Ο Ευστάθιος Χιώτης είναι άνθρωπος της έρευνας και της πράξης µε τίτλους και πείρα: δρ µεταλλειολόγος µηχανικός ΕΜΠ, µηχανικός Πετρελαίων στο Imperial College και πρώην διευθυντής στη ∆ηµόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους. Οµως τα τελευταία δύο χρόνια τον µάθαµε ως τον αναλυτή που έκανε την πιο συστηµατική και εµπεριστατωµένη κριτική στην κυβερνητική πολιτική της πρόωρης απολιγνιτοποίησης µε πρόσχηµα την κλιµατική αλλαγή και έδειξε πώς το target model στην Ελλάδα, σε συνδυασµό µε την ύπαρξη ολιγοπωλίου των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας µε φυσικό αέριο, αυξάνει τις τιµές στο ρεύµα σε βάρος του καταναλωτή και της βιοµηχανίας. Σήµερα που η ακρίβεια στο ρεύµα έχει επιστρέψει κι έχει εγκατασταθεί για τα καλά, το Documento του έθεσε κάποια καίρια ερωτήµατα.
Με την κρατική ∆ΕΗ είχαµε σταθερές και προσιτές τιµές στο ρεύµα. Γιατί τώρα ακριβαίνει και οι τιµές µεταβάλλονται από εταιρεία σε εταιρεία και από µήνα σε µήνα;
Το ρεύµα είναι πλέον χρηµατιστηριακό αγαθό. Ο µηχανισµός τιµολόγησης ηλεκτρικής ενέργειας είναι σύνθετη διαδικασία, µε εφαρµογή του ευρωπαϊκού µοντέλου στόχου (target model). Το όνοµα παραπέµπει στο γεγονός ότι το µοντέλο είναι σε εξέλιξη και αναπροσαρµόζεται συχνά µε στόχο την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Οι συνήγοροι του µοντέλου στις Βρυξέλλες υπόσχονται µείωση της τιµής λόγω ανταγωνισµού χάρη στο διασυνδεδεµένο ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο. Υπόσχεση και ελπίδα που διαψεύστηκαν από τους πρώτους µήνες εφαρµογής του στην Ελλάδα τον Νοέµβριο 2020.
∆ηλαδή η επιλογή παρόχου ηλεκτρικής ενέργειας έχει χρηµατιστηριακό χαρακτήρα, µε πιθανότητα κέρδους ή ζηµιάς;
Κατά κάποιον τρόπο ναι. Επιτρέψτε µου να πω δυο λόγια για τον µηχανισµό τιµολόγησης, όσο πιο απλά µπορώ. Οι τιµές χονδρικής αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας διαµορφώνονται καθηµερινά στο ελληνικό Χρηµατιστήριο Ενέργειας παρόµοια µε τις εταιρικές µετοχές στο Χρηµατιστήριο Αξιών, δηλαδή µε τους κανόνες της ελεύθερης αγοράς. Οι συναλλαγές γίνονται µε πρωτεύοντα στόχο την εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης, χωρίς περιορισµό στην τιµή, χωρίς πλαφόν ή συσχετισµό µε το κόστος παραγωγής.
Στις συναλλαγές συµµετέχουν οι καθετοποιηµένοι παραγωγοί της Ελλάδας (∆ΕΗ, Elpedison, Μυτιλιναίος, Ηρων, Κόρινθος Power) και σε µικρότερο ποσοστό του όγκου, περίπου στο 10% έως 15%, οι εισαγωγές από τις διασυνδεδεµένες στο ευρωπαϊκό δίκτυο χώρες (Τουρκία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία και Ιταλία). Συνεπώς, η αγορά ενέργειας στην Ελλάδα είναι ένα ολιγοπώλιο, γεωγραφικά ακριτικό και αποµονωµένο και γι’ αυτό χωρίς τις απαραίτητες υποδοµές και διασυνδέσεις. ∆εν αποδίδει στην Ελλάδα το ευρωπαϊκό ενεργειακό µοντέλο, που προϋποθέτει εξ ορισµού κατάλληλο ενεργειακό σχεδιασµό, υποδοµές και ανταγωνισµό. Ντύσαµε τον τσολιά µε φράκο. Ανταλλάξαµε ένα κρατικό µονοπώλιο µε ένα κερδοσκοπικό ολιγοπώλιο που προστατεύεται µε κανόνες των Βρυξελλών, ανεξέλεγκτους από τον κρατικό µηχανισµό, και έχει απέναντί του τον απροστάτευτο καταναλωτή.
Κατανοητό ότι το target model εφαρµόζεται για τη χονδρική αγορά, αλλά γιατί έχει αποτέλεσµα να εξωθείται ο καταναλωτής σε ρόλο παίκτη στο χρηµατιστήριο;
Η ειλικρινής απάντηση είναι απλή. Με τον µηχανισµό αυτόν το επιχειρηµατικό ρίσκο µεταφέρεται από τον παραγωγό στους παρόχους, δηλαδή τους πελάτες χονδρικής, και από τους παρόχους στον καταναλωτή. Ο καταναλωτής εποµένως µε τις επιλογές του παίρνει κάποιο ρίσκο, να πληρώσει δηλαδή ακριβότερα ή φτηνότερα. Η αγορά τού εξασφαλίζει συνεχή ηλεκτροδότηση χωρίς διακοπές, αλλά αυτό το πληρώνει ακριβά στην Ελλάδα συγκριτικά µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Οι διακυµάνσεις της αγοράς στις τιµές των καυσίµων και του «φόρου» διοξειδίου του άνθρακα, και µάλιστα προσαυξηµένες µε τρόπο που εξασφαλίζει «ουρανοκατέβατα κέρδη» στους παραγωγούς, ενσωµατώνονται στην κατανάλωση. Και η κατανάλωση εν προκειµένω δεν είναι µόνο ο οικιακός καταναλωτής, αλλά και οι µεγάλες βιοµηχανίες, µε οδυνηρές συνέπειες σε δύο κατευθύνσεις: στον οικογενειακό προϋπολογισµό και στην αποβιοµηχάνιση της χώρας.
Και για όλα αυτά φταίει το target model;
Μια διευκρίνιση: το ευρωπαϊκό µοντέλο δεν έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλίζει υπερκέρδη, τα επιτρέπει όµως και προκύπτουν όταν δεν υπάρχουν αποτελεσµατικοί ελεγκτικοί µηχανισµοί, οι απαραίτητες υποδοµές (για παράδειγµα δικτύων και µονάδων αιχµής) και προπάντων συνθήκες ανταγωνισµού στην αγορά. Και εδώ παίζεται ένα θέατρο σε βάρος των καταναλωτών, φτωχών ή πλούσιων, οι οποίοι επωµίζονται έµµεσα τις επενδύσεις. Αντίθετα, στην κρατική ∆ΕΗ οι επενδύσεις γίνονταν τελικά από τους φόρους και εποµένως µε µικρότερη συµµετοχή των φτωχότερων. Αυτή είναι η ουσία της «απελευθέρωσης» της ενέργειας.
Οι παραγωγοί ύστερα από αδειοδότηση και επένδυση της τάξης των 300 εκατ. ευρώ εγκαθιστούν µεγάλη µονάδα φυσικού αερίου και µάλιστα δύο τέτοιες µονάδες είναι σήµερα σε τελική φάση κατασκευής. Οι επενδύσεις σε ΑΠΕ είναι σηµαντικά µικρότερες. Παραµένει όµως ανοιχτό το θέµα της µεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας από τους σταθµούς παραγωγής µέσω Α∆ΜΗΕ και της διανοµής στα αστικά κέντρα µέσω ∆Ε∆∆ΗΕ και της κατασκευής των απαραίτητων δικτύων. Οι επενδύσεις για τα δίκτυα είναι σηµαντικά µεγαλύτερες και ο λογαριασµός καταλήγει στον καταναλωτή µε τις λεγόµενες ρυθµιζόµενες χρεώσεις που πάνε στον Α∆ΜΗΕ και τον ∆Ε∆∆ΗΕ, όπως φαίνεται (φωτογραφία πάνω) σε απόσπασµα από πραγµατικό λογαριασµό της ∆ΕΗ. Οι χρεώσεις για το ρεύµα και οι ρυθµιζόµενες χρεώσεις περιλαµβάνουν και τις αποσβέσεις των επενδύσεων. Συνήθως περνούν απαρατήρητες οι ρυθµιζόµενες χρεώσεις, αλλά είναι περίπου το ένα τρίτο της χρέωσης για το ρεύµα.
Και αυτό ισχύει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Ναι. Με δυο λόγια ο καταναλωτής έµµεσα συµβάλλει ουσιαστικά στις επενδύσεις, αφενός µε τις τραπεζικές καταθέσεις του από τις οποίες αντλούνται τα δάνεια επενδύσεων, αφετέρου µε την τιµολόγηση ηλεκτρικής ενέργειας, στην οποία συµπεριλαµβάνονται αποσβέσεις των επενδύσεων. Και αυτό είναι µέσα στον σχεδιασµό της λεγόµενης ελεύθερης αγοράς ενέργειας, κατά λέξη απορρυθµισµένης αγοράς (deregulated). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο κινηθήκαµε σε τροχιά εκκρεµούς, από το ένα άκρο στο άλλο, από την κρατική παραγωγή και διανοµή στην ιδιωτική. Οι κυβερνήσεις εκχώρησαν την ενέργεια στους ιδιώτες ενώ θα έπρεπε να βρεθεί ένα µεικτό σχήµα. Στη Γαλλία βέβαια το µεγάλο ποσοστό ηλεκτροπαραγωγής των πυρηνικών σταθµών παρέµεινε υπό κρατικό έλεγχο. Στη Γερµανία –καλώς ή κακώς είναι ένα θέµα– έκλεισαν οι πυρηνικοί σταθµοί, παλιοί ούτως ή άλλως, και µαζί τους έκλεισαν και την πόρτα στη νέα πυρηνική τεχνολογία.
Τι θα µπορούσε να είχε γίνει στην Ελλάδα;
Και η Ελλάδα θα έπρεπε να διατηρήσει αποκλειστικά στην κρατική ιδιοκτησία τους λιγνιτικούς σταθµούς και τα υδροηλεκτρικά και να εκχωρήσει µόνο τους σταθµούς φυσικού αερίου. Η αναζήτηση βέβαια πολιτικών ευθυνών χάνεται στην υπερχρέωση της χώρας και στα µνηµόνια. Στην απολογητική κραυγή «µαζί τα φάγαµε» θα ακούγεται υποθέτω και ο ψίθυρος µεταµέλειας των πρωταγωνιστών «µαζί τα κάναµε».
Από το καλοκαίρι µέχρι και σήµερα έχουµε ξανά πολύ ακριβό ρεύµα. Είναι µόνιµο φαινόµενο πια οι υψηλές τιµές και σε τι οφείλονται;
Στον υπαρκτό κόσµο το µοντέλο αφήνει περιθώρια υψηλής κερδοφορίας σε βαθµό απληστίας. Πολλά δεν δούλεψαν όπως περιµέναµε µε το ευρωπαϊκό µοντέλο και πρώτα απ’ όλα µέσα σε λίγους µήνες από την έναρξη της εφαρµογής φτάσαµε χωρίς πλαφόν σε ακραίες τιµές, που επιτρέπονται στο ευρωπαϊκό µοντέλο για τον υπέρτατο στόχο, την εξισορρόπηση της ζήτησης. Ηδη από το 2021 είχε επισηµανθεί ότι στην Ελλάδα οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας είναι σε θέση να εκµεταλλεύονται τα νοµοθετικά και τεχνικά κενά και να ασκούν ανήθικες στρατηγικές για να επιτύχουν εξαιρετικά υψηλή κερδοφορία (Ioannidis, F.; Kosmidou, K.; Andriosopoulos, K.; Everkiadi, A. Assessment of the target model implementation in the wholesale electricity market of Greece. Energies 2021, 14, 6397).
Μετά την επισήµανση αυτή το 2021, που φαίνεται να επιβεβαιώνεται έκτοτε στην πράξη µε ουρανοκατέβατα κέρδη, έχουν ληφθεί κάποια µέτρα;
Οι απόψεις διίστανται. Υπάρχει ακαδηµαϊκή αιτιολόγηση των ακραία υψηλών τιµών από Ελληνες εµπειρογνώµονες που επισηµαίνουν ότι «τα σπάνια και περιστασιακά αυτά έσοδα είναι η µόνη ευκαιρία για να επιβιώσουν οι σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που παρέχουν την εξισορρόπηση των ΑΠΕ (δηλαδή οι σταθµοί φυσικού αερίου)». Η ευρωπαϊκή οδηγία επιβάλλει οι τιµές να φτάνουν τις χιλιάδες ευρώ ανά MWh σε στιγµές σπανιότητας, αλλά η εµπειρία έχει δείξει ότι όταν αυτό συµβαίνει το κράτος παρεµβαίνει έπειτα από πολιτική πίεση.
Η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα φορολόγησης της άπληστης κερδοφορίας και το έκανε σε ορισµένες περιπτώσεις, αλλά αυτό δεν λύνει το πρόβληµα και το φαινόµενο επαναλαµβάνεται. Από την πλευρά των παραγωγών µε φυσικό αέριο, η επιχειρηµατολογία ακούστηκε σε συνέδριο µε το επιχείρηµα ότι «δηµιουργεί πικρία το µέτρο της φορολόγησης των υπερκερδών από την άποψη πως ένα τέτοιο µέτρο δεν δηµιουργεί αισθήµατα δικαιοσύνης, βάζοντας στο εδώλιο όποιον βγάζει λεφτά, µη µετρώντας, ωστόσο, πώς τα βγάζει». Θεωρήθηκε µάλιστα «δήµευση» το έκτακτο µέτρο της φορολόγησης των υπερκερδών κατά 90%.
Αυτό συνέβη συστηµατικά και προκλητικά στο τρίµηνο Ιουλίου – Σεπτεµβρίου 2024, οπότε κατά διαστήµατα της ηµέρας οι τιµές έφτασαν σε δεκαπλάσιο επίπεδο από το κόστος. Από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιβεβαιώθηκε πρόσφατα για µια ακόµη φορά η εµµονή στην αποδοχή της οριακής τιµής, µε αφορµή την επιστολή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη προς την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στις 13.09.2024.
Πώς αποτιµάτε την τρέχουσα ενεργειακή πολιτική της κυβέρνησης για την αντιµετώπιση των στρεβλώσεων του µοντέλου στόχου;
∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι το µοντέλο στόχου έχει θεωρηθεί υπεύθυνο για κυβερνητικές ανεπάρκειες σε διάφορες χώρες κατά καιρούς. Το πρόβληµα υπερβολικών τιµών στην Ελλάδα παρουσιάζεται τις εσπερινές ώρες αιχµής – ζήτησης και µπορεί να έχει τεχνική λύση βελτίωσης µε την αποθήκευση (αντλησιοταµίευση, µπαταρίες). Τη λύση έχει εφαρµόσει η ∆ΕΗ ήδη από το 1985 µε τα υδροηλεκτρικά έργα Σφηκιάς στον Αλιάκµονα και στον Θησαυρό Νέστου το 1997. Σήµερα υπάρχουν και οι δυνατότητες µπαταριών, για τις οποίες τώρα ξεκίνησαν οι διαδικασίες αδειοδότησης. Από την άλλη πλευρά η αντιλιγνιτική πολιτική της ∆ΕΗ αποµειώνει τη συµβολή των λιγνιτικών σταθµών, που χρησιµοποιήθηκαν το τρίµηνο αυτό µόνο όταν ήταν απόλυτη ανάγκη για να µην πέσει το σύστηµα. Επιπλέον, η ∆ΕΗ προτίµησε να ικανοποιήσει τα συµφέροντα ορισµένων µετόχων της µε επενδύσεις στη Ρουµανία ενώ θα όφειλε να είχε προωθήσει µονάδες αποθήκευσης στην Ελλάδα, πράγµα που θα είχε αµβλύνει τις συνέπειες από τις αιχµές ζήτησης.
Η γνώµη µου είναι ότι όσον αφορά το µοντέλο στόχου θα πρέπει να γίνει µια βασική αλλαγή, να επιβληθεί δηλαδή οπωσδήποτε πλαφόν τιµής, και έχω προτείνει το πλαφόν αυτό να µη συσχετίζεται µε το κόστος καυσίµου αλλά µε τη µέση τιµή 24ώρου, να είναι συγκεκριµένα δύο έως τρεις φορές µεγαλύτερο από το µέσο κόστος της ηµέρας.
«Υποβαθµίζουν την κερδοσκοπία του ολιγοπωλίου»
Οσα λέτε συνθέτουν εικόνα σύγχυσης προτεραιοτήτων και πολιτικής.
Φαίνεται ότι στο Γραφείο του Πρωθυπουργού φτάνουν αντικρουόµενες απόψεις για το ενεργειακό µοντέλο. Στην επιστολή προς την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο πρωθυπουργός είναι έντονα επικριτικός για το ενεργειακό µοντέλο, στο οποίο κυρίως απέδωσε τις ακριβές τιµές στο ρεύµα. Θέση που υποβαθµίζει τον κερδοσκοπικό ρόλο του ελληνικού ολιγοπωλίου. Η αρµόδια για το θέµα ανεξάρτητη αρχή (ΡΑΑΕΥ) µελέτησε το πρόβληµα µε τη βοήθεια συµβούλων, οι οποίοι είναι σαφείς: «∆εν φταίει το target model για τις ακριβές τιµές στη χονδρική ρεύµατος» και πρότειναν άµεσα και µακροπρόθεσµα µέτρα που πρέπει να ληφθούν.
Διαβάστε επίσης:
Εφιάλτης για τρίτη ημέρα στο Ξυλόκαστρο: Ανεξέλεγκτη η φωτιά – Μάχη με τις αναζωπυρώσεις (Videos)
Ταϊλάνδη: Φωτιά σε σχολικό λεωφορείο με 44 επιβάτες – Αναφορές για πολλούς νεκρούς (Video)
Κόλαση πυρός στον νότιο Λίβανο: Με την Division 98 η εισβολή του Ισραήλ – Παγκόσμια ανησυχία (Video)