράφους, δικηγόρους. Ελπίζω να φθάσει και στις εργάτριες, να αντιδράσουν και αυτές μαζικά.
Ορισμένες αντιδράσεις φαίνονται υπερβολικές. Πού βρίσκεται το όριο μεταξύ της φιλοφρόνησης και της παρενόχλησης;
Δεν έχουν αντιδράσει τόσοι άνθρωποι για απλές φιλοφρονήσεις. Κανείς δεν έχει αντίρρηση να ακούσει κάτι κολακευτικό και δεν είναι αυτό το θέμα. Μιλάμε για υψηλά ιστάμενους άνδρες που βιάζουν ή παρενοχλούν συστηματικά εργαζόμενες. Κυρίως μιλάμε για ποινικά κολάσιμες ενέργειες. Όταν λέμε ότι είναι δύσκολο να βρούμε το όριο ανάμεσα σε αυτά τα δύο, γελοιοποιούμε ή υποτιμούμε το ζήτημα.
Ακριβή Κονιδάρη*: «Στόχος των θυτών είναι η επίδειξη δύναμης και η επιβολή της εξουσίας τους»
Η σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει ένα πρόσωπο, ούτε εμφανίζεται ξαφνικά. Συνήθως αρχίζει με αθώα, κολακευτικά σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση, συνεχίζεται με σεξιστικούς υπαινιγμούς ή ξεκάθαρες αναφορές και παρά την εκφρασμένη αντίθεση, κορυφώνεται με χειρονομίες και κινήσεις που στόχος τους είναι η επιβολή της σεξουαλικής διάθεσης του θύτη στο θύμα του. Με οποίον τρόπο κι αν εκφράζεται πάντως έχει ως αποτέλεσμα την ψυχολογική, πρωτίστως, κακοποίηση του θύματος!
Η παλαιότερη στερεοτυπική εικόνα της εργαζόμενης γυναίκας που προκειμένου να κρατήσει τη δουλειά της, έπρεπε εκβιαστικά να υποστεί τη σεξουαλική παρενόχληση, ακόμη χειρότερα και την κακοποίηση του προϊσταμένου της, έχει διευρυνθεί και στις μέρες μας αφορά και τα δυο φύλα καθώς επίσης και διαφορετικές συνθήκες και σχέσεις συνύπαρξης
Κοινός στόχος για τους θύτες είναι η επίδειξη δύναμης και η επιβολή της εξουσίας τους σε οποίον θεωρήσουν ότι βρίσκεται σε αδύναμη θέση. Η εξάρτηση, οικονομική ή άλλου τύπου, δεν αφήνει στο θύμα το περιθώριο να αντισταθεί, να αντιδράσει και να αποτρέψει την σεξουαλική παρενόχληση. Αναγκάζεται, λοιπόν, να υποκύψει στις διαθέσεις του θύτη του και στη συνέχεια φέροντας τύψεις και ενοχές για την αδυναμία του, δεν καταφέρνει να βρει τον τρόπο να μοιραστεί τον πόνο του και τον αποτροπιασμό του με κάποιο έμπιστο άτομο, πολύ δε περισσότερο να τολμήσει να ζητήσει τη βοήθεια ειδικού προκειμένου να επεξεργαστεί και να επουλώσει το τραύμα του.
Πολλά θύματα, δυστυχώς, πιστεύουν ότι κάτι στην εμφάνιση ή στη συμπεριφορά τους, προκάλεσε την παραβατική συμπεριφορά του θύτη τους! Αυτή η εσφαλμένη τους εντύπωση τους ακολουθεί στη μετέπειτα ζωή τους και επηρεάζει τις μελλοντικές τους σχέσεις. Γίνονται καχύποπτοι απέναντι σε οποίον τους πλησιάζει με ερωτική διάθεση, δύσπιστοι ακόμη και στο πιο απλό φλερτ. Ορισμένοι, υφίστανται σεξουαλική παρενόχληση περισσότερες φορές και με τρόμο εκφράζουν την υποψία ότι κάτι στη στάση τους πρέπει να το προκαλεί. Γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι η συμπεριφορά του θύματος προκαλεί τη βιαιότητα του θύτη.
Σπανιότερα, είναι αλήθεια, αναφέρονται περιπτώσεις όπου θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης είναι άντρες. Κι αυτό όχι γιατί δεν συμβαίνει αλλά γιατί φαίνεται ότι είναι πιο δύσκολο να καταγγελθεί. Η πιο πιθανή εξήγηση είναι μια ακόμη, στερεοτυπική αντίληψη. Αυτή που θέλει τους άντρες περισσότερο δυνατούς και ετοιμοπόλεμους επομένως και λιγότερο ευάλωτους!
Από τις πιο σοκαριστικές καταγγελίες, που έχουν φτάσει στο γραφείο μου, ήταν καταγγελίες γυναικών οι οποίες παρενοχλήθηκαν ή ακόμη χειρότερα κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από τους ψυχοθεραπευτές τους. Οι γυναίκες αυτές, έχοντας εξασφαλίσει όπως πίστευαν, την άνευ όρων παραδοχή των θεραπευτών τους, αφέθηκαν στις φροντίδες τους με απόλυτη εμπιστοσύνη. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα αντανακλαστικά τους άργησαν να κινητοποιηθούν, να αντισταθούν και να αποτρέψουν τις σεξουαλικές τους ορέξεις.
Είναι φαντάζομαι περιττό να τονίσω τον διπλό βιασμό που υφίσταται ένας ασθενής όταν γίνεται αντικείμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης του ανθρώπου στον οποίο έχει εμπιστευτεί την ψυχική του υγεία!
* Η κυρία Ακριβή Κονιδάρη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια.
