«Μοναξιά. Απόγνωση. Οι πόνοι αφόρητοι. Κλαίω κρυφά τα βράδια για να μην ψυχοπλακώνω τους γύρω μου. Δεν φτάνουν αυτά για να επιζητά κανείς τη λύτρωση; Κανείς δεν θα ήθελε να είναι σκεπτόμενο φυτό και να μετρά τα κεραμίδια της απέναντι οικοδομής».
Ακινητοποιημένη στο αναπηρικό καροτσάκι, η Κική Τσακίρη αγναντεύει έξω από το παράθυρο του δωματίου της. Έχει εκφράσει επισταμένως στο παρελθόν της πρόθεσή της να κάνει ευθανασία. Πρόθεση στην οποία εμμένει.
Πάνε δεκαοκτώ χρόνια από τότε που διαγνώσθηκε με την ασθένεια. Από τότε που η ζωή της περιορίστηκε σε αυτό το δωμάτιο στη Ρόδο. Αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση ή αλλιώς νόσος ALS. Είναι η ίδια ασθένεια από την οποία έπασχε και ο γνωστός αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ, ο οποίος πέθανε πρόσφατα. Πρόκειται για μια προοδευτική νευροεκφυλιστική ασθένεια που επιτίθεται στους κινητικούς νευρώνες, στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό και οδηγεί σε ολική παράλυση.
Χρειάζεται 24ωρη νοσηλευτική φροντίδα και μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Κάνει 30 αναρροφήσεις σε καθημερινό επίπεδο. Οι πόνοι είναι τρομεροί. Τα έξοδα δυσβάσταχτα. Δεν μπορεί να μιλήσει. Απαντάει στις ερωτήσεις μας με ένα μηχάνημα που είναι συνδεδεμένο στο αναπηρικό καροτσάκι και της επιτρέπει να γράφει με την κίνηση των ματιών.
«Αφήνομαι στα χέρια του Υψίστου»
«Φυσικά είμαι υπέρ της ευθανασίας υπό όρους» μας γράφει. Στο παρελθόν έστειλε επιστολή ακόμη και στον πρόεδρο της Δημοκρατίας προκειμένου να της επιτραπεί η ευθανασία αλλά δεν έλαβε ποτέ απάντηση. Στην Ελβετία –χώρα του ευθανασιακού τουρισμού– δεν μπόρεσε να πάει λόγω αυξημένου κόστους.
Εχει τρία παιδιά που ήταν αντίθετα στις προθέσεις της μητέρας τους, όπως και οι κοντινοί της άνθρωποι. «Τα παιδιά μου ήταν τότε στην εφηβεία. Τώρα ωρίμασαν. Συνεχίζουν να είναι αρνητικά, όμως κατανοούν περισσότερο. Δεν αντέχεται η ασθένεια. Χώρισα τον άντρα μου επειδή δεν άντεχε τη φροντίδα μου επιπέδου ΜΕΘ. Ηθελα ένα ήρεμο περιβάλλον για τα παιδιά. Συχνά έβλεπαν τη μάνα τους σε απόγνωση να κλαίει για ώρες». Σε ερώτηση για τις αντιρρήσεις που εκφράζονται για την ευθανασία από την Εκκλησία και όχι μόνο απαντάει πως «έξω από τον χορό πολλά τραγούδια ξέρουν».
Είναι οικονομολόγος, απόφοιτη του πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης και ακόμη και σήμερα προσφέρει έντονο κοινωνικό έργο. Δεν θέλει να μιλάει όμως γι’ αυτό. Αντίθετα εκφράζει μια αυτονόητη πικρία: «Ας μιλήσουν οι τοπικοί παράγοντες και οι βουλευτές που με άφησαν στο έλεος του Θεού. Ζω το σήμερα όσο καλύτερα μπορώ για χάρη των παιδιών μου και αφήνομαι στα χέρια του Υψίστου, μιας και οι Ελληνες περί άλλα τυρβάζουν».
«Παράλογο να ζητάς από κάποιον να συνεχίσει να υποφέρει»
«Αληθινή συμπόνια και πραγματική καλοσύνη είναι να αναγνωρίζεις το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να κάνει ό,τι θέλει με τη ζωή του. Είναι δικαίωμα του καθενός πως θα δώσει τη μάχη του με μια ασθένεια και αν θα επιλέξει να τερματίσει τη ζωή του με αξιοπρέπεια» ανέφερε στο Documento ο πρόεδρος της Ενωσης Αθέων, Φώτης Φραγκόπουλος. «Σαν άθεοι και ανθρωπιστές δεν θεωρούμε πως η ζωή δόθηκε από κάποια υπερφυσική δύναμη και γι’ αυτό είμαστε υπέρ του δικαιώματος του κάθε ανθρώπου να τερματίσει τη ζωή του, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με κάποια βαριά ασθένεια από την οποία δεν υπάρχει ελπίδα αποκατάστασης».
Ο κ. Φραγκόπουλος σχολίασε πως το δικαίωμα των ασθενών στην ευθανασία –ή αλλιώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία– αποτελεί «διεθνή πρακτική, αφού πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν νομοθετήσει για να κατοχυρώσουν αυτό το δικαίωμα των ασθενών. Η εμπειρία από αυτές τις χώρες έχει δείξει ότι η αυτή η πρακτική έχει προσφέρει πραγματική ανακούφιση όχι μόνο στους ασθενείς αλλά και στις οικογένειές τους. Το ίδιο ισχύει όμως και για τους γιατρούς που πλέον δεν θα έρχονται αντιμέτωποι με τον φόβο και τον κίνδυνο να βρεθούν κατηγορούμενοι απλώς και μόνο επειδή έδειξαν συμπόνια». Αναφορικά με όσους αντιμάχονται αυτή την προοπτική, ο κ. Φραγκόπουλος υπογράμμισε πως «η απάντηση σε αντιδραστικές απόψεις που εκφράζονται από θρησκευτικούς κύκλους και συντηρητικά κομμάτια της κοινωνίας είναι πως είναι παράλογο να ζητάς από τον άλλον να συνεχίσει να υποφέρει».
Η εισήγηση στο ΣτΕ
Το ζήτημα της ευθανασίας ήρθε και πάλι προσφάτως στο προσκήνιο ύστερα από σχετική πρόταση που κατέθεσε ο αντιπρόεδρος του ΣτΕ, Χρήστος Ράμμος σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στην εισήγησή του ο κ. Ράμμος πρότεινε να εισαχθεί μια διάταξη στον Ποινικό Κώδικα με την οποία θα προβλέπεται πως σε ειδικές καταστάσεις μπορεί να επιτραπεί η ευθανασία και ειδικότερα η ενεργητική. Με τον όρο ενεργητική ευθανασία εννοούνται οι πράξεις γιατρού, νοσοκόμου ή τρίτου προσώπου, οι οποίες οδηγούν αναπόδραστα στον θάνατο του ασθενούς (π.χ. θανατηφόρα ένεση ή χορήγηση πολύ δυνατής δόσης φαρμάκου με άλλο τρόπο). Πρόκειται για πράξεις που με τον υπάρχων Ποινικό Κώδικα (άρθρο 300) διώκονται ποινικά και οδηγούν σε φυλάκιση.
Ο αντιπρόεδρος του ΣτΕ προτείνει η εν λόγω διάταξη που θα πρέπει –κατά τον ίδιο– να προστεθεί, να επιτρέπει κατ’ εξαίρεση την ενεργητική ευθανασία, εφόσον όμως ακολουθούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις: «α) βαριά ασθένεια, ανίατη, μη ανατάξιμη η οποία παρεμποδίζει ουσιωδώς τον ασθενή να ζήσει μια συνήθη ζωή ή/και πόνοι που η επιστήμη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, β) ο ασθενής απαιτεί επίμονα, επανειλημμένα και σοβαρά (όχι δηλαδή σε στιγμές καταθλιπτικού πανικού) τη θανάτωσή του εξαιτίας της αδυναμίας του να βιώσει τη ζωή του ή/και των πόνων από τους οποίους υποφέρει (ή έχει συντάξει στο παρελθόν σχετικές “προγενέστερες οδηγίες” γ) η απόφαση πρέπει να λαμβάνεται από συμβούλιο περισσοτέρων του ενός γιατρών προκειμένου να υπάρχει επιστημονική βεβαιότητα (στον βαθμό που μια τέτοια μπορεί να υπάρξει)».
«Πέραν κάθε λογικής αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα»
Για τον καθηγητή Καρδιοχειρουργικής, αντιπρόεδρο του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος στην Κω και πρώην διευθυντή της Καρδιοχειρουργικής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ωνασείου, Στέφανο Γερουλάνο, το ζήτημα της ευθανασίας έπρεπε να είχε ανοίξει εδώ και χρόνια στην Ελλάδα. «Στην Ελβετία είχαμε ξεκινήσει να το συζητάμε από το 1970 και μόλις δύο χρόνια αργότερα καταφέραμε να επιτραπεί η ευθανασία. Αυτό που γίνεται αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, όπου σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα ένας γιατρός αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και 20 χρόνια είναι πέραν κάθε λογικής» δηλώνει στο Documento. Οπως εξηγεί, έως και το 1950 επιτρέπονταν και στην Ελλάδα η ευθανασία δίνοντας το δικαίωμα στους γιατρούς όταν διαπίστωναν πως μια κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη και κατόπιν αιτήματος τους ασθενούς να χορηγούν αυξημένη ποσότητα μορφίνης με στόχο τον ήρεμο, χωρίς πόνο και αξιοπρεπή θάνατο.
Ο ίδιος αρνείται να αποκαλύψει αν υπήρξαν τα τελευταία χρόνια περιπτώσεις γιατρών που βοήθησαν ασθενείς να φύγουν από τη ζωή με τον τρόπο που οι ίδιοι επέλεξαν παρά την απαγόρευση της νομοθεσίας. «Κι αν ήξερα, δεν θα το έλεγα. Αυτό που λέω όμως είναι ότι ο νόμος είναι λανθασμένος και αντί να επιβάλλει στους γιατρούς να κρατήσουν πάση θυσία κάποιον ασθενή στη ζωή θα έπρεπε να διαπνέεται από συμπόνια και να αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ευθανασίας εφόσον υπάρχει συναίνεση του ασθενούς» σημειώνει. «Στην Ελβετία γίνονται κάθε χρόνο περίπου 800-1.000 ευθανασίες. Εκτιμώ ότι αν επιτρέπονταν και στη χώρα μας αυτή η διαδικασία, ο αριθμός θα ήταν αντίστοιχος» υπογραμμίζει. Αλλωστε για ορισμένους ανθρώπους που πάσχουν από σοβαρές κι ανίατες ασθένειες, η επιμήκυνση του χρόνου ζωής με κάθε μέσο αποτελεί συνώνυμο ενός εφιάλτη δίχως τέλος. «Σκεφτείτε έναν ασθενή με σοβαρή χρόνια πνευμονοπάθεια. Αυτά τα άτομα δεν μπορούν να αναπνεύσουν, τους κάνουμε τραχειοτομές, μπαίνουν στην εντατική για 15 μέρες με αναπνευστήρα, ξαναβγαίνουν, τους πιάνει αυτό το τραγικό πνίξιμο… Δεν θέλουν να πάνε παραπέρα αλλά… Το ίδιο ισχύει και για ορισμένα άτομα με καρκίνο σε τελικό στάδιο για παράδειγμα» συμπληρώνει ο κ. Γερουλάνος.
Ο Αντίλογος
«Βλάβη στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια»
«Οποιαδήποτε μορφή νομιμοποίησης της ενεργητικής ευθανασίας θα επιφέρει σημαντική βλάβη στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια» σχολίασε στο Documento ο εντατικολόγος ιατρός Ανδρέας Καραμπίνης, συντονιστής διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και αντιπρόεδρος στην Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, ο οποίος εμφανίστηκε ιδιαιτέρως αρνητικός στο ενδεχόμενο νομιμοποίησης της ευθανασίας. «Τα άτομα που βρίσκονται στο τελικό στάδιο ασθενειών μπορούν να λάβουν βοήθεια μέσω της παρηγορικής φροντίδας. Δεν έχουμε δικαίωμα στον βωμό μιας ανθρωπιστικής σκέψης να επιτρέψουμε να συμβεί κάτι τέτοιο. Οι στολές των γιατρών είναι άσπρες και δεν έχουν το μαύρο του θανάτου».
«Μην παραιτηθούμε από τη ζωή»
«Το ζήτημα είναι να μην παραιτηθούμε από τη ζωή. Η ζωή είναι δώρο και πρέπει να παλέψουμε γι’ αυτήν. Πάντα υπάρχουν λύσεις, αλλά κι όταν αυτές στερέψουν, ο Θεός ξέρει τι να κάνει». Με αυτές τις κουβέντες η πρόεδρος του Συλλόγου Καρκινοπαθών Μακεδονίας – Θράκης Περσεφόνη Μήτα στέλνει το μήνυμα πως όταν κάποιος παλεύει για τη ζωή του δεν χωρούν σκέψεις για ευθανασία. «Τόσα χρόνια που είμαι πρόεδρος στον σύλλογο δεν θυμάμαι να άκουσα κάποιο άτομο να επιζητά τον θάνατο. Ολοι, ακόμη και όσοι ήταν στο ύστατο στάδιο ήλπιζαν, αναζητούσαν λύσεις, προσπαθούσαν να κρατηθούν στη ζωή. Δεν πιστεύω ότι η ευθανασία είναι κάτι που χρειάζεται να επιτραπεί στην Ελλάδα. Είναι ενός είδους παραίτηση».
Τι ισχύει διεθνώς για την ευθανασία
Η πρώτη χώρα παγκοσμίως που νομιμοποίησε την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία ήταν η Ολλανδία τον Απρίλιο του 2002. Επιβλήθηκαν όμως αυστηρές προϋποθέσεις: ο ασθενής να βιώνει ανυπόφορους πόνους, η ασθένειά του να είναι ανίατη και το αίτημα ευθανασίας να γίνεται υπό την πλήρη συνείδησή του. Η δεύτερη χώρα που νομιμοποίησε την ευθανασία ήταν το Βέλγιο. Σύμφωνα με τον νόμο οι γιατροί μπορούν να συνδράμουν τους ασθενείς τελικού σταδίου που θέλουν να τερματίσουν τη ζωή τους, όταν οι τελευταίοι το δηλώσουν ενσυνείδητα.
Στη Γαλλία ευθανασία και υποβοηθούμενη αυτοκτονία μπορεί να απαγορεύονται, εντούτοις, σύμφωνα με τον νόμο Λεονετί, ο ασθενής έχει δικαίωμα «να αφεθεί να πεθάνει». Συγκεκριμένα, ο νόμος επέτρεψε στους γιατρούς –κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις– να αποφασίσουν αν θα περιορίσουν ή θα διακόψουν τη θεραπεία εφόσον δεν είναι πλέον ωφέλιμη για τον ασθενή ή απλώς του επιμηκύνει τεχνητά τη διάρκεια ζωής.
Στην Αμερική η ευθανασία απαγορεύεται, εκτός από πέντε πολιτείες, όπου οι γιατροί επιτρέπεται να χορηγούν θανατηφόρες δόσεις φαρμακευτικής αγωγής σε ασθενείς που βρίσκονται στο τελικό στάδιο. Στη Γερμανία και την Αυστρία επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αυτοκτονία εφόσον ζητηθεί από τον ασθενή – κάτω από αυστηρές προδιαγραφές, όπως η μη βοήθεια του ασθενή όταν λάβει τη θανατηφόρα δόση.
Η Ελβετία έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια σε χώρα ευθανασιακού τουρισμού. Στη Δανία οι ασθενείς δύνανται με πρότερη δήλωσή τους να αρνηθούν υπερβολική θεραπεία σε ανίατες ασθένειες. Στη Νορβηγία επιτρέπεται η παθητική ευθανασία, όταν ο ασθενής είναι αναίσθητος. Σε Ουγγαρία, Ισπανία και Τσεχία ασθενείς με ανίατες ασθένειες μπορούν να αρνηθούν θεραπεία.
