Από 19 έως 25 Αυγούστου η Σύρος αναδεικνύει για τρίτη χρονιά το ιστορικό της εκκλησιαστικό όργανο με συναυλίες και παράλληλες εκδηλώσεις με δωρεάν είσοδο.
Το εκκλησιαστικό όργανο που βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό Αγίου Γεωργίου (Σαν Τζώρτζη) είναι το αρχαιότερο εκκλησιαστικό όργανο που λειτουργεί στην Ελλάδα. Κατασκευασμένο στην Ιταλία το 1888, δωρίστηκε την ίδια χρονιά από τον πάπα Λέοντα ΙΓ΄ στον Ναό του Αγίου Διονυσίου Αθηνών όπου ανήκε έως το 1951, οπότε και το μετέφεραν στη Σύρο. Διατηρεί αυτούσιο τον ήχο των οργάνων της εποχής του, της ρομαντικής περιόδου, ενώ η ξυλόγλυπτη κατασκευή στο μπροστινό μέρος του το καθιστά έργο τέχνης.
Όταν το 2016 έγιναν τα εγκαίνια του εκκλησιαστικού οργάνου μετά την επισκευή του (μια πρωτοβουλία του π. Πέτρου Στεφάνου της Καθολικής Επισκοπής Σύρου), ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ ΑΝΩ Χρήστος Παρασκευόπουλος και ο εκτελεστικός διευθυντής Χάρης Βεκρής σκέφτηκαν ότι το όργανο πρέπει να ακούγεται αρκετές φορές τον χρόνο και να προσφέρει στον πολιτιστικό τομέα του νησιού. Με τη συναίνεση του π. Πέτρου Στεφάνου ο θεσμός μετράει ήδη τρία χρόνια, έχει αγαπηθεί από τους κατοίκους της Σύρου και προσελκύει μουσικόφιλους από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η ιστορία και η ιδιαιτερότητα του οργάνου
Εκτός από την ανάδειξη του μοναδικού αυτού εκκλησιαστικού οργάνου, στόχος του φεστιβάλ είναι «η παρουσίαση έργων που έχουν συντεθεί από την εποχή της Αναγέννησης έως και τη σύγχρονη εποχή με βασικό στοιχείο το εκκλησιαστικό όργανο» εξηγεί ο Χρ. Παρασκευόπουλος. «Αλλος στόχος μας είναι η ανάδειξη των μουσικών που ασχολούνται με αυτό, καθώς στη χώρα μας οι χώροι όπου μπορεί κάποιος να παίξει εκκλησιαστικό όργανο μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Και βεβαίως ο επιβλητικός Καθεδρικός Ναός του Αγίου Γεωργίου Ανω Σύρου εκτός από χώρος προσευχής και λατρείας να καθιερωθεί ως νέος, απαράμιλλης ομορφιάς χώρος πραγματοποίησης συναυλιών υψηλού επιπέδου».
Η επιλογή των συνθέσεων που παρουσιάζονται κάθε χρόνο στο φεστιβάλ είναι αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει. Χαρακτηριστικό δείγμα η προφεστιβαλική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο κατά την οποία παρουσιάστηκαν έργα συνθετών ελληνικής καταγωγής για εκκλησιαστικό όργανο και φωνή. Οι επιλογές αυτές «έχουν ως πρωτεύον στοιχείο τη συμμετοχή του εκκλησιαστικού οργάνου είτε σόλο είτε με τη συνοδεία άλλων οργάνων που του ταιριάζουν.
Για παράδειγμα, τις προηγούμενες χρονιές ακούσαμε το όργανο σε συνδυασμό με την τρομπέτα και πέρυσι με το φλάουτο. Ή ακόμη με την ανθρώπινη φωνή: σοπράνο, χορωδία και κόντρα τενόρο εφέτος. Σίγουρα θέλουμε να ακούγονται γνωστά έργα που αρέσουν στο κοινό, αλλά προτιμούμε τα περισσότερα να είναι λιγότερο γνωστά –έως άγνωστα–, ώστε το κοινό του φεστιβάλ να γνωρίσει την πλούσια εργογραφία του οργάνου» μας λέει ο σύμβουλος προγράμματος του φεστιβάλ και εδώ και 32 χρόνια ραδιοφωνικός παραγωγός μιας από τις πιο γνωστές εκπομπές για την κλασική μουσική Νίκος Κανελλόπουλος.
Η ιστορία αυτού του ηχητικά και αισθητικά εντυπωσιακού εκκλησιαστικού οργάνου έχει ενδιαφέρον: προέρχεται από την αρχαιοελληνική υδραυλίδα, η οποία στους χρόνους του Βυζαντίου από υδραυλικό όργανο έγινε πνευματικό (με αέρα). «Το ιδιαίτερο είναι ότι τότε έπαιζαν κοσμική μουσική. Αργότερα εντάχθηκε στην καθολική εκκλησιαστική μουσική, συμβαδίζοντας με την αισθητική μπαρόκ κατά την οποία κυριαρχούν οι μεγάλοι όγκοι, τα στολίδια και ο βαρύς διάκοσμος. Το τοποθετούσαν συνήθως στο τέμπλο των ναών και αργότερα πίσω και πάνω από τον γυναικωνίτη. Με την εξάπλωση της λεγόμενης κλασικής μουσικής χρησιμοποιήθηκε ως σολιστικό όργανο, τοποθετήθηκε στις μεγάλες αίθουσες συναυλιών και συνεργάστηκε με διάφορα μουσικά σχήματα. Δεν είναι μόνο τα κοσμικά και εκκλησιαστικά έργα του Μπαχ που το έκαναν δημοφιλές αλλά και τα κοντσέρτα και τα σολιστικά έργα που γράφονται γι’ αυτό ακόμη και σήμερα.
Τα ταφικά μνημεία της Σύρου – Η ιστορία ενός τόπου στο χείλος της καταστροφής
Η εξέλιξη της τεχνολογίας τον 20ό αιώνα μας έφερε τους απογόνους του: το θεατρικό -ή κινηματογραφικό- όργανο, το αρμόνιο και το συνθεσάιζερ. Σημαντική ήταν και η συμβολή του στα μπλουζ. Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ είναι οι δύο μετρ της πιο εξελιγμένης και πολύπλοκης μορφής του σήμερα» εξηγεί ο Ν. Κανελλόπουλος. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί τo θεατρικό όργανο, «ένα μεγάλο ηλεκτρικό αρμόνιο που συνδέεται με διάφορους μηχανισμούς για την αναπαραγωγή ήχων και εφέ. Για τα παλαιότερα από αυτά –τα θρυλικά Wurlitzer– χρειαζόταν ένα ολόκληρο δωμάτιο όπου υπήρχαν όλα αυτά τα βοηθητικά όργανα που παίρνουν εντολές από τα κεντρικά πληκτρολόγια. Ετσι ακούει κανείς, εκτός των γνωστών ήχων, και σφυρίχτρες, τύμπανα, πιατίνια, καμπάνες κ.λπ. Αυτά τα όργανα συνόδευαν και τις ταινίες του βωβού κινηματογράφου με αστεία εφέ».
Ως σολίστ εκκλησιαστικού οργάνου και πρώτος διπλωματούχος στην Ελλάδα, ο Χρ. Παρασκευόπουλος μας εξηγεί τις ιδιαιτερότητες που έχει ως μουσικό όργανο. «Ο κάθε ενδιαφερόμενος αρχικά πρέπει να έχει ικανοποιητικές γνώσεις πιάνου και κατόπιν να μετεκπαιδευτεί στο όργανο. Λόγω του μεγάλου αριθμού ηχοχρωμάτων που διαθέτει, έχει απίστευτα μεγάλες δυνατότητες και απαιτεί γνώσεις ενορχήστρωσης. Το γεγονός ότι ο μουσικός που το χειρίζεται παίζει τόσο με τα χέρια όσο και με τα πόδια αυξάνει τον βαθμό δυσκολίας. Και βέβαια εκτός από τα τεχνικά προσόντα πρέπει να έχει και ιδιαίτερη ευαισθησία στην ερμηνεία και μουσικολογικές γνώσεις, αναλόγως με ποιας εποχής έργο πρόκειται να ασχοληθεί». Στη χώρα μας υπάρχουν δυνατότητες εκπαίδευσης. Ο ίδιος μάλιστα το διδάσκει σε ωδεία της Αθήνας και στη Γερμανική Εκκλησία, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο όργανο της Αθήνας. Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να μελετούν στην εκκλησία και να αξιοποιούνται ως καλλιτέχνες στη Γερμανική Εκκλησία, στους καθεδρικούς ναούς του Αγίου Γεωργίου στη Σύρο και του Αγίου Φραγκίσκου στη Ρόδο.
Το μέλλον του φεστιβάλ είναι μπροστά
Τα στοιχεία που κάνουν σημαντικό το Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου ΑΝΩ είναι «η ιδιαιτερότητά του, η πρωτοτυπία του και η μοναδικότητά του στην Ελλάδα. Επίσης, είναι διεθνές και παρότι βρίσκεται στη νηπιακή του ηλικία έχει ανταπόκριση τόσο στο κοινό που το παρακολουθεί όσο και στους μουσικούς του εκκλησιαστικού οργάνου από την Ευρώπη, οι οποίοι δείχνουν ενδιαφέρον να έρθουν να παίξουν σε αυτό. Μοναδικά είναι και πολλά από τα έργα που παρουσιάζονται» εξηγεί ο Ν. Κανελλόπουλος.
Στην Οικία Κυβέλη στη Σύρο με ξεναγό τη δισέγγονη της θρυλικής ηθοποιού
Σίγουρα μια διοργάνωση που βρίσκεται σε αρχικό στάδιο έχει συναντήσει δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν. «Στη φάση αυτή οι δυσκολίες που έχουμε είναι ο τρόπος πρόσβασης στον ναό και ο κλιματισμός του. Ειδικά για τον Αύγουστο που αναπτύσσονται μεγάλες θερμοκρασίες χρειάζεται να τοποθετηθεί κλιματισμός ώστε το ακροατήριο να απολαμβάνει ακόμη περισσότερο τις εκδηλώσεις. Και τα δύο αυτά ζητήματα έχουν δρομολογηθεί και οδεύουν προς τη λύση τους» εξηγεί ο Χρ. Παρασκευόπουλος. Πρόκειται πάντως για πολύ φιλόδοξο φεστιβάλ που έχει ήδη δείξει δείγματα καλλιτεχνικής αρτιότητας και μακροπρόθεσμων στόχων. Μάλιστα στα μελλοντικά σχέδιά του περιλαμβάνεται «η συνεργασία με άλλα φεστιβάλ χωρών που έχουν νησιά στη Μεσόγειο, με σκοπό την ίδρυση ενός διεθνούς θεσμού. Υπάρχουν σκέψεις για συνεργασία με Σικελία, Μινόρκα, Κορσική και άλλα νησιά που έχουν φεστιβάλ εκκλησιαστικού οργάνου. Επίσης σχεδιάζουμε σεμινάρια, εκπαιδευτικές ομάδες και διαγωνισμούς».
Τι θα ακούσουμε τον Αύγουστο
19/8: Ρεσιτάλ εκκλησιαστικού οργάνου με τον Αυστριακό Κλάους Ζονλάιτνερ
22/8: Συναυλία με έργα εκκλησιαστικού οργάνου με τον Ελβετό Αλόις Κοχ και τον Δημήτρη Σιδερή στο όμποε
25/8: Συναυλία με έργα για εκκλησιαστικό όργανο με την Ουρανία Γκάσιου και τον Θεόδωρο Ματούλα στην άρπα
• Κάθε συναυλία πλαισιώνεται από εισαγωγική ομιλία
του Νίκου Κανελλόπουλου με σύντομες πληροφορίες σχετικά με τα έργα
που θα παρουσιαστούν
Παράλληλες εκδηλώσεις
21/8: Αυτοσχεδιασμοί στο εκκλησιαστικό όργανο πάνω σε μουσικά θέματα γνωστών κινηματογραφικών ταινιών από τον Ντάμιαν Σκοβρόνσκι (Πολωνία)
23/8: Ο μουσικός Δημήτρης Κεραμιδάκης θα ερμηνεύσει αυτοσχεδιασμούς σε κινηματογραφικό όργανο, σε πρόγραμμα εξομοίωσης μέσω υπολογιστή, συνοδεύοντας ταινία βωβού κινηματογράφου
• Πριν από κάθε συναυλία οι Μικροί Ξεναγοί της Σύρου (μαθητές δημοτικού) θα ξεναγήσουν το κοινό στα ιστορικά κτίρια της Ανω Σύρου
INF0
Το φεστιβάλ συνδιοργανώνεται από την Καθολική Επισκοπή Σύρου, τον Σύνδεσμο Ελλήνων Καθολικών Σύρου, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τον Δήμο Σύρου-Ερμουπόλεως
Σύρος: «Ζωντανεύει» το αρχαιότερο εκκλησιαστικό όργανο στην Ελλάδα