Το δύσκολο έργο των εθελοντών στην περίθαλψη των ζώων σε μια κατεστραμμένη περιοχή.
Τρεις Σοβιετικοί στρατιώτες με τα όπλα ανά χείρας εισέρχονται εντός της αποκλεισμένης ζώνης στο Τσέρνομπιλ λίγες μόλις ημέρες μετά την έκρηξη στις 26 Απριλίου 1986 σε έναν από τους τέσσερις αντιδραστήρες του πυρηνικού εργοστασίου ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία προκάλεσε χιλιάδες θανάτους και αναπηρίες και έσπειρε τον τρόμο σε όλη την ανθρωπότητα. Τα σπίτια είναι άδεια διότι δόθηκε εντολή στους κατοίκους να τα εγκαταλείψουν. Δεν επέστρεψαν ποτέ. Οι στρατιώτες έχουν εντολή να σκοτώσουν όλα τα κατοικίδια της περιοχής, υπό τον φόβο μήπως απομακρυνθούν από την περιοχή και μεταφέρουν τη ραδιενέργεια. Τα ζώα, κυρίως σκυλιά, απαντούν άμεσα στο κάλεσμα των στρατιωτών λόγω της έλλειψης τροφής. Οταν φτάνουν περιχαρή μπροστά τους, τα εκτελούν. Σύντομα η καρότσα ενός μεγάλου φορτηγού έχει γεμίσει με άψυχα ζώα, τα οποία θάβονται σε έναν τεράστιο λάκκο που σκεπάζεται με τσιμέντο.
Μολονότι αποτελεί σκηνή από τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά «Chernobyl», συνέβη στην πραγματικότητα. Αντί για τρεις βέβαια οι Σοβιετικοί στρατιώτες που κλήθηκαν να εκτελέσουν το δύσκολο αυτό έργο ήταν πολλαπλάσιοι. Μόνο που η φύση είναι αξιοθαύμαστα ανθεκτική, ακόμη και όταν οι ανθρώπινες ενέργειες επιφέρουν ανυπολόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή. Ετσι και στην περίπτωση του Τσέρνομπιλ, κάποια σκυλιά κατόρθωσαν να επιβιώσουν από τα όπλα των στρατιωτών και από τη ραδιενέργεια. Σήμερα εκατοντάδες απόγονοι εκείνων των σκύλων ζουν στην απαγορευμένη περιοχή.
«Δεν σκότωσαν όλα τα σκυλιά»
Η αμερικανική ΜΚΟ Clean Futures Fund ανέλαβε από το 2017 το έργο της φροντίδας αυτών των σκυλιών αλλά και τη σταδιακή απομάκρυνσή τους από την απαγορευμένη ζώνη: «Οταν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα “Τα σκυλιά του Τσέρνομπιλ” μετρήσαμε περισσότερα από χίλια αδέσποτα σκυλιά εντός της ζώνης αποκλεισμού των 30 χιλιομέτρων» ανέφερε στο Documento ο συνιδρυτής της ΜΚΟ Λούκας Χίξον.
«Tα περισσότερα ζώα είναι απόγονοι οικόσιτων σκύλων. Eδώ επιβιώνουν μόνο τα μεγαλύτερα και δυνατότερα σκυλιά. Ο μέσος όρος ζωής τους ανέρχεται σε μόλις δύο τρία χρόνια, γεγονός που σχετίζεται με την έλλειψη φαγητού, νερού, καταφυγίου και την ύπαρξη πολλών λύκων που τα κυνηγούν». Λόγω της διενέργειας του προγράμματος «παρατηρούμε μια αύξηση στο προσδόκιμο ζωής των σκύλων, αφού καλούνται να δώσουν λιγότερες μάχες για την τροφή τους». Οσον αφορά το πώς κάποια σκυλιά κατόρθωσαν να επιβιώσουν όταν ξέσπασε η πυρηνική καταστροφή, ο Λούκας υπογραμμίζει ότι «ο σοβιετικός στρατός κατέφτασε με εντολή να σκοτώσει όλα τα οικόσιτα ζώα. Οι σκύλοι όμως είναι πολύ έξυπνα ζώα, οπότε δεν μπόρεσαν να τους σκοτώσουν όλους. Αλλωστε θεωρώ ότι ήταν πολύ δύσκολη δοκιμασία για τους Σοβιετικούς στρατιώτες, οι οποίοι δεν είχαν το σχετικό κίνητρο να την επιτελέσουν. Εκτιμώ πως τουλάχιστον 15% αυτών των σκύλων επιβίωσαν».
Δύσκολη η επιβίωση
Ο πρωταρχικός στόχος της οργάνωσης είναι «να εμβολιάσουμε τα σκυλιά προκειμένου να προστατεύσουμε τη σχέση τους με όσους εργάζονται στην περιοχή και τους τουρίστες, αφού υπάρχει ακόμη ραδιενέργεια στη ζώνη αποκλεισμού. Η Ουκρανία λάμβανε από τη Ρωσία εμβόλια κατά της ραδιενέργειας, όμως αυτό δεν συμβαίνει πλέον εξαιτίας του πολέμου μεταξύ των δύο χωρών. Οπότε αν κάποιος δαγκωθεί από σκύλο, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να προσλάβει ραδιενέργεια».
Ιδιαίτερα σκληρή είναι η ζωή και για τα κουτάβια που γεννιούνται στην περιοχή: «Περίπου 300 με 400 κουτάβια γεννιούνται και πεθαίνουν την ίδια χρονιά. Μόλις ένα στα δέκα θα επιβιώσει μετά τον τρίτο χρόνο. Προσπαθούμε να αποτρέψουμε αυτή την κατάσταση, γι’ αυτό τα ταΐζουμε, παρέχουμε ιατρική περίθαλψη και τα προστατεύουμε από αρρώστιες. Τα άρρωστα και τραυματισμένα σκυλιά είναι πολύ εύκολος στόχος για τους θηρευτές. Εδώ οι νόμοι της φυσικής επιλογής είναι ο ύψιστος κανόνας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό ότι πρόσφατα μας δόθηκε η άδεια να υιοθετήσουμε κουτάβια. Ηδη περίπου 40 από αυτά έχουν βρει σπίτι στις ΗΠΑ». Βέβαια η φροντίδα των σκύλων δεν είναι εύκολη διαδικασία, αφού «δεν πρόκειται να εξημερωθούν πλήρως. Πρέπει να τα ταΐζεις πολύ συστηματικά για να δημιουργηθεί σχέση εμπιστοσύνης».
Ζώνη-καταφύγιο
Πώς αποφασίζει όμως κάποιος να ασχοληθεί με την προστασία των σκυλιών στο Τσέρνομπιλ; «Είμαι ειδικός στη ραδιενέργεια. Γι’ αυτό και ήρθα πρώτη φορά στο Τσέρνομπιλ στο πλαίσιο ενός διεθνούς προγράμματος επαγγελματικής ανταλλαγής, εμπειριών και πληροφοριών. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που κατέβηκα από το τρένο και αντίκρισα μια μικρή αγέλη οχτώ σκύλων. Ειλικρινά ήταν από τα τελευταία πράγματα που περίμενα να δω». Τα επόμενα δύο χρόνια με τον συνιδρυτή της ΜΚΟ Ερικ Καμπαριάν εκπόνησαν ένα μακροπρόθεσμο πλάνο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πλέον έχουν στήσει τρεις κτηνιατρικές κλινικές στην περιοχή, η μια εκ των οποίων βρίσκεται μέσα στο πυρηνικό εργοστάσιο στο οποίο εξακολουθούν να γίνονται εργασίες αποκατάστασης.
Η ραδιενέργεια εγκυμονεί ακόμη κινδύνους: «Οι χώροι όπου ζούμε και εργαζόμαστε δεν είναι μολυσμένοι, ωστόσο είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να μη μεταφέρουμε τη μόλυνση στο εσωτερικό τους. Περνάμε από πολλαπλούς ελέγχους κάθε μέρα για να σιγουρευτούμε ότι δεν έχει συσσωρευτεί ραδιενέργεια στα ρούχα ή τα παπούτσια μας. Σήμερα η ραδιενέργεια βρίσκεται στο έδαφος και το περιβάλλον, οπότε μόλις απομακρυνθείς από το εξωτερικό περιβάλλον δεν υπάρχει κίνδυνος να μολυνθείς». Η ραδιενέργεια ωστόσο δεν πλήττει τα ζώα επειδή «πλέον χρειάζεται χρόνος για να μολυνθεί ο οργανισμός, οπότε τα ζώα λόγω χαμηλού προσδόκιμου ζωής δεν προλαβαίνουν να εκδηλώσουν καρκίνο ή όγκους. Δεν ισχύει το ίδιο όμως για τους ανθρώπους, γι’ αυτό και η ζώνη αποκλεισμού έχει μετατραπεί σε πραγματικό καταφύγιο για την άγρια ζωή».
Ασεβείς τουρίστες
Το να βρίσκεται στο Τσέρνομπιλ αποτελεί για τον Λούκας «ένα από τα πιο δυνατά σημεία του προγράμματος. Οταν περπατάς στην απαγορευμένη πόλη πρέπει να θυμάσαι ότι τώρα είναι μνημείο, ένας ναός του μέλλοντος που χάθηκε για τους ανθρώπους οι οποίοι θεωρούσαν αυτό το μέρος σπίτι τους και μια μέρα τούς είπαν ότι δεν θα επιστρέψουν. Αυτές οι ερημωμένες πόλεις είναι γεμάτες από συναισθήματα, που τα νιώθεις όταν τις περπατάς».
Τα τελευταία χρόνια και ειδικά μετά την προβολή της τηλεοπτικής σειράς «Chernobyl» αυξήθηκε κατακόρυφα ο «παράνομος» τουρισμός στην περιοχή: «Πολλοί άνθρωποι έρχονται εδώ, σπάνε παράθυρα και κλέβουν αντικείμενα. Είναι πολύ επώδυνο να βλέπω αυτή την έλλειψη σεβασμού γιατί ξέρω πολλούς ανθρώπους που ζούσαν εδώ πριν από το ατύχημα. Εδώ δεν είναι πάρκο αναψυχής αλλά ένα μέρος για να διδαχτούμε από ένα ατύχημα του παρελθόντος ώστε να έχουμε καλύτερες πιθανότητες στο μέλλον».
«Ενα από τα πιο σημαντικά πράγματα στο Τσέρνομπιλ είναι η επαφή με ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι γονείς ενός καλού μου φίλου, του Αντουάν, γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν στο Πρίπιατ, μια πόλη εντός της απαγορευμένης ζώνης. Πέρσι πήγαμε με τον Αντουάν και τους γονείς του στα σπίτια όπου μεγάλωσαν. Μόλις μπήκαμε στο σπίτι όπου ζούσε η μητέρα του, αν και δεν υπήρχαν αντικείμενα πια, μας μιλούσε δύο ώρες για το τι σήμαινε γι’ αυτήν το διαμέρισμα και για τις εμπειρίες της στην πόλη. Με έκανε να δω την απαγορευμένη ζώνη υπό ένα νέο πρίσμα. Οι άνθρωποι εκδιώχθηκαν από αυτά τα σπίτια μέσα σε λίγες ημέρες και δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν ποτέ. Η ζωή τους άλλαξε διά παντός μετά το ατύχημα».
Πόλεμος για τους ντόπιους
«Ενα από τα μαθήματα που μας έδωσε το Τσέρνομπιλ είναι ότι η φύση θα βρει τρόπο να επανακάμψει. Είναι όμως και μια προειδοποίηση για την επίδραση που μπορεί να έχουν οι δραστηριότητές μας στο περιβάλλον. Μας διδάσκει πώς μπορούμε να γίνουμε πιο βιώσιμοι και να προστατεύουμε το περιβάλλον αντί να το καταστρέφουμε».
Συνολικά περισσότεροι από 3.050 εθελοντές έχουν εργαστεί τόσο στο πρόγραμμα για τα σκυλιά όσο και στα υπόλοιπα προγράμματα περίθαλψης και κοινωνικής προστασίας που παρέχει η οργάνωση: «Παρέχουμε απευθείας βοήθεια σε περίπου πέντε χιλιάδες ανθρώπους που ζουν στις πληγείσες περιοχές ή εργάτες που δούλεψαν στην περιοχή μετά το ατύχημα και αυξάνουμε αυτό τον αριθμό κάθε χρόνο. Προσφέρουμε άμεση οικονομική βοήθεια, αφού πολλοί έχουν εμφανίσει καρκίνο, όγκους, μυϊκές διαταραχές και νευρολογικά προβλήματα, οπότε τους βοηθάμε να έχουν φαρμακευτική περίθαλψη και να πληρώνουν εγχειρήσεις και θεραπείες. Στηρίζουμε επίσης όσους εργάζονται σήμερα στο εργοστάσιο, καθώς και τα ορφανά, άρρωστα και επηρεασμένα από το ατύχημα παιδιά –πολλά είναι ανάπηρα– που ζουν στην περιοχή.
Πρέπει να υποστηρίξουμε τις πληγείσες κοινότητες, ώστε να συνεχίσουν τις παραγωγικές εργασίες τους για να παραμείνει η περιοχή ασφαλής». Ο Λούκας έχει μετακομίσει στο Τσέρνομπιλ, «το οποίο είναι το καταφύγιο των προσπαθειών όλης μου της ζωής αφού μπορώ να παρέχω βοήθεια. Το Τσέρνομπιλ για μένα είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέρη στον κόσμο, κυρίως λόγω των ανθρώπων που έχω συναντήσει. Αυτό που έγινε στις 26 Απριλίου 1986 οι ντόπιοι δεν το αποκαλούν ατύχημα ούτε καταστροφή. Το αποκαλούν πόλεμο. Και όσο περισσότερο χρόνο περνάω εδώ, αντιλαμβάνομαι ότι είναι σωστή η περιγραφή. Πρόκειται για μια καθημερινή μάχη που επηρεάζει όλους τους τομείς. Μα κάπως βρίσκουν κάθε μέρα τη δύναμη να συνεχίσουν. Βλέποντάς το αυτό έχω γίνει καλύτερος άνθρωπος».