Μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη και ηθοποιό για το προκλητικό έργο «Ολεάνα» του Ντέιβιντ Μάμετ και την εποχή του #MeToo
Oleanna» (Ολεάνα), ένα προκλητικό θεατρικό έργο του Ντέιβιντ Μάµετ το οποίο ανοίγει το ζήτηµα της σεξουαλικής παρενόχλησης και παραµένει επίκαιρο στην εποχή του #MeToo. O Φίλιππος Σοφιανός έχει εδώ και αρκετά χρόνια θεατρικές σκέψεις γύρω από το κείµενο του Ντέιβιντ Μάµετ και θεωρεί ότι είναι ένα έργο µε αιχµηρό λόγο και ανοιχτές αναγνώσεις. «Η “Ολεάνα” παίρνει την ψυχή και την ταξιδεύει σε ένα χωράφι όχι εύκολα προσβάσιµο» λέει στο Documento. Η υπόθεση φαινοµενικά είναι απλή. Ενας καθηγητής πανεπιστηµίου και µια νεαρή φοιτήτρια εµπλέκονται σε ένα παιχνίδι βαθιάς αντιπαράθεσης που καθιστά αδύνατη την όποια επικοινωνία µεταξύ τους αφού κυριαρχεί η ανάγκη τους για εξουσία.
Η «Ολεάνα» του Ντέιβιντ Μάµετ ανεβαίνει στη σκηνή σε µια εποχή που το θέµα της σεξουαλικής παρενόχλησης βρίσκεται στην επικαιρότητα.
Το έργο αποτελεί αφορµή για µια γερή και εµπεριστατωµένη συζήτηση γύρω από το κίνηµα #MeToo. ∆εν καταδεικνύει, δεν έχει ξεκάθαρο µήνυµα, δεν διδάσκει. Ο Ντέιβιντ Μάµετ πιστεύει ότι σε όποιο συµπέρασµα κι αν καταλήξει ο θεατής το µόνο σίγουρο είναι ότι θα έχει κάνει λάθος. Το κείµενο αποτελεί βαθιά τοµή στο θέµα της κακοποίησης και ο λόγος του συγγραφέα είναι σαν νυστέρι που χτίζει χαρακτήρες και ιστορίες. Ο Ντέιβιντ Μάµετ έχει αποδείξει το βάθος του µε τα εκπληκτικά του σενάρια, τα θεατρικά του έργα και µε το βραβείο Πούλιτζερ. Ηθελα να παρουσιάσω ένα δυνατό έργο και όχι µια εύκολη εµπορική επιτυχία. Εχω τις αγωνίες µου για την αποδοχή του έργου από το κοινό· πιστεύω όµως στο χρήσιµο θέατρο και στις παραστάσεις που πραγµατικά έχουν να αντιπαραθέσουν κάτι στην απέραντη και ακατάσχετη πολυλογία των µέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Το έργο είναι γραµµένο ένα χρόνο µετά την πρώτη δίκη στις ΗΠΑ για σεξουαλική παρενόχληση και παρουσιάστηκε στο θέατρο τον Μάιο του 1992. Πόσα έχουν αλλάξει σε σχέση µε τη σηµερινή εποχή;
Ο Ντέιβιντ Μάµετ τέµνει βαθιά το θέµα και χρησιµοποιεί την αντιστροφή των ρόλων. Το θύµα γίνεται θύτης. Είναι δύσκολο να καταλάβουµε πώς στοιχειοθετείται ο όρος σεξουαλική παρενόχληση. Υπάρχουν κενά στη νοµοθεσία και την αντίληψή µας σε σχέση µε αυτό. Είναι αυτά τα λεπτά και δυσδιάκριτα όρια που προϋποθέτουν ευρύτερη παιδεία για να γίνουν κατανοητά. Η κουβέντα που ανοίγει µετά την παράσταση έχει µεγάλο ενδιαφέρον. Η παρενόχληση δεν περιφέρεται µόνο στο θέατρο – ανθεί σε όλους τους χώρους εργασίας και είναι διαταξική· υπάρχει παντού. Τι συµβαίνει στον κλάδο της δηµοσιογραφίας; Ποια είναι η κατάσταση στους εργοστασιακούς χώρους, όπου τα αφεντικά µπορούν εύκολα να απλώσουν το χέρι σε κάποια εργάτρια; Στον ακαδηµαϊκό χώρο υπάρχει άβατο και δεν είναι εύκολο να σπάσει η σιωπή. Η έδρα ξέρει να τιµωρεί, να βαθµολογεί και να αποβάλλει. Ακριβώς αυτό είναι το θέµα του συγγραφέα. Επρεπε να φτάσουµε στο 2022 για να αρχίσουµε να µιλάµε ανοιχτά αναφορικά µε το ζήτηµα. ∆υστυχώς το θύµα είναι αυτό που καλείται να αποδείξει σε ένα δικαστήριο τι συνέβη και υποβάλλεται σε ψυχοφθόρα και αφόρητη διαδικασία. Στρεβλώνονται πολλά πράγµατα στο όνοµα του Ποινικού Κώδικα που είναι ελλιπής και διάτρητος. Θα έπρεπε να δηµιουργηθεί ένας άτυπος κώδικας δεοντολογίας προκειµένου να αλλάξει αυτό το µάτσο και πατριαρχικό τοπίο στο οποίο ζούµε.
Είδαµε τι συνέβη στη δίκη του ∆ηµήτρη Λιγνάδη αλλά και πώς αντιµετωπίστηκαν τα θύµατα του #MeToo.
Η περιρρέουσα πατριαρχική αντίληψη υπήρχε και ανθούσε γύρω µας. Σήµερα ευτυχώς έχουµε αρχίσει να σκεφτόµαστε περισσότερο τι είναι σεξιστικό και υποτιµητικό για τις γυναίκες. Η περιρρέουσα αντίληψη στη δική µας κοινωνία συµπυκνώνεται στη φράση «τα ήθελε ο κώλος της». Αυτό είναι ισοπεδωτικό και άθλιο, δυστυχώς όµως πολύ εύκολα ξεστοµίζεται. Η έδρα στη δίκη του ∆ηµήτρη Λιγνάδη ήταν επιθετική απέναντι στα θύµατα. Ας αφήσουµε τον Αλέξη Κούγια στην άκρη. Είναι δυνατόν να κάνει επίθεση στα θύµατα ο πρόεδρος του δικαστηρίου; ∆εν έχω λόγια γι’ αυτή την αποφυλάκιση· αναρωτιέµαι σε ποιο άλλο ποινικό σύστηµα συµβαίνει κάτι τέτοιο. Το θέµα για µένα είναι η τελική έκβαση αυτής της υπόθεσης. Κατά τη γνώµη µου, αν υπάρξουν αθωώσεις στο εφετείο, θα γυρίσουµε 100 χρόνια πίσω. Αντιλαµβανόµαστε για ποιους λόγους ο Λιγνάδης έτυχε αυτής της µεταχείρισης… είναι κοινό µυστικό. Κανείς όµως δεν λέει ότι ο βασιλιάς είναι ξεβράκωτος. Ολα εξηγούνται µε αυτό το παλιό και κλασικό παραµυθάκι. Βγάζω το καπέλο και υποβάλλω τα σέβη µου στα κορίτσια που µίλησαν και που είχαν το θάρρος να σταθούν και να υποστηρίξουν τη γνώµη τους. Υπάρχει µάτσο κατάλοιπο στην ελληνική κοινωνία και οι άνθρωποι του συστήµατος απολαµβάνουν απίστευτη προστασία.
Σας φοβίζει η εποχή, η αναµέτρηση µε αυτό το θέµα;
∆εν µε φοβίζει επειδή ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει πλέον. Πιστεύω ότι η «Ολεάνα» θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήµια. Θεωρώ ότι οι συζητήσεις αποτελούν πηγή κατανόησης και γνώσης για να αποκτήσουµε πιο διαυγή και καθαρή εικόνα. ∆εν πιστεύω φυσικά στους αφορισµούς ούτε θέλω να βλέπω ανθρώπους να κοιτάνε τη µύτη των παπουτσιών τους αντί να ερωτεύονται.
Τι σκέψεις κάνετε για το θέατρο και για την εποχή που ζούµε σήµερα;
Ζούµε σε ανθρωποφαγική εποχή – αισθάνοµαι ότι έχουν αγριέψει πολύ τα πράγµατα. Μπορεί να φταίνε η ανέχεια, η µιζέρια, ο οικονοµικός αποκλεισµός, οι συνέπειες της πανδηµίας. Η απαγόρευση στο όνειρο για µια γενιά ανθρώπων που αισθάνεται θυµωµένη. Το θέατρο θεωρώ ότι µοντερνίζει σε σηµείο επικίνδυνο. Εχει ξεχάσει την αξία του λόγου, ενδίδει στον εντυπωσιασµό και τον σκηνοθετισµό, µε αποτέλεσµα να κακοσυστήνεται στον κόσµο. Στο πολιτικό τοπίο επίσης επικρατούν απογοήτευση και απόγνωση. Από τότε που θυµάµαι τον εαυτό µου τρία ονόµατα κυβερνούν και διαφεντεύουν αυτό τον τόπο. Αυτό τα λέει όλα.
INFO
Η «Ολεάνα» ανεβαίνει στο Μικρό Ανεσις κάθε Δευτέρα & Τρίτη (21.00)
