Παγκόσμια ανισότητα, αισχροκέρδεια, αδιαφορία για την ανθρώπινη ζωή· ένας εφιάλτης χωρίς τέλος. Την κορύφωση της υγειονομικής κρίσης βιώνει ο πλανήτης.
Η παραλλαγή Ομικρον έχει αλλάξει άρδην τους όποιους σχεδιασμούς των κρατών σχετικά με την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αλλά ποιους σχεδιασμούς; Τα ποσοστά εμβολιασμού των χωρών υψηλού εισοδήματος κυμαίνονται σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα και σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούν το 80%. Μόνο που είναι αυτές οι χώρες οι οποίες ευθύνονται για τον σχεδόν μηδενικό εμβολιασμό στην πληθώρα των αναπτυσσόμενων χωρών. Οπως όμως αποδεικνύεται και από μια νέα μετάλλαξη, που πιθανώς προέρχεται από το Καμερούν, η πανδημία δύσκολα θα καταστεί ενδημική εάν δεν εμβολιαστεί και ο πληθυσμός αυτών των χωρών. Αυτό όμως είναι το τελευταίο που απασχολεί τις φαρμακευτικές πολυεθνικές και τις κυβερνήσεις που τις στηρίζουν.
Και έτσι όλος ο πλανήτης θα συνεχίσει να ζει για άγνωστο χρονικό διάστημα στη σκιά του κορονοϊού. Γιατί οι πολυεθνικές πρέπει να βγάλουν δισεκατομμύρια ευρώ κέρδος, παρότι χρηματοδοτήθηκαν με χρήματα των φορολογούμενων για να ανακαλύψουν και να παρασκευάσουν τα εμβόλια. Γιατί οι κυβερνήσεις των ισχυρότερων χωρών –και οι χώρες-δορυφόροι τους, όπως η Ελλάδα– τις στηρίζουν με όλες τους τις δυνάμεις. Γιατί ο καπιταλισμός, ακόμη και σε αυτή την τόσο εύθραυστη χρονική στιγμή συνεχίζει να προτάσσει τα κέρδη και όχι τις ανθρώπινες ζωές. Γιατί η σημαντικότερη κρίση που βιώνουμε δεν είναι υγειονομική αλλά ταξική. Γιατί έχει σημασία σε ποια γωνιά του πλανήτη ζεις. Γιατί η επιστήμη και τα απίστευτα επιτεύγματά της –όπως τα εμβόλια– εργαλειοποιούνται αδίστακτα προς όφελος λίγων. Γιατί το αίτημα για τον εμβολιασμό όλων των ανθρώπων πρέπει να καταστεί ισχυρό διεθνώς. Γιατί, όπως αποδεικνύεται ξανά, μόνο ο λαός μπορεί να σώσει τον λαό.
Τραγικά τα ποσοστά εμβολιασμού
Σύμφωνα με μελέτη του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών που δημοσιεύτηκε στα μέσα του περασμένου Νοεμβρίου, μολονότι τα ποσοστά εμβολιασμού σε χώρες υψηλού εισοδήματος «προσεγγίζουν ή και ξεπερνούν το 80%, μόλις το 2,3% των ανθρώπων σε χώρες χαμηλού εισοδήματος έχει λάβει έστω μία δόση, αφήνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους ευάλωτους στις σοβαρές και μακροχρόνιες επιπλοκές της Covid-19».
Πράγματι, βάσει των επίσημων στοιχείων τα ποσοστά των πλήρως εμβολιασμένων στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες –ειδικά στις αφρικανικές– είναι αποκαρδιωτικά: στη Νιγηρία π.χ. έχει εμβολιαστεί το 2,1% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, στην Αιθιοπία το 1,32%, στην Κένυα το 7,69%, στην Ουγκάντα το 2,94%, στην Γκάνα το 7,28%, στην Ακτή Ελεφαντοστού το 7,9%, στο Σουδάν το 2,72%, στο Αφγανιστάν το 9,33%, στη Γουινέα το 6,8%, στην Τανζανία το 2,18%, στη Σενεγάλη το 5,41%, στο Μαλάουι το 3,59%, στη Συρία το 4,31%, στον Νίγηρα το 3,77%, στη Ζάμπια το 6,35%, στη Σομαλία το 4,89%, στο Κονγκό το 9,8%, στο Μάλι το 1,95%, στην Μπουρκίνα Φάσο το 2,98%, στο Καμερούν
το 2,4%, στη Σιέρα Λεόνε το 4,69%, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία το 6,99%, στην Υεμένη το 1,19%, στη Μαδαγασκάρη το 1,88%, στην Γκαμπόν το 7,51%, στην Παπούα-Νέα Γουινέα το 2,39%, στο Τσαντ το 0,47%, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό το 0,13%, στη Γουινέα-Μπισάου το 1,14%, στην Γκάμπια το 9,35%, στο Νότιο Σουδάν το 1,59%, στις Νήσους Σολομώντα το 7,85%, στο Τζιμπουτί το 9,05%, στην Αϊτή το 0,63% και στο Μπουρούντι το 0,03%. Παράλληλα, σε δεκάδες άλλες χώρες τα ποσοστά εμβολιασμού είναι τόσο χαμηλά που δεν έχουν καν καταγραφεί.
«Κέρδη 1.000 δολαρίων το δευτερόλεπτο»
Αιτία αυτής της αδιανόητης αναλγησίας και έλλειψης οποιουδήποτε δείγματος ανθρωπισμού είναι ότι σύμφωνα με τη μελέτη του Παρατηρητηρίου «ένας μικρός αριθμός φαρμακευτικών εταιρειών διατηρεί τον έλεγχο στην τιμολόγηση και την παραγωγή των εμβολίων. Οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν μονοπωλιακή ιδιοκτησία της πνευματικής ιδιοκτησίας (τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και η τεχνογνωσία), απαραίτητης για την παραγωγή των εμβολίων. Με αυτή την ιδιοκτησία έρχεται και η εξουσία του καθορισμού της παραγωγής, της διαθεσιμότητας από χώρα σε χώρα και της τιμολόγησης».
Ως αποτέλεσμα, «η Pfizer, η BioNTech και η Moderna αποκομίζουν –συνδυαστικά– κέρδη άνω των 1.000 δολαρίων κάθε δευτερόλεπτο από την πώληση των εμβολίων τους για την Covid-19 σε πλούσιες χώρες, σύμφωνα με νέα ανάλυση, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος εξακολουθεί να αναμένει πρόσβαση σε εμβόλια. Κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας οι κυβερνήσεις έχουν συμβιβαστεί με τις απαιτήσεις των φαρμακευτικών εταιρειών, επιλέγοντας να προστατεύσουν τα εταιρικά δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα κέρδη αντί να ακολουθήσουν πολιτικές και ενέργειες που θα αύξαναν την πρόσβαση σε αυτά τα εμβόλια σε όλο τον κόσμο».
Πράγματι, βάσει σειράς μελετών που έχει εκπονήσει το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας –τις έχει δημοσιεύσει το Documento–, παρά τις αρχικές υποσχέσεις ανώτατων πολιτικών αρχηγών ότι τα εμβόλια θα αποτελούν κοινό παγκόσμιο αγαθό, η πραγματικότητα είναι εκ διαμέτρου αντίθετη. Απέναντι σε αυτήν τη δυστοπική πραγματικότητα η πρόταση –υποστηρίζεται από περίπου εκατό χώρες– της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας προς τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου να αρθούν οι πατέντες των εμβολίων ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί. Αιτία είναι ότι ισχυρές χώρες –ειδικά η ΕΕ– έχουν συνταχτεί με το ακραίο λόμπινγκ των φαρμακευτικών πολυεθνικών που προσπαθεί να διαφυλάξει τα υπέρογκα κέρδη του μέσω της μη άρσης των πατεντών των εμβολίων.
«70% ποσοστό εμβολιασμού έως το 2111»
Αυτός είναι και ο λόγος που τον Ιανουάριο του 2021 η Οικονομική Μονάδα Πληροφοριών διέβλεπε πως «85 χώρες δεν θα δουν επαρκή διάθεση εμβολίων μέχρι το 2023» και στους μήνες που έχουν μεσολαβήσει τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Μέχρι τις 10 Απριλίου 2021 μόλις τρεις από τις 54 αφρικανικές χώρες ήταν σε θέση να εμβολιάσουν έστω το 1% των πολιτών τους.
Ενα χρόνο μετά η κατάσταση όχι μόνο δεν έχει αλλάξει, αλλά κινείται σε ακόμη χειρότερο πλαίσιο. Σύμφωνα με την Αγιοάντε Αλακίγια, συνδιευθύνουσα στην επιτροπή της Αφρικανικής Ενωσης για την εισαγωγή και διανομή εμβολίων, «τα κράτη με τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμού είναι το Μπουρούντι, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Αϊτή, το Νότιο Σουδάν, το Τσαντ και η Υεμένη. Είναι μεταξύ των φτωχότερων κρατών του κόσμου, εξαρτημένα από την ξένη βοήθεια, αφού ουσιαστικά οι πολυεθνικές καταληστεύουν τους πόρους τους, που τους αποκτούν σε εξευτελιστικές τιμές. Με εμβολιασμένο μόλις το 0,04% του πληθυσμού του Μπουρούντι των 12 εκατ. ανθρώπων ως τις 15 Δεκεμβρίου 2021 και με τον δεδομένο σήμερα ρυθμό εμβολιασμού, η χώρα θα πετύχει να εμβολιάσει το 70% του πληθυσμού της τον Γενάρη του 2111!».
«41 δισεκατομμύρια το κέρδος»
Η επικρατούσα συνθήκη είναι ακόμη πιο εξοργιστική αν συνυπολογιστεί το κέρδος των πολυεθνικών. Σύμφωνα με μελέτη της οργάνωσης The People’s Vaccine, «το κόστος του εμβολιασμού ενάντια στην Covid-19 θα μπορούσε να είναι τουλάχιστον πέντε φορές πιο χαμηλό αν οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν αισχροκερδούσαν από τα μονοπώλιά τους στα εμβόλια». Βάσει της ανάλυσης της οργάνωσης, που δημοσιεύτηκε στις 29 Ιουλίου 2021, «οι εταιρείες Pfizer/BioNTech και Moderna χρεώνουν τις κυβερνήσεις περίπου 41 δισ. δολάρια παραπάνω από το εκτιμώμενο κόστος παραγωγής».
Για παράδειγμα, «η Κολομβία έχει δυνητικά πληρώσει 375 εκατ. δολάρια παραπάνω για τις δόσεις των εμβολίων της Pfizer και της Moderna συγκριτικά με την εκτιμώμενη τιμή κόστους». Σύμφωνα με την επίμαχη μελέτη, οι συγκεκριμένες πολυεθνικές έχουν πωλήσει το 90% των εμβολίων τους σε πλούσιες χώρες «χρεώνοντας έως και 24 φορές περισσότερο συγκριτικά με το δυνητικό κόστος παραγωγής».
«Η δόση θα μπορούσε να παραχθεί με 1,2 δολάριο»
Παράλληλα, αναλύσεις τεχνικών παραγωγής σχετικά με τα mRNA εμβόλια τα οποία παράγουν η Pfizer και η Moderna, «που αναπτύχθηκαν μόνο εξαιτίας της δημόσιας χρηματοδότησής τους με 8,3 δισ. δολάρια, δείχνουν ότι αυτά τα εμβόλια θα μπορούσαν να γίνουν με μόλις 1,2 δολάριο τη δόση. Παρ’ όλα αυτά η COVAX –το σχέδιο που υλοποιήθηκε για να βοηθήσει τις χώρες να αποκτήσουν πρόσβαση σε εμβόλια για την Covid-19– πληρώνει κατά μέσο όρο πέντε φορές περισσότερο. Η COVAX δυσκολεύεται επίσης να λάβει επαρκείς δόσεις και στον χρόνο που χρειάζεται, εξαιτίας της ανεπαρκούς ποσότητας εμβολίων και του γεγονότος ότι τα πλούσια έθνη “μπήκαν μπροστά στην ουρά” πληρώνοντας πρόθυμα υπερβολικές τιμές».
Η μελέτη προειδοποιεί επίσης ότι η άρση των πατεντών, που ούτως ή άλλως δεν διαφαίνεται ότι θα πραγματοποιηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, δεν είναι αρκετή από μόνη της. Γι’ αυτό και η οργάνωση καλεί τις κυβερνήσεις «να επιμείνουν ώστε η τεχνογνωσία κατασκευής των εμβολίων να μεταφερθεί, ώστε να επιτραπεί σε όλους τους ικανούς παραγωγούς παγκοσμίως, ειδικά αυτούς στις αναπτυσσόμενες χώρες, να παραγάγουν αυτά τα εμβόλια».
«50 φορές ακριβότερα»
Είναι άλλωστε ενδεικτικό, βάσει της συγκεκριμένης μελέτης, ότι προ πανδημίας οι αναπτυσσόμενες χώρες πλήρωναν περίπου 0,80 δολ. τη δόση του εκάστοτε εμβολίου. Τα εμβόλια κατά της Covid-19 όμως είναι αδιανόητα ακριβότερα: το εμβόλιο της Οξφόρδης/AstraΖeneca είναι σχεδόν τέσσερις φορές ακριβότερο από αυτή την τιμή, της Johnson & Johnson 13 φορές ακριβότερο και τα πιο ακριβά εμβόλια, όπως της Pfizer, της Moderna και της κινεζικής εταιρείας Sinopharm, είναι έως και 50 φορές ακριβότερα. Αυτός είναι και ο λόγος που σύμφωνα με την οργάνωση «οι παραγωγοί εμβολίων πρέπει να υποχρεωθούν να δικαιολογήσουν γιατί τα εμβόλιά τους κοστίζουν παραπάνω… Ποτέ στην ιστορία οι κυβερνήσεις δεν έχουν αγοράσει περισσότερες δόσεις εμβολίων για μια ασθένεια και η παραγωγή μεγάλης κλίμακας θα έπρεπε να ρίξει τα κόστη, επιτρέποντας στις εταιρείες να χρεώσουν λιγότερο. Παρ’ όλα αυτά η ΕΕ πλήρωσε ακριβότερα τη δεύτερη παρτίδα εμβολίων που πήρε από τη Pfizer/ BioNTech».
Είναι χαρακτηριστικό ότι «η Pfizer προβλέπει έσοδα 26 δισ. δολαρίων από πωλήσεις 1,6 δισ. δόσεων εμβολίων, επομένως υπάρχει ένα μέσο κόστος 16,25 δολ. ανά δόση κι ενώ η δυνητική τιμή κόστους ανά δόση ανέρχεται σε 1,18 δολ.». Αντίστοιχα, το μέσο κόστος για την τιμή του εμβολίου της Moderna ανέρχεται –βάσει εκτιμήσεών της– σε 19,20 έως 24 δολ. ανά δόση, ενώ η δυνητική τιμή κόστους ανέρχεται σε 2,85 δολ. ανά δόση. Τα συνολικά προβλεπόμενα έσοδα από πωλήσεις ισοδυναμούν με 41 δισ. δολ. περισσότερα από το δυνητικό κόστος παραγωγής».
«Η ΕΕ έχει υπερπληρώσει 2 δισ. δόσεις»
Είναι επίσης ενδεικτικό βάσει μελέτης ότι η «Pfizer/BioNTech έχει τη φτηνότερη χρέωση (6,75 δολ.) στην Αφρικανική Ενωση, αλλά αυτή είναι ακόμη σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη από το εκτιμώμενο δυνητικό κόστος παραγωγής του εμβολίου. Μία δόση εμβολίου με αυτά τα κόστη κοστίζει όσο δαπανά η Ουγκάντα ετησίως ανά πολίτη για τον τομέα της υγείας ετησίως». Επίσης, «η υψηλότερη τιμή πώλησης εμβολίων από τη Pfizer/BioNTech που έχει καταγραφεί πληρώθηκε από το Ισραήλ στα 28 δολ. η δόση, σχεδόν 24 φορές ακριβότερα από το δυνητικό κόστος παραγωγής. Η ΕΕ ενδεχομένως να έχει υπερπληρώσει για τα 1,96 δισ. δόσεων εμβολίων που έχει λάβει από τη Moderna και τη Pfizer/BioNTech σχεδόν 31 δισ. δολάρια».
Δεν είναι όμως μόνο αυτά τα παραδείγματα: «Η Moderna έχει χρεώσει χώρες από τέσσερις έως δεκατρείς φορές περισσότερο από το δυνητικό κόστος παραγωγής του εμβολίου και πρόσφερε στη Νότια Αφρική μια τιμή μεταξύ 30 και 42 δολ. τη δόση. Τιμή σχεδόν 15 φορές υψηλότερη από το κόστος παραγωγής». Η Κολομβία «πληρώνει διπλάσια τιμή συγκριτικά με τις ΗΠΑ για τα εμβόλια της Moderna. Για τη Moderna και τη Pfizer/ BioNTech η χώρα έχει υπερπληρώσει συνολικά σχεδόν 375 εκατ. δολάρια». Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει πληρώσει δυνητικά 1,8 δισ. λίρες παραπάνω από το κόστος παραγωγής για τα εμβόλια της Pfizer και της Moderna. Χρήματα που είναι αρκετά για να πληρωθεί κάθε εργαζόμενος στο εθνικό σύστημα υγείας μπόνους αξίας μεγαλύτερης των 1.000 λιρών».
«Ξέχασαν ότι υπήρχε η Αφρική»
«Από την αρχή οι ισχυρές χώρες αγνόησαν δύο μεγάλα ζητήματα: το πρώτο είναι ότι ακόμη και πριν αποκτήσουμε εμβόλια, όταν γνωρίζαμε πως έρχονται, δεν σκέφτηκαν ότι θα χρειαζόμασταν πολλά εμβόλια και πως δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε λίγες φαρμακευτικές εταιρείες. Το δεύτερο είναι ότι όταν ακόμη δεν υπήρχε μεγάλη ποσότητα εμβολίων, αυτή παραγγέλθηκε κυρίως από τις πλούσιες χώρες. Εταιρείες όπως η Pfizer και η Moderna ξέχασαν ότι υπάρχει μια ήπειρος που λέγεται Αφρική. Οι πλούσιες χώρες όμως ήταν αρκετά χαρούμενες με το να αφήσουν θεμελιώδεις αποφάσεις στα χέρια των φαρμακευτικών εταιρειών» δήλωσε στο Documento η δρ Μόγκα Καμάλ-Γιανί, ανώτερη σύμβουλος πολιτικής της υγείας της οργάνωσης The People’s Vaccine, που στοχεύει στην προώθηση του μαζικού εμβολιασμού παγκοσμίως.
Μια από αυτές τις θεμελιώδεις αποφάσεις σύμφωνα με τη δρα Καμάλ-Γιανί ήταν «πόσα εμβόλια μπορούσαν να παραχθούν. Μια άλλη είναι η διανομή των εμβολίων, που αφέθηκε στα χέρια των φαρμακευτικών εταιρειών. Επομένως, οι εταιρείες τα διένειμαν όπου μπορούσαν να αποκομίσουν το μέγιστο κέρδος. Αυτός είναι ο λόγος που δεν είχαμε πολλά διαθέσιμα εμβόλια. Η άλλη θεμελιώδης απόφαση ήταν ότι επιτράπηκε στις φαρμακευτικές εταιρείες να καθορίσουν την τιμή των εμβολίων. Πλούσιες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, έλεγαν ότι έχουν δώσει τόσα εκατομμύρια λίρες για την πρωτοβουλία COVAX που αποσκοπεί στην ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια. Η COVAX όμως δεν είχε τίποτε να αγοράσει, δεν υπήρχαν εμβόλια στην παγκόσμια αγορά. Η COVAX ανακοίνωσε στα τέλη του 2020 τον διαμοιρασμό 2 δισ. δόσεων εντός του 2021. Μόνο που έως τον περασμένο Οκτώβριο είχε δώσει πολύ λίγα. Γιατί είχε πρόσβαση σε πολύ λίγα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ αγόρασε 1 δισ. δόσεις από τη Pfizer και τώρα η Αφρική λαμβάνει περισσότερα εμβόλια συγκριτικά με πριν».
«Αφέθηκαν να βγάλουν δισεκατομμύρια»
Το ότι η Αφρική επί δύο χρόνια δεν λαμβάνει εμβόλια «σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούσαν να ενημερώσουν τον κόσμο για το πρόγραμμα εμβολιασμού, γιατί δεν ήξεραν πότε θα έρθουν τα εμβόλια. Και τώρα που έχουν αρχίσει να έρχονται δεν υπάρχει χρόνος. Και κατηγορούν την Αφρική και τους πολίτες της ότι δεν εμβολιάζονται. Και τι έκαναν εδώ και τόσο πολλούς μήνες για την Αφρική; Αν οι αφρικανικές χώρες δεν αποκτήσουν πρόσβαση στα εμβόλια, θα υπάρξουν περισσότερες μεταλλάξεις. Ο κόσμος δεν μπορεί να ελέγξει τον ιό αν η πλειονότητα των ανθρώπων δεν εμβολιαστεί» σημειώνει η ίδια.
Και όλα αυτά, όπως επισημαίνει η Καμάλ-Γιανί, ενώ «οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν απίθανα κέρδη. Ειδικά η Pfizer συναγωνίζεται την Amazon στα περισσότερα κέρδη εν μέσω πανδημίας. Αφέθηκαν να βγάλουν δισεκατομμύρια και να λαμβάνουν τόσο θεμελιώδεις αποφάσεις. Και οι άνθρωποι τις θεωρούν σωτήρες, αυτές που ανακάλυψαν το εμβόλιο. Δεν εφηύρε η Pfizer το εμβόλιο– ανακαλύφθηκε από άλλους επιστήμονες που έλαβαν χρηματοδότηση από αμερικανικά και ευρωπαϊκά κεφάλαια. Και στη Moderna όλη η έρευνα, ακόμη και η παρασκευή του εμβολίου, χρηματοδοτήθηκε από το δημόσιο χρήμα. Δεν είχαν κανένα ρίσκο αν το εμβόλιο δεν πετύχαινε».
Αυτό που χρειάζεται, σημειώνει, είναι «να αρθούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Είναι σημαντικό να διαμοιραστεί η τεχνογνωσία, ώστε εταιρείες σε χώρες όπως η Ινδία και η Αφρική να μπορέσουν να παρασκευάσουν εμβόλια. Επομένως δεν απαιτείται μόνο η άρση της πατέντας. Αλλά η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο το μπλοκάρουν αυτό. Και οι φαρμακευτικές, που ασκούν τεράστια επιρροή στις κυβερνήσεις μέσω λόμπινγκ, απειλούν τις ισχυρές χώρες ότι αν τα εμβόλια παρασκευαστούν σε άλλες χώρες, οι ίδιες δεν θα έχουν επαρκή εμβόλια για τους πολίτες της. Αυτά είναι ανοησίες. Μεγιστοποίηση του κέρδους. Μόνο αυτό μετράει».
