Ευρωεκλογές 2024: Τρόμος για αποχή-ρεκόρ

Η μικρή συμμετοχή στην κάλπη φέρνει ανατροπές αλλά γεννά και ερωτήματα για όσα υποκρύπτει: απογοήτευση και διαμαρτυρία ή απουσία κινήτρου;

Η αποδυνάμωση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία είναι πολυσύνθετη διαδικασία με μακρόσυρτες εσωτερικές αναδιαμορφώσεις στο εκλογικό σώμα που αντανακλούν πολιτικοκοινωνικές ανακατατάξεις, στη βάση οικονομικών αλλαγών και καπιταλιστικών κρίσεων. Παράλληλα, η αποτύπωση της αποχής (αλλά και η αρνητική επιλογή αντί της θετικής ψήφου ή η ψήφος στη λογική του μικρότερου κακού) μετά τη μεταπολίτευση, και ιδίως κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μετά, εντάσσονται στο πλαίσιο «ενός όλο και πιο αποϊδεολογικοποιημένου εκλογικού ανταγωνισμού», όπως το είχε διατυπώσει ο εκλογολόγος Ηλίας Νικολακόπουλος. Οι δυσδιάκριτες διαφοροποιήσεις στα προτάγματα (και τα προγράμματα) των κομμάτων εξουσίας, Δεξιάς και κεντροαριστεράς, η άμβλυνση των κοινωνικών προτεραιοτήτων και (η εμφανής πια) ιδεολογική υποταγή της σοσιαλδημοκρατίας στην κυρίαρχη αντίληψη μεγαλοσυμφερόντων φέρνουν στην επιφάνεια και ένα ρεύμα αμφισβήτησης των πολιτικών της ΕΕ και των κυβερνήσεών της.

Η συμμετοχή, το ενδιαφέρον για την πολιτική, η κομματική ταύτιση, η ρευστότητα στο εσωτερικό των παρατάξεων σκιαγραφούν το πολιτικό κλίμα και ενίοτε σηματοδοτούν εμφανώς ή υποδορίως ριζικές ανακατατάξεις ή την απαρχή τους.

Δυσπιστία, κρίση και δικομματισμός

Η από το 1993 λανθάνουσα κρίση του πολιτικού συστήματος κορυφώθηκε στις αρχές του 1996, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου προχώρησε λόγω της ασθένειάς του στη διαδικασία διαδοχής και την ανάδειξη του Κώστα Σημίτη στην πρωθυπουργία, που προκάλεσε δραστική μεταβολή του πολιτικού κλίματος και μεταλλαγές στην κοινωνική βάση των κομμάτων. Πάντως κρίσιμα στοιχεία στάθηκαν η διάχυση του πολιτικού κυνισμού, η δραστική μείωση των ιδεολογικών διαφορών μεταξύ των μεγάλων κομμάτων, η πρόταξη της ενσωμάτωσης της χώρας στο διεθνές γίγνεσθαι.

Εκτοτε καταγράφεται πιο έντονα σε κοινωνικές έρευνες και μετρήσεις της κοινής γνώμης η δυσπιστία στο δίπολο ΝΔ – ΠΑΣΟΚ, με τα νοικοκυριά να ασφυκτιούν στον κλοιό της οικονομικής συμπίεσης, ιδιαίτερα μετά τη διεθνή κρίση του 2008. Το 2007 κερδίζει ξανά τις εκλογές η ΝΔ υπό τον Κώστα Καραμανλή κυβέρνηση (το ΠΑΣΟΚ είχε χάσει πάλι το 2006) και οδεύει μέσα σε ένα ασταθές διεθνές περιβάλλον καπιταλιστικής κρίσης (Lehman Βrothers). Σε δημοσκόπηση τον Μάρτιο του 2008 («Το Βήμα της Κυριακής») καταγράφεται ρεκόρ δυσπιστίας τόσο για την κυβέρνηση της ΝΔ όσο και για την αξιωματική αντιπολίτευση και στον αντίποδα εντυπωσιακή ενίσχυση του ΣΥΡΙΖΑ.

Το ρεκόρ του 2009 και η αντιστροφή

Στις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου 2009, που λαμβάνουν χώρα μεταξύ δύο βουλευτικών εκλογών, καταγράφηκε το μεγαλύτερο ως σήμερα ποσοστό αποχής σε εκλογική διαδικασία από τη μεταπολίτευση (47,46%). Στην ευρωκάλπη το ΠΑΣΟΚ λαμβάνει 36,7% και η ΝΔ 32,3%! Δύο χρόνια μετά τις εκλογές της δεύτερης κυβερνητικής θητείας Καραμανλή οι ευρωεκλογές προμηνύουν την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ.

Μετά το ρεκόρ αποχής στις ευρωεκλογές του 2009 καταγράφηκε λίγο μικρότερη αποχή στην ευρωκάλπη της 25ης Μαΐου 2014 με 40,63% και στις ευρωεκλογές της 26ης Μαΐου 2019 με 41,31%. Ως προς τις βουλευτικές εκλογές, η αποχή που είχε εύρος από 23,65% το 1996 και μέχρι 29,05% το 2009 αρχίζει να παίρνει την ανιούσα τη μνημονιακή περίοδο, αρχής γενομένης το 2012 (αποχή 34,88% τον Μάιο, 37,51% τον Ιούνιο) με τις συγκλονιστικές ανακατατάξεις στο πολιτικό σύστημα. Τομή υπήρξε και το 2015, μετά τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ, όταν στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 η αποχή φτάνει το 43,84%!

Στο μεταξύ ήρθε η κυβέρνηση Μητσοτάκη (2019), που διανύει τη δεύτερη θητεία της. Αρνητικό ορόσημο ήταν στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2023, όταν η αποχή έφτασε σε επίπεδα-ρεκόρ για εθνικές εκλογές με 46,26%! Μένει να φανεί αν επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις αναλυτών και δημοσκόπων ότι στις σημερινές ευρωεκλογές θα καταγραφεί ακόμη ένα αρνητικό ρεκόρ συμμετοχής με σκαρφάλωμα της αποχής στα ύψη.

«Η αποχή στην Ελλάδα –και όχι μόνο– δεν είναι πλέον συγκυριακή αλλά σταθερή και ενδημική. Αποτελεί την έμπρακτη και αυτοκαταστροφική απόρριψη της πολιτικής ζωής λόγω του ότι εμφανίζεται στεγανοποιημένη έναντι του λαού» σημειώνει ο Θέμης Τζήμας, δικηγόρος και διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, και εξηγεί: «Καμία μείζων απόφαση των τελευταίων 15 ετών δεν ελήφθη με συμμετοχή των ψηφοφόρων (μνημόνια, πανδημία, Ουκρανία, Παλαιστίνη, ακρίβεια). Αντιθέτως, οι παρεμβάσεις στην εκλογική συμπεριφορά είναι ευθείες (απαγορεύσεις κομμάτων, υποψηφίων κ.λπ.). Αυτό που είναι ακόμη σημαντικότερο είναι ότι απέχουν τα νέα στρώματα “μη προνομιούχων”. Το παραδοσιακό εκλογικό κοινό της Αριστεράς και της κεντροαριστεράς παρακολουθεί από απόσταση. Οι εκλογές ορίζονται από την αποχή των αφανών μη προνομιούχων, οι οποίοι επιτρέπουν στο σύστημα εξουσίας να αναπαράγεται σχεδόν ανενόχλητο».

Η μάχη της Αθήνας: Το 73,27% δεν ψήφισε

Επειδή τίποτε δεν είναι τυχαίο και συχνά η αποχή συνδέεται με έκφραση δυσαρέσκειας για τον τρόπο διακυβέρνησης, έχει αξία να γίνει ένα… ζουμ στην εικόνα των τοπικών εκλογών του Οκτωβρίου 2023 στον μεγαλύτερο δήμο της χώρας, τον Δήμο Αθηναίων. Πρόκειται για τις δημοτικές εκλογές που οδήγησαν στην αλλαγή σκυτάλης και στον εκλογικό εκτοπισμό του Κώστα Μπακογιάννη και την εκλογή του Χάρη Δούκα ως δημάρχου Αθηναίων. Την πρώτη Κυριακή για την ανάδειξη δημοτικών συμβούλων στον Δήμο Αθηναίων ψήφισε μόλις το 32,32% των εκλογέων (αποχή 67,68%) και τη δεύτερη Κυριακή στη μάχη Μπακογιάννη – Δούκα η συμμετοχή κατρακύλησε στο 26,73% (αποχή 73,27%)!