Η σκηνοθέτρια-τιμώμενο πρόσωπο στο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας μιλάει στο Documento
Η βραβευμένη σκηνοθέτρια Εύα Στεφανή είναι από τα τιμώμενα πρόσωπα του 10ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας (πραγματοποιείται από τις 20 Νοεμβρίου έως τις 5 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος με αρκετές πρωτοποριακές ταινίες από ιερά τέρατα του σινεμά όπως ο Χίτσκοκ, ο Τριφό, ο Ολιβέιρα και ο Μπελόκιο, ενδεικτικές δουλειές σύγχρονων δημιουργών αλλά και διαγωνιστικό τμήμα με τη συμμετοχή διεθνών και ελληνικών παραγωγών) και έχει μερικά ενδιαφέροντα πράγματα να μας πει γύρω από τα όρια και τη σημασία της κινηματογραφικής τέχνης.
Για ποιον λόγο το αφιέρωμα του 10ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου είναι ελλιπές ως προς το έργο σας; Αν δεν κάνω λάθος, θα προβληθούν μόνο οι μισές περίπου από τις ταινίες μικρού μήκους που έχετε σκηνοθετήσει.
ήταν προσωπική επιλογή. Δεν φταίνε οι διοργανωτές. Διάλεξα σχεδόν τις μισές (15 ή 17 νομίζω) από τις 30 περίπου που έχω σκηνοθετήσει επειδή δεν ήθελα να βαρεθεί ή να εκνευριστεί ο κόσμος. Επίσης αυτές θεωρώ ότι είναι οι καλύτερες από το σύνολο του έργου μου.
Το «Κουτί» με τη φοβερή γιαγιά που μιλάει στον Χατζηνικολάου λέγοντάς του «Νίκο μου, καληνύχτα» θα παιχτεί; Είναι η αγαπημένη μου από τις ταινίες σου καθώς έχει καταπληκτικό χιούμορ.
Ναι, θα παιχτεί. Αυτά τα κλασικά θα τα παίξουμε.
Φαντάζομαι και ο «Εθνικός ύμνος» που είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων.
Όχι, αυτό δεν θα προβληθεί. Είναι ένα μικρό φιλμ διάρκειας ενάμισι λεπτού μόλις που είχε παιχτεί στο Art Athina το 2007 και οδήγησε στο αυτόφωρο τον υπεύθυνο της διοργάνωσης. Τέτοια επιτυχία μιλάμε. Αλλά επειδή ήδη έχει ιστορία και πιστεύω ότι έκανε τον κύκλο του (παίχτηκε πριν από δύο χρόνια ξανά στον ίδιο χώρο) θεωρώ ότι δεν έχει νόημα να το δείξουμε εκ νέου. Δεν μπορώ να εκτίθεμαι άλλο, ενώ πιστεύω ακόμη πως και το κοινό δεν θα το ευχαριστηθεί.
Θύμισέ μου, σε είχαν κατηγορήσει για βλασφημία εθνικών συμβόλων;
Το φιλμ ήταν ένα παλιό διαβρωμένο από τον χρόνο super 8 που απεικόνιζε τον αυνανισμό –ή μάλλον ούτε καν τον αυνανισμό, αφού ένα χέρι ακουμπούσε ένα αιδοίο– κι από πάνω ακουγόταν ο εθνικός ύμνος από μια χουντική μπάντα. Στην Art Athina παίχτηκε μέσα σε ένα μόνιτορ που το έβλεπε μόνο όποιος ήθελε και από ακουστικά άκουγε τον εθνικό ύμνο, ενώ δίπλα υπήρχε η επισήμανση καταλληλότητας για θεατές μόνο «άνω των 18». Κάποια στιγμή ήρθε κάποιος με εισαγγελική εντολή για να κατέβει το έργο. Τότε έλειπα στη Γερμανία. Αλλά στη δίκη που έγινε αργότερα και αθωώθηκα το κατηγορητήριο –εδώ είναι το απίθανο της υπόθεσης– δεν μιλούσε για καταπάτηση ή χλευασμό εθνικού συμβόλου αλλά για εμπορία πορνογραφικού υλικού σε ανηλίκους! Παρότι ήταν σε δημόσια έκθεση και με την επισήμανση που προανέφερα.
Κάτι ανάλογο πάει να γίνει και σήμερα.
Ναι, πρόσεξε μην πούμε τίποτε περίεργο και μας χώσουν μέσα. Είναι τραγικά πράγματα αυτά. Εχει πλάκα πάντως που όταν πάνε να κάνουν κάτι, μετά το παίρνουν αμέσως πίσω οι ίδιοι. Οπως συνέβη και με το μετρό στον σταθμό του Ευαγγελισμού και το όνομα του Παύλου Μπακογιάννη.
Πάμε τώρα στο Πρωτοποριακό Φεστιβάλ. Τι είναι αυτό που κάνει ένα έργο τέχνης πρωτοποριακό;
Τι λες τώρα; Αυτά είναι δύσκολα πράγματα και πρέπει να κάτσω να τα γράψω. Πρωτοποριακό ε; Radical θα έλεγα καλύτερα, παρά πρωτοποριακό…
Καλά. Ας το πάμε αλλιώς. Πες μου κάποιες ταινίες που θεωρείς πρωτοποριακές.
Ε, σίγουρα σε αυτές θα έβαζα το «Umberto D» (Ο,τι μου αρνήθηκαν οι άνθρωποι) του Βιτόριο ντε Σίκα. Κι όλο τον ιταλικό νεορεαλισμό. Avant garde πάντως δεν είναι μόνο ό,τι αντιστέκεται στην καθεστηκυία τάξη.
Το Dogma 95;
Κοίταξε. Αυτό πάτησε πάνω στις αρχές –τους κανόνες, καλύτερα– του direct cinema, αλλά πιστεύω ότι δεν είχε την κοινωνική αιχμή που είχε το direct cinema και γι’ αυτό και δεν προχώρησε πιο ρηξικέλευθα. Υπήρξαν βέβαια κάποιες καλές ταινίες αλλά γρήγορα εξαφανίστηκε καθώς μετατράπηκε σε απλή φόρμα. Κάτι που συνέβη και με άλλα πρωτοποριακά κινήματα. Όπως ο σουρεαλισμός, που επίσης μετατράπηκε σε φορμαλιστική συνθήκη που χρησιμοποιήθηκε ακόμη και στη διαφήμιση. Όλα γίνονται οικειοποιήσιμα αργότερα και μετατρέπονται ακριβώς στο ανάποδό τους. Ίσως πρωτοποριακό είναι να εκθέτεις όλα όσα σε κάνουν να ντρέπεσαι και να μη φοβάσαι την έκθεση ή το ρίσκο.
Στην Ελλάδα πώς βλέπεις τη σύγχρονη κινηματογραφική τάση;
Είναι παράξενο ότι ενώ μπορείς να κάνεις ταινία από το τίποτε –ακόμη κι η γιαγιά μου μπορεί να πάρει το κινητό της και να φτιάξει ένα φιλμ–, οι νέοι σκηνοθέτες στρέφονται στις ακριβές παραγωγές και στα περίφημα labs όπου τους σέρνει ο κάθε παραγωγός. Τα παιδιά που τελειώνουν μια σχολή κινηματογράφου αντί να σκεφτούν πώς θα γυρίσουν την πρώτη ταινία τους, πρώτα πηγαίνουν στο lab. Έχει γράψει κάποιος ένα σενάριο κι αντί να ξεκινήσει αμέσως να το κάνει ταινία, τρέχει από το ένα lab στο άλλο για να εντοπίσει διάφορους διαμεσολαβητές. Κάπως έτσι γιγαντώνονται η βιομηχανία και η παραγωγή και μέχρι να φτάσεις να γυρίσεις την ταινία σου έχεις χάσει πολύτιμο χρόνο και ενέργεια. Δεν λέω πως δεν υπάρχουν και καλά στοιχεία σε μερικά labs. Αλλά θέλει πολλή προσοχή. Κάπως έτσι λειτουργεί και το Χόλιγουντ.
Στους δικούς σου φοιτητές που θέλουν να κάνουν σινεμά τι λες;
Βρείτε το πιο φτηνό μέσο που υπάρχει (μια φτηνή κάμερα, ένα κινητό) και βγάλτε από μέσα σας όποιο συναίσθημα ή σκέψη έχετε. Ένα γνήσιο συναίσθημα. Κι όχι μέσω της πεπατημένης. Αυτό χρειάζεται. Τίποτε άλλο. Κι έχει κάτι επαναστατικό όλη αυτή η δράση. Ο Κασσαβέτης έχει πει μια φράση που αγαπώ πολύ: «Αν ρισκάρεις τα πάντα, θα τα κερδίσεις όλα».
Στους φοιτητές μου λέω: «Βρείτε το πιο φτηνό μέσο που υπάρχει (μια φτηνή κάμερα, ένα κινητό) και βγάλτε από μέσα σας όποιο συναίσθημα ή σκέψη έχετε»