Ο Σκοπελίτης δίνει ζωή και προσφέρει απλόχερα αλληλεγγύη στα νησιά που είναι ξεχασμένα από την πολιτεία. Με αφορμή το ντοκιμαντέρ της Αιμιλίας Μηλού «Εxpress Σκοπελίτης» που παρουσιάστηκε διαδικτυακά στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μιλήσαμε με ανθρώπους των Μικρών κυκλάδων.
Τα απίστευτα ταξίδια µέσα στη φουρτούνα, ο θρυλικός καπετάν Μήτσος που ήταν και δεξιοτέχνης βιολιστής, τα αυτοσχέδια γλέντια πάνω στο κατάστρωµα. Οι ιστορίες του «Express Σκοπελίτης» είναι απόλυτα δεµένες µε τους ανθρώπους των Μικρών Κυκλάδων.
«Αυτό που ξεχωρίζει τον “Σκοπελίτη” από τα περισσότερα καράβια είναι ότι έχει σχέση οικειότητας µε τους κατοίκους των Μικρών Κυκλάδων. ∆εν είναι µια απρόσωπη επιχείρηση. Φοβάµαι ότι σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχουν τέτοια µέσα µεταφοράς. Αυτός είναι ο λόγος που αγάπησα το καραβάκι. Εκανα αυτή την ταινία µε πολλή αγάπη. Για τους κατοίκους της άγονης γραµµής είναι πολύ σηµαντικό ότι έχουν καθηµερινή πρόσβαση στη Νάξο όλο τον χρόνο. Επισκέπτονται το νοσοκοµείο, την τράπεζα, την εφορία και επιστρέφουν σπίτι τους το απόγευµα» λέει στο Documento η σκηνοθέτιδα του ντοκιµαντέρ Αιµιλία Μηλού. Μέσα από τα γυρίσµατα χτίστηκαν ουσιαστικές σχέσεις µε τους ανθρώπους. «Οταν επέστρεφα στην Αθήνα τους έβλεπα στον ύπνο µου. Ηταν πολύ σηµαντικό ότι πήγαινα για γύρισµα τον χειµώνα. Τότε µόνο µπορείς να δεις καθαρά τη ζωή στην επαρχία. Το καλοκαίρι τα νησιά φοράνε τα καλά τους. Μου έκανε εντύπωση η νησιωτική ζωή. Οχι ότι είναι ειδυλλιακή. Κάθε άλλο, υπάρχουν µεγάλες δυσκολίες. Γνώρισα όµως ανθρώπους µε πάθος για ζωή, βαθιά σύνδεση µε τη φύση, ολοζώντανα ένστικτα, απενοχοποιηµένα συναισθήµατα και ανοιχτή καρδιά».
Τα βιολιά των Κυκλάδων, η φάβα και η συλλογική ζωή
Στις Κυκλάδες οι άνθρωποι είναι δεµένοι µε τη µουσική και τις τοπικές δραστηριότητες. «Μου έκανε εντύπωση η περίπτωση του Μήτσου Σκοπελίτη, του πρώτου καπετάνιου της γραµµής, ο οποίος δεν ζει πια. Οπου και να πεις το όνοµά του οι άνθρωποι συγκινούνται. Κανείς δεν έχει να πει κακό λόγο γι’ αυτόν γιατί ήταν ένα πρόσωπο που τους ένωνε όλους. Καπετάνιος και βιολιστής. ∆εν ξέρω αν υπάρχει άνθρωπος στις Μικρές Κυκλάδες που να µην έχει σχέση µε τη µουσική. Αλλος τραγουδά, άλλος παίζει κάποιο µουσικό όργανο, πολλοί γράφουν µαντινάδες και χορεύουν καταπληκτικά. Λένε πως ο καλύτερος χορευτής είναι ο Φάνης. Tον είδα να χορεύει στο πανηγύρι της Ακαθής στη Σχοινούσα. Ο Φάνης είναι ψαράς, κτηνοτρόφος, βγάζει τη δική του φάβα, τραγουδάει, χορεύει. Αυτόνοµος! Eντυπωσιάστηκα επίσης από το πόσο δεµένοι είναι µεταξύ τους οι νέοι στη Σχοινούσα. Θέριζαν όλοι µαζί το χωράφι του Κώστα, επισκεύαζαν το καΐκι του Νικήτα, οργάνωναν το επόµενο πανηγύρι, έκαναν µάθηµα µουσικής µε τον Αγγελο, ξεγελούσαν τον παπά για να ρίξουν στρακαστρούκες την Κυριακή του Πάσχα. Σε όλα µαζί».
Η µουσική είναι µια σύνθεση από τους ήχους του πλοίου σε συνεργασία µε τον Αλκίνοο Ιωαννίδη. «Ο Αλκίνοος έχει πολύ έντονη κινηµατογραφική αντίληψη. Συνδέθηκε βαθιά µε το καράβι και την ιστορία του πριν ακόµη έρθει στην Αµοργό. Οταν τελικά έφτασε στο νησί ήταν µια ιστορία αγάπης! Παίζανε µουσική στο καφενείο µε τους καπετάνιους µέχρι αργά. Με την ταινία έκανε αυτό που ήθελε απ’ την αρχή. Να φτιάξει µουσική από τους ήχους του ίδιου του πλοίου. Επαιξε µε τις µπαγκέτες στο κατάστρωµα του “Σκοπελίτη”, ηχογράφησε ντόπιους να τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια, χρησιµοποίησε το sound design της ταινίας ως όργανο. Κάθε νότα του soundtrack προέρχεται από το πλοίο και την Αµοργό».
Φέτος για πρώτη φορά το Φεστιβάλ Ντοκιµαντέρ Θεσσαλονίκης πραγµατοποιήθηκε διαδικτυακά. «Είχε µεγάλη επιτυχία, το παρακολούθησαν 90.000 άνθρωποι και ήταν η πρώτη φορά που είχε θεατές απ’ όλη την Ελλάδα. Η αλήθεια όµως είναι ότι δεν συγκρίνεται µε τη ζωντανή επικοινωνία. Είδαν 400 άνθρωποι την ταινία µου και δεν συνάντησα ούτε ένα βλέµµα. Ο κινηµατογράφος είναι µια µορφή τέχνης στην οποία ο θεατής συµµετέχει µε τις αισθήσεις του και το πιο ουσιαστικό κοµµάτι είναι η συνάντηση και το µοίρασµα». Το ντοκιµαντέρ θα συνεχίσει το ταξίδι του; «Ναι, βέβαια θα συνεχίσει, παρ’ όλη την αβεβαιότητα. Θα παρουσιαστεί σε φεστιβάλ στην Ελλάδα και θα διαγωνιστεί σε ένα γαλλικό φεστιβάλ το φθινόπωρο. Περιµένω πώς και πώς να προβάλουµε την ταινία στα νησιά. Οµολογώ πως έχω µεγάλη αγωνία αν θα αρέσει στους κατοίκους των Μικρών Κυκλάδων. Είναι οι µόνοι θεατές για τους οποίους έχω αγωνία».
Ο καπετάν Γιάννης και οι φουρτούνες
Ο Γιάννης Φωστιέρης είναι καπετάνιος του «Express Σκοπελίτης» τα τελευταία 20 χρόνια. Από τα λόγια του φαίνεται ότι έχει πάντοτε στο µυαλό του την προσφορά και την αλληλεγγύη. «Τον χειµώνα για έξι µέρες την εβδοµάδα συνδέουµε όλα τα µικρά νησιά µε τη Νάξο. Εχει χρειαστεί να µεταφέρουµε οικογένειες, ηλικιωµένους, αρρώστους, ό,τι µας λάχει κάθε φορά. Μέσα στα χρόνια έχουν αναπτυχθεί σχέσεις εµπιστοσύνης και φιλίας. Το πλήρωµα προσπαθεί να καλύψει όλες τις ανάγκες του τόπου. Το θέµα δεν είναι να βγει απλώς το µεροκάµατο. Το πιο σηµαντικό είναι να κάνεις κάτι επειδή το νιώθεις µέσα σου σαν ανάγκη και θέλεις να προσφέρεις. Να µην είσαι απρόσωπος. Ο “Σκοπελίτης” δεν είναι ένα ακόµη βαπόρι που περνάει. Το δέσιµο είναι διαφορετικό».
Η φήµη που συνοδεύει τον «Σκοπελίτη» είναι ότι δεν λυγίζει µπροστά στην κακοκαιρία. «Στους πιο δύσκολους καιρούς θα επιχειρήσω να το πάω αν υπάρχει ανάγκη. Και πέντε δέµατα να έχω να παραδώσω οι άνθρωποι θα φάνε από αυτά». Ο κύριος Γιάννης είναι τριάντα χρόνια καπετάνιος. «Πολλά µπορεί να θυµηθεί κανείς. Εγώ σκέφτοµαι µήπως κάτι δεν έκανα καλά όλα αυτά τα χρόνια και πρέπει να το διορθώσω. Ο,τι µπορούσαµε κάναµε ακόµη και µε φουρτούνες: διασώσεις, µεταφορές, τροφοδοσία, γλέντια. Το ντοκιµαντέρ έδειξε στον κόσµο ότι ο τουρισµός είναι µια σηµαντική παράµετρος για τα νησιά αλλά δεν είναι και ο απόλυτος παράγοντας. Οι κάτοικοι συνεχίζουν την παράδοσή τους µε το ψάρεµα και µε δουλειές που υπήρχαν και στο παρελθόν. Εξω από τη σφαίρα της εκµετάλλευσης του τουρισµού οι άνθρωποι γίνονται φιλόξενοι και ανοιχτοί. Το µέλλον είναι αβέβαιο. Οι µικροί τόποι και τα χωριά, οι µεγάλες στεριές που λέµε και εµείς, θα καταφέρουν να επιβιώσουν. Η πλειονότητα του κόσµου όµως; Ο “Σκοπελίτης” θα ταξιδεύει κανονικά, εµείς δεν σταµατάµε ποτέ. Να είµαστε καλά και όλα θα γίνουν».
«Ο “Σκοπελίτης” είναι το ψωµί µας»
Ο Φάνης ζει µόνιµα στη Σχοινούσα και είναι ένας από τους καλύτερους χορευτές των Κυκλάδων. Επιπλέον, είναι ο µοναδικός ψαράς του νησιού, ενώ ασχολείται και µε την ξακουστή φάβα Σχοινούσας. Το δέσιµο που έχει µε τον «Σκοπελίτη» είναι µοναδικό. «Είναι ένα πλοίο που αν δεν περάσει από τα νησιά τα δικά µας, δεν έχουµε ψωµί να φάµε. Αυτό τα λέει όλα. Ο καπετάνιος περιµένει πάντα υποµονετικά τον κόσµο να ξεφορτώσει όλα τα πράγµατα που έχει ανάγκη. Αν δεν περάσει ο “Σκοπελίτης”, εµείς είµαστε τελειωµένοι. Το πλοίο έχει ξεφύγει πολλές φορές από το τακτικό του δροµολόγιο για να σώσει ανθρώπους σε έκτακτα περιστατικά. Είναι κοµµάτι της ζωής µας. Εγώ είµαι 60 χρόνων και το θυµάµαι από παιδάκι να κάνει το ίδιο δροµολόγιο. Ο καπετάν Μήτσος ήταν τροµερός άνθρωπος. Επαιζε και βιολί. Ολοι τον γνωρίζαµε και τον αγαπούσαµε».
Ο Φάνης ασχολείται µε πολλές διαφορετικές δραστηριότητες στο νησί. «Φεύγουν οι στεναχώριες και ξεσπάµε στα νησιώτικα, τα καλαµατιανά, τα λαϊκά, αναλόγως τα κέφια µας. Εχουµε τα πανηγύρια µας στο νησί, διοργανώνουµε και τα δικά µας γλέντια σε ταβερνάκια. Η Σχοινούσα είναι ένας παράδεισος. Ζω 25 χρόνια στο νησί και έχω πέντε παιδιά που προσπαθώ να κρατήσω κοντά µου. Οι παλµοί χτυπάνε εδώ στη Σχοινούσα. Ασχολούµαι και µε τη γεωργία, µε την παραδοσιακή µας φάβα που είναι ένα µοναδικό προϊόν. Πολλοί νέοι άνθρωποι προσπαθούν να επιστρέψουν στον πρωτογενή τοµέα και δεν έχουν καµία στήριξη από την πολιτεία. Είµαι επίσης ο µοναδικός ψαράς στη Σχοινούσα. Σε αυτούς τους έρηµους τόπους αν δεν τα κάνεις όλα δεν επιβιώνεις».
«Ο καιρός µας κυνηγούσε µέχρι τα Κατάπολα»
Ο Γιώργος ζει µόνιµα στην Αµοργό και συµµετέχει στη δραστήρια κινηµατογραφική λέσχη του νησιού που λειτουργεί από το 2001 και φέτος θα ξεκινήσει για πρώτη φορά θερινές προβολές. Μια ιστορία από τον «Σκοπελίτη» έχει µείνει βαθιά χαραγµένη στο µυαλό του. «Κάποτε χρειάστηκα επειγόντως οφθαλµίατρο και έτυχε να είναι παραµονή Χριστουγέννων. Μάθαµε ότι θα υπήρχε απαγορευτικό για όλα τα καράβια και εγώ θα έπρεπε να µείνω για τρεις µέρες αποκλεισµένος στη Νάξο. Με τον “Σκοπελίτη” κατάφερα να επιστρέψω στην Αµοργό και να κάνω γιορτές µε τους δικούς µου ανθρώπους. Από τότε έχω το πλήρωµα µες στην καρδιά µου. Μας κυνηγούσε ο καιρός σε όλο το ταξίδι και µόλις φτάσαµε στα Κατάπολα ξέσπασε φοβερή κακοκαιρία µε βροχή και αέρα. Προλάβαµε να δέσουµε κυριολεκτικά στο λεπτό. Αν δει κανείς τις εξωπραγµατικές φωτογραφίες µε τα κύµατα µέσα στα οποία έχει ταξιδέψει ο “Σκοπελίτης”, δεν θα µπορεί να το πιστέψει. Εχω ακούσει πολλές ανθρώπινες ιστορίες για φάρµακα και µεταφορά κόσµου σε γιατρούς. Υπάρχει ένα στοιχείο στήριξης και αλληλεγγύης προς την τοπική κοινωνία. Ο “Σκοπελίτης” δεν κοιτάει το κέρδος. Θυµάµαι ότι έχουµε διοργανώσει ακόµη και πολιτιστικό φεστιβάλ µέσα στον “Σκοπελίτη” µε όργανα και µουσικές, ενώ στο κατάστρωµα έχουν ανέβει και θεατρικές παραστάσεις».
