Φιλαρέτη Κομνηνού: «Οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να μένουν απομονωμένοι»

Μια συζήτηση με την ηθοποιό Φιλαρέτη Κομνηνού για την παράσταση «Μεγάλες προσδοκίες» που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Ένα από τα αριστουργήματα του Καρόλου Ντίκενς ανεβαίνει υπό τη σκηνοθετική ματιά της Λίλλυς Μελεμέ στο Σύγχρονο Θέατρο. Τον ιδιαίτερο ρόλο της δεσποινίδας Χάβισαμ υποδύεται μια από τις πλέον αναγνωρισμένες ηθοποιούς, η Φιλαρέτη Κομνηνού. Με φόντο τη μεταβιομηχανική βικτοριανή Αγγλία του 19ου αιώνα και ενώ οι ταξικές ανισότητες βαθαίνουν και οι αντιθέσεις οξύνονται, υφαίνεται μια από τις πιο σκοτεινές ερωτικές ιστορίες όλων των εποχών.

Ο Πιπ, ένα φτωχόπαιδο με μεγάλες προσδοκίες και με στόχο την καρδιά της άκαρδης και πλούσιας Εστέλα, δέχεται μια μυστηριώδη κληρονομιά που θα τον εκτοξεύσει κοινωνικά. Ομως τότε θα αντιληφθεί ότι η ζωή που ονειρευόταν δεν είναι ηθικά ανώτερη από εκείνη που ζούσε πριν.

Σκιαγραφήστε μας τη δεσποινίδα Χάβισαμ την οποία υποδύεστε.

Πρόκειται για μια πλούσια γυναίκα που τη μέρα του γάμου της ο γαμπρός την εγκατέλειψε. Σταματά τα ρολόγια, καταργεί τον χρόνο και κλείνεται στην έπαυλή της. Ο Ντίκενς όμως δεν περιγράφει απλώς την περίπτωση μιας ιδιόρρυθμης κυρίας αλλά μια ψυχιατρική κατάσταση. Από τον χαρακτήρα της έχει προκύψει το σύνδρομο PETD (Post Embitterment Traumatic Disorder): μετατραυματική διαταραχή πικρίας. Η απογοήτευση έγινε μέρος της ζωής της επειδή δεν κατάφερε να ξεπεράσει το σοκ της. Η Χάβισαμ φυλακίζεται μέσα στη σύγχυση της πραγματικότητας και της ψευδαίσθησης, συχνό φαινόμενο σε ανθρώπους που βυθίζονται στο πένθος και δεν βγαίνουν ποτέ από αυτό.

Και προχωράει πιο πέρα: υιοθετεί ένα κορίτσι, την Εστέλα, και την εκπαιδεύει να γίνει μηχανή εξόντωσης του αντρικού γένους.

Ουσιαστικά της αφαιρεί οποιοδήποτε συναισθηματικό κομμάτι έχει και την αποτρέπει από το να ερωτευτεί, στρέφοντάς την εναντίον των αντρών. Τελικά γίνεται ένα ρομπότ, ένα όπλο στα χέρια της. Ετσι όμως καταστρέφει την ίδια και όποιον θέλει να την αγαπήσει. Η εκδίκηση της έχει γίνει εμμονή και κατ’ επέκταση κάνει και άλλους ανθρώπους γύρω της να υποφέρουν. Αυτά τα άτομα που είναι καταστροφικά για τους άλλους είναι και αυτοκαταστροφικά. Δεν ξέρεις όμως αυτό το μπούμερανγκ πώς θα γυρίσει και εάν θα χτυπήσει και τους ίδιους.

Στα τριάντα χρόνια που ασχολείστε με την υποκριτική μπορεί ακόμη ένας ρόλος να αποτελεί πρόκληση;

Ναι, και ο εν λόγω με το υποκριτικό υλικό του έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Κάθε φορά που διαφοροποιείται ένας ρόλος νιώθω να ενεργοποιούμαι, στοιχηματίζω με το καινούργιο που έρχεται. Αυτό το διάστημα των προβών κάνω έρευνα, βλέπω ταινίες, ακούω αντίστοιχες μουσικές που μου μεταφέρουν κάτι από τον κόσμο αυτό, μελετάω για το σύνδρομο PETD, παρακολουθώ συμπεριφορές. Η δεσποινίδα Χάβισαμ είναι μια γυναίκα τόσο απρόβλεπτη, η συμπεριφορά της είναι αλλοπρόσαλλη, παίζει με την τύχη των ανθρώπων, τους χρησιμοποιεί για να μην πλήττει η ίδια. Σαν ένα είδος βαμπίρ που θέλει να ζήσει μέσα από τους άλλους αλλά την ίδια στιγμή αποζητάει την απόλυτη μοναξιά. Η γκάμα συμπεριφοράς της είναι τεράστια. Ουσιαστικά κινεί τα νήματα μιας ιστορίας και διατηρεί ένα μυστήριο. Για έναν ηθοποιό είναι γοητευτικό να υποδυθεί μια τέτοια περσόνα· πιστέψτε με.

Διαβάστε επίσης: Δημήτρης Ήμελλος: «Στο θέατρο δεν υπάρχει θεατής αλλά αυτόπτης μάρτυρας» 

Η νουβέλα του Ντίκενς αποτελεί ένα διεισδυτικό σχόλιο για την ταξική διαστρωμάτωση και τις αντιθέσεις που δημιουργεί στη βικτοριανή Αγγλία.

Ναι, και δεν νομίζω να έχουν αλλάξει οι εποχές. Οταν ένα φτωχό παιδί ξεκινάει με μεγάλες προσδοκίες να ανέλθει κοινωνικά, ταξικά, οικονομικά, σημαίνει ότι αυτό δεν θα του χαριστεί εύκολα. Πρέπει να πουλήσει ένα κομμάτι από την ψυχή του ή την ηθική του. Στον Πιπ εμφανίζεται σαν μάννα εξ ουρανού μια κληρονομιά που του υπόσχεται να ζήσει ως πλούσιος τζέντλεμαν. Αναγνωρίζουμε την ευφυΐα και τη δεξιότητα του Ντίκενς στο πώς διαχειρίζεται αυτό το αγόρι που έχει στόχο να κατακτήσει ερωτικά την Εστέλα. Για χάρη αυτού του έρωτα εγκαταλείπει τους συγγενείς του, την τάξη του, το επάγγελμά του και μετακομίζει στο Λονδίνο για να ζήσει τη μεγάλη ζωή. Εκεί αρχίζει ένα είδος εκμαυλισμού και εκφυλισμού. Οι κώδικες ηθικής και τιμής δεν ταυτίζονται με τις τάξεις. Η ηθική πολλές φορές δεν συνάδει με το εντυπωσιακό περίβλημα.

Ποια είναι τα στοιχεία σε αυτό το έργο του 1861 που το έχουν καταστήσει διαχρονικό;

Τα έργα γίνονται κλασικά όταν τα ερωτήματα που έχουν θέσει δεν έχουν βρει απαντήσεις. Οπως φαίνεται, η απληστία, η ανάγκη για εξουσία, δόξα, χρήμα, έρωτα είναι διαχρονικές ορίζουσες. Επίσης το έργο έχει στοιχεία θρίλερ και πολύ έντονο σασπένς. Ενέχει τέτοιες ανατροπές· είναι σχεδόν σαν να διαβάζεις μυθιστόρημα της Αγκαθα Κρίστι.

Εάν σας ζητούσα να μου αναφέρετε τους ρόλους σας που αυτομάτως σας έρχονται στον νου, σε ποιους θα καταλήγατε;

Η Ηλέκτρα και η Ανδρομάχη είναι ρόλοι από το αρχαίο δράμα που με έφτασαν στα ερμηνευτικά όριά μου. Στην τηλεόραση έχω τρομακτική αδυναμία στην Ατάρτη από τις «Μάγισσες της Σμύρνης» και τη μάνα στα «Ματωμένα χώματα». Και τους τηλεοπτικούς ρόλους έχω στην καρδιά μου γιατί τους δούλεψα με τον ίδιο τρόπο που δουλεύω τους θεατρικούς. Και βέβαια αυτό που μου συμβαίνει τώρα το αγαπώ πάρα πολύ: ο ρόλος μου στον «Αρίστο», σε σκηνοθεσία του γιου μου Γιώργου Παπαγεωργίου, όπου συνεργάζομαι με μαθητές μου από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Οπως και στις «Μεγάλες προσδοκίες» όπου ο Γιώργος Χριστοδούλου υπήρξε μαθητής μου. Οταν συναντιέμαι με το βλέμμα του πάνω στη σκηνή είναι ιδιαίτερη εμπειρία, μονάκριβη και πολύτιμη. Πέρα από τους ρόλους, σημασία έχουν οι συναντήσεις.

Πολιτισμός δεν είναι μόνο να παίζεις σε μια καλή παράσταση ή να φιλοτεχνήσεις έναν ωραίο πίνακα. Είναι τρόπος ζωής. Διεκδικούμε να ζήσουμε πολιτισμένα την καθημερινότητά μας. Γι’ αυτό οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να μένουν αυτιστικά απομονωμένοι.

Αλήθεια, πώς είναι να συνεργάζεστε με τον γιο σας;

Τεράστια εμπειρία! Γνωριστήκαμε καλύτερα. Προστέθηκε ένας κρίκος ακόμη στη σχέση μας μέσα από τη δουλειά. Είναι ένα παιδί για το οποίο δηλώνω δημόσια ότι το λατρεύω. Μου έχει δώσει πολλές αφορμές για να είμαι περήφανη μαμά.

Ως πολίτη τι είναι αυτό που σας απασχολεί;

Η αδιαφορία μας ή η ανεκτικότητά μας έχουν διογκώσει το πρόβλημα της οικολογικής καταστροφής. Το καλοκαίρι ήταν οι φωτιές στον Αμαζόνιο, τώρα στην Αυστραλία. Πόσο συμπτωματικό είναι αυτό; Σαν κάποιοι να έχουν βαλθεί να καταστρέψουν τον πλανήτη. Αυτό αφορά όλους μας ανεξαρτήτως χώρας. Βλέπουμε ήδη τα συμπτώματα της αλλαγής του κλίματος· δεν ξέρω πόσος χρόνος μας πιστώνεται. Αυτά που νομίζαμε ότι θα γίνουν τις επόμενες δεκαετίες με την κλιματική αλλαγή είναι η τωρινή πραγματικότητα. Πρέπει να το λέμε και να το ξαναλέμε γιατί είναι δυσοίωνο αυτό που έρχεται.

Με τις νέες φωτιές οι οικολόγοι στέλνουν σήματα κινδύνου, αλλά κυβερνήσεις και πολίτες κωφεύουν νομίζοντας ότι δεν θα υπάρχει άμεσος αντίκτυπος στη δική τους ζωή. Η φύση τιμωρεί χωρίς ενοχή – θυμηθείτε τις πλημμύρες στα μπαζωμένα ρέματα. Εχει τους δικούς της νόμους και εμείς τους παραβιάζουμε κατ’ εξακολούθηση. Κάποιοι έχουν οικονομικά συμφέροντα, αλλά κάποιοι άλλοι διεκδικούν το δικαίωμά τους στη ζωή. Θέλω να κλείσω με ένα απόσπασμα της Κικής Δημουλά: «Είμαι θυμωμένη γιατί θα έπρεπε να έχω ωριμάσει και να μην απορώ με τίποτε». Eκεί που νομίζεις ότι έχεις περάσει σε φάση ανοσίας, πάλι μέσα σου αντιστέκεσαι και δεν μπορείς να παραιτηθείς από τον θυμό. Πολιτισμός δεν είναι μόνο να παίζεις σε μια καλή παράσταση ή να φιλοτεχνήσεις έναν ωραίο πίνακα. Είναι τρόπος ζωής. Διεκδικούμε να ζήσουμε πολιτισμένα την καθημερινότητά μας. Γι’ αυτό οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να μένουν αυτιστικά απομονωμένοι.

INFO

Σύγχρονο Θέατρο, από τις 31/1

Σκηνοθεσία: Λίλλυ Μελεμέ

Παίζουν: Φιλαρέτη Κομνηνού, Αλέκος Συσσοβίτης, Γιώργος Χριστοδούλου, Νατάσα Εξηνταβελώνη, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Λήδα Κουτσοδασκάλου