Προλήψεις και δεισιδαιμονίες που «όριζαν» την έκβαση των μαχών και δυνάστευαν το μυαλό των αγωνιστών του 1821.
Απελευθερωτικός ήταν ο αγώνας των Ρωµιών το 1821: ήθελαν να αποτινάξουν την εξουσία της Υψηλής Πύλης και των τοπικών πρακτόρων των συµφερόντων της, των κοτζαµπάσηδων. «Σηκωθήκαµεν οι Ελληνες διά τους τυράννους» φώναζε ο Κολοκοτρώνης και το εννοούσε όταν δεν έκρυβε τα λόγια του και δεν ψέλλιζε πολιτικάντικες ανοησίες για «καρβονάρους». Και σηκώθηκαν οι ραγιάδες εναντίον των τυράννων όχι γιατί ακολούθησαν τα πνευµατικά κελεύσµατα της µεταδιαφωτιστικής εποχής τους κυνηγώντας χίµαιρες που δεν τους εξασφάλιζαν τα χρειώδη για την αναπαραγωγή τους, αλλά γιατί κυνηγούσαν τα χρειώδη που µέχρι τότε τους τα κατέκλεβαν οι µικροεξουσίες που δούλευαν περισσότερο για λογαριασµό τους και λιγότερο για του σουλτάνου την ευµάρεια.
Ο ορθός λόγος που αντιπάλευε ριζωµένες δεισιδαιµονίες και προλήψεις δεν άγγιζε τον κόσµο που συνέχιζε να πορεύεται µε όσα νόµιζε ότι του εξασφάλιζαν καλή ζωή, ευτυχία και προστασία από δυνάµεις υπέρτερες από τις δικές του. Στις παραµονές των µαχών, ας πούµε, οι µαχητές προσπαθούσαν να µαντέψουν την έκβαση του αγώνα «διά της πλάτης του ψητού αρνιού, και όχι άλλου τινός ζώου». Αυτή η συνήθεια ήταν ευρέως διαδεδοµένη στον Μοριά – είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε Πασχαλιά και ανήµερα του Αϊ-Γιώργη αγρότες και ποιµένες αφού έψηναν το αρνί έστελναν την πλάτη του στον παπά.
«Έβλεπαν επάνω εις την πλάτην αυτήν κατά το µέρος, όπου έχει ένα κόκκαλον κατ’ ευθείαν γραµµήν ορθόν, και αν πλησίον αυτού και εις το κέντρον εφαίνετο µαυρίλα στρογγυλή, έλεγαν ότι θα λάβουν λάφυρα. Αν δε αυτή η µαυρίλα ήρχετο από κάτω προς τα άνω, τότε έλεγαν, ότι έρχονται οι εχθροί και θα έχωµεν πόλεµον και τούτο πολλάκις αλήθευεν, και δεν έµεναν να πολεµήσουν, διότι ο οιωνός ήτο κακός, και τοιουτοτρόπως διά της τοιαύτης προλήψεως εσκέπαζαν την αδυναµία των» διασώζει ο Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος) τη διαδικασία του διαβάσµατος της πλάτης του αρνιού.
Διαβάστε επίσης:
Στη µάχη του Χαϊδαρίου (6-8 Αυγούστου 1826) ο Καραϊσκάκης συµβούλευσε τον Φαβιέρο να µην προχωρήσει στην εκστρατεία του –µε την οποία ούτως ή άλλως διαφωνούσε– όταν µελέτησε τα σηµάδια στην πλάτη ενός ψηµένου αρνιού και είδε ότι προµήνυαν την καταστροφή των Ελλήνων.
Μεγάλη σηµασία έδιναν οι πρόµαχοι και στα όνειρα, τα οποία µπορούσαν να λειτουργήσουν είτε παραινετικά είτε αποτρεπτικά για µια επικείµενη µάχη. «Χαρακτηριστικά στάθηκαν τα όνειρα του Κολοκοτρώνη στη διάρκεια των πολεµικών επιχειρήσεων, διανθισµένα από έντονη λαϊκή διάθεση και θυµοσοφία: “Όταν ωνειρεύετο ότι βλέπει συνοδείαν γάµου εξήγα το όνειρο ότι είναι Τούρκοι· και ει µεν επροχωρούσαν, εσήµαινεν ότι δεν έµελλαν να πολεµήσουν· ει δε και έστεκαν και εχόρευε µαζί τους παίζοντας νταβούλια, εσήµαινεν ότι είχε πόλεµο και έκαµνε τες αναγκαίες προετοιµασίες”. Ενώ πολλές φορές ο Ελληνας στρατηγός γνωρίζοντας τη σπουδαιότητα των ονείρων στην πολεµική ζωή των επαναστατών, σύµφωνα µε τον Φωτάκο, “εκάθητο εις ένα µέρος, έγερνε την κεφαλήν και εκαµώνετο, ότι τάχα του ήρχετο ύπνος” και όταν ξυπνούσε περιέγραφε το όνειρο που είδε.
Συνήθως έβλεπε “µιαν γυναίκαν λαµπροφορεµένη µε βουνίσια φορέµατα και ότι τάχα ήτο η Παναγία” δίνοντας µ’ αυτό τον τρόπο κουράγιο στους στρατιώτες του. Ενώ στην περίπτωση που δεν επιθυµούσε να δώσει τη συγκατάθεσή του για επίθεση έλεγε στους πολεµιστές του ότι δεν εµφανίστηκε στον ύπνο του η Παναγία» αναφέρει ο Ποθητός Βαρβαρήγος στην εργασία του «Θρησκεία και θρησκευτική ζωή κατά τον πόλεµο της ανεξαρτησίας».
Διαβάστε επίσης:
Ο δυτικοφερµένος ορθός λόγος δεν µπορούσε να ξεριζώσει προλήψεις που συνόδευαν τον καθηµερινό βίο για αιώνες: όταν ένα στρατιωτικό τµήµα συναντούσε στον δρόµο για τη µάχη παπά ήταν ασφαλές δείγµα κακοτυχίας. Το ίδιο συνέβαινε και στην περίπτωση που περνούσε από µπροστά τους ένας λαγός που κατάφερνε να τους ξεφύγει. Πριν από τη µάχη στο Βαλτέτσι (12-13 Μαΐου 1821) οι Έλληνες πολεµιστές κατάφεραν να πιάσουν ζωντανούς κάποιους λαγούς και ο Κολοκοτρώνης είπε στους άντρες του: «Καλόν σηµείον, στρατιώται, έτσι θα πιάσωµεν και ηµείς ζωντανούς τους Τούρκους».
Επίσης, οι Ρωµιοί παρακολουθούσαν την πορεία των πουλιών και προσπαθούσαν να ερµηνεύσουν την ξαφνική αλλαγή κατεύθυνσης της πορείας τους. Έτσι στη µάχη της Καλιακούδας (28 Αυγούστου 1823) η αλλαγή πορείας ενός πελαργού από την πλευρά των Οθωµανών προς εκείνη των Γραικών και η πτώση ενός φιδιού από το στόµα του ανάµεσα στους µαχητές ερµηνεύτηκε ως κακός οιωνός (ο οποίος επιβεβαιώθηκε [!] από την ήττα τους).
Διαβάστε επίσης:
Οι περισσότεροι από τους πολεµιστές φορούσαν χαϊµαλιά για να τους προστατεύουν από το κακό. «Το σχήµα τους ήταν στρογγυλό και στο εσωτερικό τους είχαν διάφορα φυλαχτά, όπως φιδοκέφαλα, κόκαλα νυχτερίδας, µαλλί κριαριού κ.ά. Στις δύο όψεις του είχε σκαλισµένα: Τον προστάτη άγιο ή την Παναγία και παραστάσεις από τον Ευαγγελισµό ή την Ανάσταση» σηµειώνει χαρακτηριστικά ο Ποθητός Βαρβαρήγος. Ο Απόστολος Βακαλόπουλος στην «Ιστορία του νέου ελληνισµού» γράφει πως κάποιοι προνοµιούχοι φορούσαν το παντσέχρι, «ένα σύγκριµµα σχηµατιζόµενο από έντερα φυτοφάγων ζώων». Οι στρατιώτες συχνά κρεµούσαν τα χαϊµαλιά τους στα δέντρα θεωρώντας ότι η µαγική τους επενέργεια θα είναι διαρκής. Ορθός λόγος Vs δεισιδαιµονίες: µια διαµάχη που ξεκίνησε στον ελλαδικό χώρο από τον 18ο αιώνα και συνεχίζεται έως τις ηµέρες µας.
Τα στοιχεία αντλήσαµε από την εργασία «Θρησκεία και θρησκευτική ζωή κατά τον πόλεµο της ανεξαρτησίας» του Ποθητού Βαρβαρήγου (Φιλοσοφική Σχολή, τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΑΠΘ, 2011)