Ο Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης γράφει για τους μαύρους ήρωες της μουσικής και της λογοτεχνίας που τον σημάδεψαν.
Η μνήμη είναι το οπλοστάσιο όσων γράφουν και ο τρόπος να μπαινοβγαίνουμε στη μοίρα και στις ημερομηνίες· στου χρόνου το ποτάμι. Σαν τώρα θυμάμαι, ζωντανά, κι ας έχει κυλήσει πάνω από μισός αιώνας, την αφίσα με τη μαύρη καλλονή με πελώρια αφάνα και μάτια που, καίτοι κατάμαυρα, έμοιαζαν με φωτερές λίμνες. Τότε τις αφίσες τις λέγαμε πόστερ και γεμίζαμε τους τοίχους της μαθητικής μας κάμαρας με εικόνες από ροκ και μπλουζ αστέρες, ανάμεσά τους ο Τζον Μάγιαλ και ο Αλβιν Λι.
Η μαύρη καλλονή, όπως έμελλε να μάθω από την κάτοχο του πόστερ, μια έφηβη θαρραλέα γειτόνισσα στο ισόγειο της πολυκατοικίας όπου μέναμε στην οδό Κυδωνιών στη Θεσσαλονίκη, δεν ήταν ροκ αστέρι αλλά ακτιβίστρια –κυνηγημένη μάλιστα από το FBI– και άκουγε στο θελκτικό όνομα Αντζελα Ιβόν Ντέιβις. Φέτος στις 26 Ιανουαρίου έκλεισε τα ογδόντα, ενώ ήδη από τη δεκαετία του 1960 δίνει σκληρές μάχες ως φεμινίστρια και κομμουνίστρια (υπήρξε δύο φορές υποψήφια αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών με το ΚΚ, επί ηγεσίας Γκας Χολ)· συνεργάστηκε με τους Μαύρους Πάνθηρες· ήταν μαθήτρια του Χέρμπερτ Μαρκούζε· δίδαξε σε πανεπιστήμια φιλοσοφία· έγραψε πολύ. Από τις εκδόσεις Αγρα έχουμε, σε μετάφραση Κώστα Ράπτη, το βιβλίο της «Δημοκρατία χωρίς δεσμά – Αμερικανική αυτοκρατορία, φυλακές και η ανεκπλήρωτη κατάργηση της δουλείας».
Η Αντζελα Ντέιβις για πολλούς από εμάς αποτέλεσε την αιτία της ενασχόλησής μας με τη μαύρη κουλτούρα. Μήνας Μαύρης Ιστορίας ο Φεβρουάριος και οι αναμνήσεις κουρταλούν τη θύρα. Στα εφηβικά πάρτι ήταν πάντοτε παρών ο Τζο Τεξ με το θρυλικό σουξέ «I gotcha» και ο Μανού Ντιμπάνγκο με το «Soul Makossa», ενώ μας βούρλιζαν το «Purple haze» και όλα τ’ άλλα του μάστορα Τζίμι Χέντριξ. Σχεδόν στα μουλωχτά (καίτοι είχε επισήμως εκδοθεί μεσούσης της χούντας) διαβάσαμε, σε ΒΙΠΕΡ (ΒΙβλίο ΠΕΡιπτέρου, θυμάσαι;) την «Ψυχή στον πάγο» του Ελντριτζ Κλίβερ, του leader των Μαύρων Πανθήρων, ενώ ψιλοαναθεωρήσαμε τις χριστιανικές μας γνώσεις βλέποντας τον Καρλ Αντερσον να παίζει τον κατάμαυρο Ιούδα, να τραγουδάει και να χορεύει στροβιλιζόμενος στο «Jesus Christ superstar» του Νόρμαν Τζούισον.
Με τον καιρό ήρθαν κι άλλα – ιδίως η τζαζ και η λογοτεχνία. Αλλά και ένα περιλάλητο φιλμ. Πέσαμε με τα μούτρα στον Τζέιμς Μπόλντουιν, αρχές δεκαετίας του 1980· φέτος κλείνει ένας αιώνας από τη γέννηση αυτού του πανίσχυρου μυθιστοριογράφου. Το 1981 οι εκδόσεις Οδυσσέας του αείμνηστου Τίτου Μυλωνόπουλου και της αείμνηστης Μυρσίνης Ζορμπά κυκλοφορούν σε μετάφραση της Εφης Φρυδά το σπουδαίο «Μια άλλη χώρα», που μόλις πριν από δύο μήνες επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Πατάκη σε νέα μετάφραση που υπογράφει ο Κώστας Αρβανίτης. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το magnum opus του Μπόλντουιν, το «Κουαρτέτο του Χάρλεμ», μεταφρασμένο από τον συγγραφέα Χρήστο Οικονόμου, καθώς επίσης και τα «Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει» (μτφρ. Αλκηστις Τριμπέρη) και «Δεν είμαι ο νέγρος σου» (μτφρ. Ισμήνη Θεοδωροπούλου). Τα διαβάσαμε ακούγοντας (τι άλλο;) θεϊκή τζαζ από τους μέγιστους Τζον Κολτρέιν και Μάιλς Ντέιβις.
Στο Studio του αλησμόνητου Σωκράτη Καψάσκη είδαμε όλη η παρέα το άντεργκραουντ αριστούργημα της Σίρλεϊ Κλαρκ «Το πορτρέτο του Ιάσονα» (1967), όπου ο Τζέισον Χόλιντεϊ, γεννημένος ακριβώς έναν αιώνα από σήμερα, το 1924, αφηγείται με συγκλονιστική ευφυΐα και ευφράδεια την ιστορία του και μαζί την ιστορία όλων των Αφροαμερικανών. Παράλληλα, ξετρελαμένοι με τον Μιχάλη Κατσαρό, απαγγέλλαμε στα στέκια μας: «Για τούτο παρέμεινα με τα κουρέλια μου/ όπως με γέννησε η Γαλλική Επανάσταση/ όπως με γέννησε η απελευθέρωση των νέγρων/ όπως με γέννησες μάνα μου Ισπανία/ ένας σκοτεινός συνωμότης».
Τα τελευταία χρόνια έπεσαν στην αντίληψή μας και έφτασαν στα… γυαλιά μας τα δυναμικά μυθιστορήματα του Κόλσον Γουάιτχεντ «Υπόγειος σιδηρόδρομος», που γύρισε στα ελληνικά ο αείζωος φίλος μου, ο μακαρίτης ποιητής και μεταφραστής Γιώργος Μπλάνας, και κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Ψυχογιός· το «Μπέρδεμα στο Χάρλεμ», τα «Αγόρια του Νίκελ» και το «Μανιφέστο απατεώνων», ανεπίληπτα μεταφρασμένα και τα τρία από τη Μυρσίνη Γκανά για τις εκδόσεις Ικαρος.
Τέλος, χάρη σε μιαν υπέροχη Πολωνή φίλη, την εικαστικό και ακτιβίστρια Καταρζίνα Βόιτσακ, ανακάλυψα την ποίηση και τα δοκίμια της Οντρι Λορντ· από τις εκδόσεις Κείμενα του φίλου Φοίβου Βλάχου κυκλοφορεί ο τόμος «Sister outsider» σε έξοχη μετάφραση της Ισμήνης Θεοδωροπούλου. Η Λορντ συστηνόταν ως μαύρη, λεσβία και φεμινίστρια και έδωσε αλλεπάλληλες μάχες για τη φυλετική και σεξουαλική απελευθέρωση, ενώ επέμενε ότι η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια αλλά ζωτική ανάγκη της ύπαρξής μας, μια διαδικασία που «διαμορφώνει την ποιότητα του φωτός μέσα στο οποίο διατρανώνουμε τις ελπίδες και τα όνειρά μας για επιβίωση και αλλαγή, ενός φωτός που πρώτα γίνεται γλώσσα, μετά ιδέα, μετά χειροπιαστή δράση».
Face Control – Νίκος Ξένιος
Μας ταξιδεύει στο μέλλον, στο 2050, με Hyperloop, ένα επινοημένο από τον ίδιο μεταφορικό μέσο, στην Κοιλάδα, όπου από το 2030 οι «Νέοι δρόμοι για τον λαό», μια συνομάδωση λούμπεν αποβρασμάτων που θυμίζει τις αχρείες στρατιές του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, έχει πάρει τα ηνία της εξουσίας στα χέρια της, χτίζει την Αλλοτεκοίτη, διώκει τους νοσταλγούς της βλάστησης, τσακίζει τη φύση, επιβάλλει μια γενικευμένη σύγχυση, αντιμάχεται καταπιεστικά τη διαύγεια – ναι, πρόκειται για ένα δυστοπικό αφήγημα που υπογράφει ο συγγραφέας Νίκος Ξένιος, γεννημένος στο Χαρτούμ και μεγαλωμένος στην Αθήνα, διδάκτορας Πολιτικής Φιλοσοφίας, τακτικός συνεργάτης του bookpress.gr και μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων. Η «Αλλοτεκοίτη» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδ. Κριτική.
