Μια συζήτηση με τον διάσημο σκηνοθέτη για τη νέα ταινία του «Το χρυσάφι του Ρήνου», το προσφυγικό, τη Γερμανία, τις σχέσεις Αθήνας – Αγκυρας και τους πραγματικούς εγκληματίες
Ο τουρκικής καταγωγής Γερμανός σκηνοθέτης Φατίχ Ακίν είναι από τους πιο ενδιαφέροντες δημιουργούς στο παγκόσμιο σινεμά, με την ταινία του «Μαζί ποτέ» να θεωρείται αριστούργημα του σύγχρονου κινηματογράφου. Εδώ και πολλά χρόνια έχει πολύ στενή σχέση με την Ελλάδα. Στην απολαυστική κωμωδία του «Soul kitchen» πρωταγωνιστούσε ο ελληνικής καταγωγής φίλος του Αδάμ Μπουσδούκος, ενώ για το πολιτικό θρίλερ «Μαζί ή τίποτα» με θέμα τους νεοναζί έκανε γυρίσματα και στη χώρα μας. Τον Νοέμβριο που μας πέρασε βρέθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για την πρεμιέρα της τελευταίας του ταινίας «Το χρυσάφι του Ρήνου». Διηγείται την (απίστευτη) πραγματική ζωή του διάσημου ράπερ της Γερμανίας Χατάρ, ο οποίος γεννήθηκε το 1981 σε μια σπηλιά στο βόρειο Ιράν ως Τζιβάρ (που σημαίνει οδύνη) την ώρα που ισλαμιστές βομβάρδιζαν το χωριό. Οι γονείς του, Κούρδοι του Ιράν (ο πατέρας μαέστρος κλασικής μουσικής και η μητέρα επίσης μουσικός), βρέθηκαν στα βουνά μαχητές της ελευθερίας όταν εκδιώχθηκαν από το καθεστώς. Υστερα από φυλακίσεις και βασανιστήρια η οικογένεια κατάφερε να φτάσει στη Γερμανία, όπου ύστερα από λίγο ο πατέρας τούς εγκατέλειψε. Ο νεαρός Χατάρ (σημαίνει μαχητής) κατέληξε παραβατικός, διακινούσε ναρκωτικά, έμπλεξε με τη μαφία και στο τέλος «πρωταγωνίστησε» σε μια ξακουστή ληστεία κλοπής χρυσού αξίας 1,5 εκατ. ευρώ. Ο κλεμμένος χρυσός ήταν κι αυτός προϊόν κλοπής – μια συμμορία έκλεβε χρυσά δόντια νεκρών και έλιωνε τον χρυσό. Αν και ο Χατάρ προσπάθησε να διαφύγει στο Ιράκ, συνελήφθη, φυλακίστηκε και βασανίστηκε για να ομολογήσει πού ήταν κρυμμένος ο χρυσός. Μες στη φυλακή με ένα παράνομο κασετοφωνάκι και ηχομόνωση… κάτω από τις κουβέρτες έγραψε το πρώτο του άλμπουμ που έγινε τεράστια επιτυχία. Πλέον θεωρείται ένας από τους διασημότερους και εμπορικότερους ράπερ. Αποφυλακίστηκε και ζει με την οικογένειά του.
Η ιστορία του ενέπνευσε τον Φατίχ Ακίν, ο οποίος έκανε μια πολύ δυνατή ταινία με καταιγιστική αφήγηση και εκπληκτικό καστ. Το «Χρυσάφι του Ρήνου» εξελίχθηκε στην πιο εμπορική ταινία του σκηνοθέτη στη Γερμανία.
Είναι τόσο εξωπραγματική η ιστορία του Χατάρ που εάν δεν ξέρεις ότι πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο, βλέποντας την ταινία σκέφτεσαι ότι αυτά δεν συμβαίνουν στην πραγματική ζωή.
Οταν διάβασα για τη ζωή του σκέφτηκα ότι ήταν παλαβή, συναρπαστική και εντελώς κινηματογραφική. Και φαντάστηκα ότι θα βγει μια εντελώς τρελή ταινία. Ως σκηνοθέτης ψάχνεις πάντα μοναδικές ιστορίες για να διηγηθείς.
Ηταν στις προθέσεις σας να θίξετε μέσα από την ιστορία του Χατάρ, ο οποίος ανήκει σε μειονότητα και αντιμετωπίζει όλες τις δυσκολίες ένταξης σε μια ξένη και αφιλόξενη κοινωνία, και το μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα;
Ηθελα να κάνω ένα πορτρέτο της Γερμανίας. Αυτό είναι στην πραγματικότητα η ταινία. Ολοι οι χαρακτήρες είναι Γερμανοί με διαφορετικό background. Γιατί αυτό είναι σήμερα η Γερμανία. Σκέψου ότι εκατομμύρια άνθρωποι φεύγουν από τη χώρα τους όπου γίνεται πόλεμος και πηγαίνουν στην Ευρώπη. Πλέον έχουμε πρόσφυγες και από την Ουκρανία, το 2015 εκατομμύρια έφυγαν από τη Συρία και το Αφγανιστάν, ενώ υπάρχει κι ένα μεγάλο κύμα ανθρώπων που εγκαταλείπουν την Τουρκία για να αποδράσουν από το καθεστώς. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν έρχονται (και) στη Γερμανία, αλλάζοντας την «επιφάνειά» της αλλά και τα πιο βαθιά στρώματα. Ηταν ευκαιρία να κάνω μια ταινία για όλα αυτά μαζί. Σε μερικούς Γερμανούς δεν αρέσουν τέτοιες ταινίες γιατί είναι συντηρητικοί ή ρατσιστές.
Οταν είχε η Μέρκελ τα ηνία της Γερμανίας η χώρα δέχτηκε 1 εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Συρία και μετά έκλεισε τα σύνορα. Πλέον όμως η Γερμανία είναι σε διαφορετική κατάσταση –όπως και όλη η Ευρώπη βέβαια–, σε οικονομική και ενεργειακή κρίση. Πιστεύετε ότι θα σκληρύνει ακόμη περισσότερο τη στάση της απέναντι στους πρόσφυγες; Και, βέβαια, η οικονομική και ενεργειακή κρίση θα επηρεάσoυν περισσότερο τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στην Ευρώπη;
Οταν ανέλαβαν δεξιές κυβερνήσεις σε Ιταλία, Σουηδία, Ουγγαρία, Πολωνία είδαμε τα αποτελέσματα. Ενα από τα προβλήματα όταν αναλαμβάνει η Δεξιά είναι ότι το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να αλλάξει τους θεσμούς. Το είδαμε και στην Αγγλία του Μπόρις Τζόνσον. Αλλά είδες, κατέρρευσε. Στη Γερμανία δεν νομίζω ότι θα συμβεί. Και ξέρετε, στη Γερμανία δεν δουλεύει τίποτε…
Τι εννοείτε;
Αυτό που λέω. Να πω ένα απλό παράδειγμα καθημερινότητας. Το τρένο για παράδειγμα δεν φεύγει στην ώρα του. Σε αντίθεση με την Τουρκία, όπου φεύγει στην ώρα του.
Εχουμε τελείως άλλη εικόνα για τη Γερμανία, ότι όλα δουλεύουν ρολόι.
Σε καμία περίπτωση! Αυτό συνέβαινε τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Αν χρειαστείς υδραυλικό, μπορεί να πρέπει να περιμένεις έξι εβδομάδες. Και μακάρι να είσαι τυχερός να πέσεις σε καλό υδραυλικό. Οταν έχεις πρόβλημα για παράδειγμα με τη στέγη σου και χρειαστείς τεχνικό είναι πιθανό να σου έρθει σε οκτώ εβδομάδες. Αν θελήσεις δερματολόγο, θα περιμένεις έξι εβδομάδες. Για να ανοίξεις λογαριασμό στην τράπεζα περιμένεις δύο εβδομάδες. Τίποτε δεν δουλεύει πια στη Γερμανία. «It’s over». Επειδή υπάρχει έλλειψη εργατών. Εάν η Γερμανία καταφέρει να ενσωματώσει γρήγορα πρόσφυγες, θα καλύψει τα κενά. Δες τι έχει γίνει με το αεροδρόμιο του Βερολίνου. Είναι το χειρότερο της Ευρώπης. Πρέπει να νιώθεις τυχερός εάν φτάσει η βαλίτσα σου. Οπότε, για να επανέλθουμε σε αυτό που λέγαμε, εάν κυβερνήσει η Δεξιά, θα γίνουν ακόμη χειρότερα τα πράγματα επειδή θα εμποδίσει την ενσωμάτωση των προσφύγων. Οι συντηρητικοί μπουρζουάδες θέλουν απλώς να γίνουν εκατομμυριούχοι. Ποιος θα κάνει την αναλογική, μη ψηφιακή δουλειά; Οι ξένοι.
Δεν φοβηθήκατε ότι επιλέγοντας για ήρωα έναν πρόσφυγα που κατέληξε παράνομος και μέλος μαφίας είναι λίγο σαν να βάζετε βούτυρο στο ψωμί για τους ρατσιστές που λένε ότι οι ξένοι γίνονται εγκληματίες κ.λπ.;
Δεν είχα τέτοια ανησυχία. Καταρχάς να σας πω ότι δεν κρίνω το υλικό μου, την ιστορία ενός χαρακτήρα. Είμαι παραμυθάς και διασκεδαστής [entertainer], ίσως περισσότερο και από καλλιτέχνης. Αλλά σίγουρα δεν βάζω ηθικό πρόσημο στα παραμύθια μου. Μου έρχεται στο μυαλό αυτό που λέει ο Κουέντιν Ταραντίνο: «Είναι πιο διασκεδαστικό να δεις ένα αμάξι να ανατινάζεται στον αέρα από το να δεις ένα αμάξι που παρκάρει». Ως προς το ερώτημα για τους ρατσιστές, θεωρώ ότι αυτός που θα σκεφτεί με αυτό τον τρόπο για τον ήρωα της ταινίας είναι ήδη ρατσιστής. Το «κανονικό» κοινό ξέρει πώς να διαχειριστεί την ταινία, που άλλωστε ποπ κουλτούρα είναι. Στο φινάλε μια γκανγκστερική ταινία έκανα. Οι ρατσιστές μπορούν να βρουν παντού επιχειρήματα για τις ρατσιστικές θεωρίες τους.
Εχετε κάνει ήδη ταινία για τους Αρμένιους («The cut») και το «Χρυσάφι του Ρήνου» έχει ήρωα έναν Κούρδο. Αρμένιοι και Κούρδοι, οι δύο εχθροί του Ερντογάν…
Το «Cut» ήταν η πιο φιλόδοξη πολιτική ταινία μου και δεν αντιμετώπισα καθόλου τους Αρμένιους ως εχθρούς του τουρκικού λαού. Το πρόβλημα με τους Αρμένιους υπήρχε και πριν από τον Ερντογάν. Σκοπός μου ήταν να δουν την ταινία στην Τουρκία γιατί αυτή είναι η ιστορία μας, η κληρονομιά μας.
Είχατε όμως προβλήματα με την προβολή εκεί.
Βγήκε στις αίθουσες, αλλά τώρα δεν μπορείς να τη βρεις στην Τουρκία. Στο «Χρυσάφι του Ρήνου» δεν συνδέεται το κουρδικό ζήτημα από αυτή την οπτική, δηλαδή τη σχέση με την Τουρκία. Οι Κούρδοι της ταινίας είναι Ιρακινοί. Οι Κούρδοι είναι ένας συναρπαστικός, περίεργος λαός, που δεν έχει ομοιογένεια. Υπάρχουν οι Κούρδοι στη Συρία, στο Κομπάνι, στην Αφρίν, οι Κούρδοι στην Τουρκία, ένα κομμάτι οπλισμένο στο PKK, έχει στο νότιο Ιράκ κυβέρνηση που είναι πολύ κοντά με την Αγκυρα και υπάρχουν και άλλοι Κούρδοι στο Ιράν που δεν ξέρω τι σχέση έχουν με την τουρκική κυβέρνηση. Τέλος πάντων, η ταινία μου δεν έχει καμία σχέση με το κουρδικό ζήτημα, αλλά επειδή πολλοί Τούρκοι έχουν αλλεργία στους Κούρδους δεν ξέρω πώς θα υποδεχτούν την ταινία.
Τις διαδηλώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν μετά τη δολοφονία της Μάχσα Αμινί, η οποία ήταν κουρδικής καταγωγής, τις παρακολουθούσατε;
Φυσικά. Πιστεύω ότι όταν γίνει επανάσταση στον κόσμο, ειδικά στο Ιράν, ίσως και στην Τουρκία αλλά και την Αμερική, θα γίνει από τις γυναίκες. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πρόβλημα με τους μαύρους. Αλλοι έχουν με τους γκέι. Αλλά όλοι αυτοί έχουν πρόβλημα με τις γυναίκες. Εγώ πιστεύω ότι οι γυναίκες θα σώσουν τον κόσμο. Αλλά μην περιορίζεστε στο Ιράν ή στην Τουρκία. Δείτε τι γίνεται στην Αμερική με το θέμα των εκτρώσεων. Γενικά οι λευκοί και οι άνθρωποι της εκκλησίας θέλουν να ελέγξουν το σώμα των γυναικών. Αν διαβάσεις το βιβλίο της Μάργκαρετ Ατγουντ «Η ιστορία της θεραπαινίδας», βλέπεις ότι η Αμερική πάει προς τα εκεί.
Πάμε και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τον τελευταίο καιρό ο Ερντογάν έχει σηκώσει πολύ υψηλά τους τόνους. Πολλοί στην Τουρκία μιλάνε για πιθανή σύρραξη. Βλέπετε πιθανό ένα σοβαρό επεισόδιο;
Αυτό δεν είναι καν θέμα πολιτικής. Είναι θέμα… μαφίας. Δεν ξέρω πολλά για την κυβέρνησή σας, εάν δηλαδή χρησιμοποιεί την ένταση με την Τουρκία ως προεκλογικό αφήγημα.
Είναι ένα αφήγημα που χρησιμοποιούν διαχρονικά οι δεξιές κυβερνήσεις στην Ελλάδα για να απευθυνθούν στα «πατριωτικά» αισθήματα του δεξιού ακροατηρίου.
Αυτό ακριβώς λέω, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την ελληνοτουρκική ένταση προεκλογικά. Γιατί αυτός που θα παραμείνει στην εξουσία είναι αυτός που θα πάρει και τα λεφτά. Είναι θέμα μαφίας. Ο τύπος της ταινίας μου δεν είναι πραγματικός εγκληματίας, είναι μικροαπατεώνας και μπήκε στη φυλακή γι’ αυτό. Αυτοί οι πολιτικοί είναι πραγματικοί εγκληματίες.
Να κλείσουμε με το νέο πρότζεκτ που ετοιμάζετε για τη Μάρλεν Ντίτριχ με την Νταϊάν Κρούγκερ.
Είναι μια μίνι σειρά με τίτλο εργασίας «A woman in exile» για την περίοδο 1930-45 κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και τη σχέση της Μάρλεν Ντίτριχ με τους ναζί.
