Όταν ο Λέοναρντ Κόεν έγραψε το τραγούδι «First we take Manhattan» επέλεξε πολύ συνειδητά τις δύο πόλεις. Τόσο το Γκρίνουιτς Βίλατζ στο Μανχάταν όσο και το Κρόιτσμπεργκ στο Βερολίνο ήταν εστίες αμφισβήτησης, στέκια καλλιτεχνών και περιθωριακών, χώροι πολιτικού και κοινωνικού ακτιβισμού.
Μετά στο πρώτο ήρθε ο σκληροπυρηνικός δήμαρχος Τζουλιάνι. Ο Μπομπ Ντίλαν και η Πάτι Σμιθ τα μάζεψαν κι έφυγαν. Στο δεύτερο εισέβαλε το ιδιωτικό κεφάλαιο, αφού με την ενοποίηση της Γερμανίας το φτωχό Κρόιτσμπεργκ με τους μετανάστες θα μπορούσε άνετα να μετατραπεί σε νέο Ελ Ντοράντο. Και στις δυο περιπτώσεις εφαρμόστηκε η θεωρία του gentrification, βασικός στόχος του οποίου είναι η αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης. Oποια κι αν είναι η ελληνική μετάφραση του όρου –εξευγενισμός ή ανάπλαση–, το σίγουρο είναι ότι έχει προηγηθεί συντονισμένη εκστρατεία δυσφήμησης και συνεχής κρατική επέμβαση, με αποτέλεσμα όταν οι μόνιμοι κάτοικοι αναγκάζονται να ξεσπιτωθούν, να αυξάνονται κατακόρυφα οι τιμές των ενοικίων και των ακινήτων.
Πρόλογος απαραίτητος για να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει στα Εξάρχεια. Η αστυνομική καταστολή και η εκκαθάριση από τα «ταραχοποιά» στοιχεία είναι απλώς το εύκολο πρόσχημα και το χρήσιμο εργαλείο. Ηγγικεν η ώρα ώστε το μποέμ και ρέμπελο γαλατικό χωριό, προεξάρχοντος του καίσαρα Χρυσοχοΐδη, να περάσει σε άλλα επενδυτικά χέρια και σε τουριστικές πλατφόρμες τύπου Airbnb και booking. com. Την αρχή την έκαναν οι Κινέζοι αγοράζοντας εκατοντάδες διαμερίσματα. Τα ελεγχόμενα ΜΜΕ φυσικά δείχνουν μονίμως τις διμοιρίες των ΜΑΤ που μόνο αμύνονται και όχι τις στρατιές των οικονομικών λαγωνικών που επιτίθενται.
Τα Εξάρχεια ήταν ανέκαθεν περιοχή ανυπάκουη. Hδη από το 1861 η τότε βασιλική αστυνομία κλείνει την εφημερίδα «Το Φως» επειδή δημοσίευσε άρθρο του Δ. Παπαρρηγόπουλου με τίτλο «Η αναρχία». Χώρος αντίστασης στην Κατοχή, πεδίο αγώνα στη χούντα και όαση υπεράσπισης ανθρώπινων δικαιωμάτων μεταπολιτευτικά. Εκεί φυτρώνουν και φουντώνουν δεκάδες αριστερίστικες και αντιεξουσιαστικές οργανώσεις, φεμινιστικοί σύλλογοι, οικολογικές πρωτοβουλίες, διεκδικήσεις των ομοφυλοφίλων με το ΑΚΟΕ, κινήσεις για την απελευθέρωση των ερτζιανών κ.λπ. Η δαιμονοποίηση αρχίζει σταδιακά κυρίως μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Τα όσα επακολούθησαν πρόσφεραν το καλύτερο άλλοθι για να καλλιεργηθεί συκοφαντικό κλίμα. Η αλήθεια είναι ότι σιγά σιγά, είτε τυχαία είτε σκόπιμα, παρεισέφρησαν μαφίες ναρκωτικών, έμποροι ανθρώπινης σάρκας και συμμορίες «προστασίας» που έχτισαν τον μύθο του άβατου.
Η ΝΔ λοιπόν πόνταρε στο αίσθημα ασφάλειας θεωρώντας τα Εξάρχεια Μανχάταν, μια Βαστίλη από την ανάποδη που έπρεπε να καταληφθεί. Το αίμα του Γρηγορόπουλου στέγνωσε, ο κλωνοποιημένος Κορκονέας δεν σκοτώνει πλέον ανυποψίαστους εφήβους αλλά την ταυτότητα μιας γειτονιάς. Τα ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά της θα αντικατασταθούν από μια εξευγενισμένη πραγματικότητα.
Τα Εξάρχεια από ενοχλητικός βάτραχος πρέπει να μεταμορφωθούν σε πλούσιο πρίγκιπα. Το πρώτο φιλί της μεταμόρφωσης θα το δώσει το κλομπ του φόβου και ο βίαιος εκτοπισμός και θα ακολουθήσει το ρουφηχτό των επενδυτικών εταιρειών.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης