Η ερευνήτρια μιλά για τον νέο νόμο που περιορίζει ακόμη περισσότερο την ελευθερία έκφρασης
Με περισσότερους από 90 δημοσιογράφους να βρίσκονται πίσω από τα κάγκελα της φυλακής και τα ελάχιστα ανεξάρτητα ΜΜΕ να παλεύουν για την επιβίωσή τους, η Τουρκία αποτελεί χώρα στην οποία η έννοια της ελευθερίας της έκφρασης σβήνει μέρα με τη μέρα. Σε αυτό το ήδη προβληματικό πεδίο, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, έρχεται να προστεθεί ένας νέος νόμος που στοχεύει να ελέγξει –ακόμη και να απαγορεύσει πλήρως– τα social media. Ψηφίστηκε στα τέλη του προηγούμενου μήνα και επιτρέπει στις τουρκικές αρχές να απομακρύνουν περιεχόμενο από πλατφόρμες όπως το Facebook και το Twitter, οι οποίες υποχρεώνονται μεταξύ άλλων να αποθηκεύουν τα δεδομένα των τοπικών χρηστών. Οσες δεν συμμορφώνονται μπορεί να δουν το bandwidth τους να περικόπτεται έως και κατά 95% – στην ουσία δεν θα έχει κανείς πρόσβαση στο περιεχόμενό τους.
Ερευνητές και οργανώσεις προστασίας της ελευθερίας του Τύπου εκφράζουν έντονη ανησυχία καθώς ο νόμος αυτός ουσιαστικά καθιστά αδύνατη τη λήψη αξιόπιστων πληροφοριών, την έκφραση των προσωπικών απόψεων αλλά και τη δημοσιοποίηση στο εξωτερικό όσων συμβαίνουν στο εσωτερικό.
Η Φαζίλα Ματ, ερευνήτρια και μέλος της οργάνωσης Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa, μιλά αποκλειστικά στο Documento για την πραγματικότητα των δημοσιογράφων της Τουρκίας.
Τι σημαίνει να είναι κάποιος δημοσιογράφος στην Τουρκία σήμερα;
Το να είσαι δημοσιογράφος στην Τουρκία δεν ήταν ποτέ εύκολο. Αλλά πριν από είκοσι χρόνια ήταν δυνατό να μιλήσουμε για σχετική πολυφωνία των Μέσων. Σήμερα οι δημοσιογράφοι που προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους βρίσκονται σε εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Πρώτα από όλα αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι υπάρχουν πολύ λίγα ανεξάρτητα ΜΜΕ. Εταιρείες που κατέχουν άλλες μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες είναι γνωστό ότι βρίσκονται κοντά στην τουρκική κυβέρνηση, ελέγχουν σχεδόν όλα τα Μέσα. Αυτό περιλαμβάνει εννέα στα δέκα τηλεοπτικά κανάλια με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση. Τα ελάχιστα ανεξάρτητα ΜΜΕ που απομένουν υφίστανται διάφορες μορφές πίεσης, είτε δικαστικές είτε οικονομικές.
Επομένως οι δημοσιογράφοι που εργάζονται γι’ αυτά πρέπει να είναι συνεχώς προσεκτικοί και να αυτολογοκρίνονται. Η αυτολογοκρισία υπήρχε πάντα στο τοπίο των τουρκικών Μέσων, αλλά τώρα πια ο χώρος για ελεύθερη έκφραση συρρικνώνεται σημαντικά. Σε πρακτικό επίπεδο είναι σχεδόν αδύνατο να κερδίσει κάποιος τα προς το ζην μέσω της δημοσιογραφίας, καθώς τα ανεξάρτητα Μέσα έχουν γενικά πολύ περιορισμένους οικονομικούς πόρους. Από την άλλη πλευρά, δημοσιογράφοι που εργάζονται για τις τουρκικές εκδόσεις ξένων μέσων ενημέρωσης απολαμβάνουν μεν μεγαλύτερο επίπεδο ελευθερίας και ασφάλειας, αλλά μπορεί να χαρακτηριστούν πολύ εύκολα προδότες ή ξένοι πράκτορες και να υποστούν επιθέσεις σε κοινωνικά μέσα. Αυτές γίνονται ακόμη πιο έντονες όταν πρόκειται για γυναίκα δημοσιογράφο.
Ο νέος νόμος που ψηφίστηκε πρόσφατα για τα social media πώς θα επηρεάσει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία;
Τα τελευταία επτά οκτώ χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα διαδικτυακά ΜΜΕ αποτελούν ζωτικής σημασίας πηγή εναλλακτικών πληροφοριών στην Τουρκία. Αρκετά χρησιμοποιούν το YouTube για τη μετάδοση συζητήσεων και προγραμμάτων. Οι μορφές δημοσιογραφίας των πολιτών είναι επίσης εφικτές χάρη στις κοινωνικές πλατφόρμες. Ωστόσο ένας νόμος που πέρασε το 2007 χρησιμοποιείται ήδη για τον αποκλεισμό εκατοντάδων ιστότοπων και περιεχομένου ιστού που θεωρείται επιβλαβές από τις αρχές. Απλώς σκεφτείτε ότι επί δύο χρόνια ήταν μπλοκαρισμένη η Wikipedia επειδή οι τουρκικές αρχές ήθελαν να καταργηθούν δύο άρθρα. Οι κοινωνικές πλατφόρμες όπως το Twitter και το YouTube έχουν επίσης επιβραδυνθεί ή αποκλειστεί σε σχέση με ορισμένες πολιτικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια. Αλλά τώρα ο νέος νόμος θα έχει ακραίες συνέπειες, καθώς οι αρχές απαιτούν από τις εταιρείες κοινωνικών μέσων να διορίσουν νόμιμο εκπρόσωπο στην Τουρκία και να μεταφέρουν όλα τα δεδομένα των χρηστών τους στην Τουρκία. Αν αρνηθούν, το εύρος ζώνης τους θα μειωθεί έως και κατά 95%, καθιστώντας την πλατφόρμα άχρηστη κι εμποδίζοντας έτσι τυχόν εναλλακτικά διαδικτυακά μέσα να προσεγγίσουν το κοινό τους.
Ποιες είναι οι κύριες απειλές και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν σήμερα οι δημοσιογράφοι;
Μια από τις κύριες απειλές στην Τουρκία είναι η φυλάκιση. Οι αριθμοί αλλάζουν καθημερινά, αλλά περίπου 90 εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στη φυλακή. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, δεν βρίσκονται στη φυλακή για την επαγγελματική τους δραστηριότητα, αλλά επειδή διέπραξαν κάποιο είδος εγκλήματος. Ωστόσο τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσιάζονται εναντίον τους αποτελούνται συχνά από τις δηλώσεις, τα γραπτά τους, τις ειδήσεις και τις δημοσιεύσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον οι δημοσιογράφοι συχνά δικάζονται ενώ βρίσκονται υπό κράτηση. Σε αρκετές περιπτώσεις αθωώθηκαν αφού πέρασαν πάνω από έναν χρόνο στη φυλακή. Πολλοί άλλοι, ειδικά όσοι εργάζονται σε φιλοκουρδικά ΜΜΕ, κρατούνται πίσω από τα κάγκελα επί χρόνια.
Ποιες είναι οι βασικές ανησυχίες σας και τι θεωρείτε ότι πρέπει να γίνει;
Φοβάμαι ότι η κοινή γνώμη θα μπορούσε να συνηθίσει αυτές τις πιέσεις που ασκούνται στα ΜΜΕ. Πριν από λίγα χρόνια η είδηση του μεγάλου αριθμού φυλακισμένων δημοσιογράφων στην Τουρκία έκανε τον γύρο του κόσμου, ενώ τώρα μόνο ειδικευμένοι οργανισμοί μιλούν γι’ αυτό. Η εθνική και διεθνής αλληλεγγύη και συνεργασία μεταξύ δημοσιογράφων είναι απαραίτητη για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση. Όσοι έχουν τα μέσα και τη δυνατότητα να μιλήσουν για όσα συμβαίνουν πρέπει να το κάνουν και για όσους έχουν σιωπήσει. Στην Τουρκία η αλληλεγγύη μεταξύ συναδέλφων έχει κάνει τη διαφορά σε πολλές περιπτώσεις. Επίσης θα πρέπει να βρεθεί τρόπος μακροπρόθεσμης υποστήριξης των ανεξάρτητων ΜΜΕ, ενώ και το κοινό δεν πρέπει να ξεχνά τη δύναμή του και να εκφράζεται δυναμικά.