Ο καθηγητής Νίκος Μαραντζίδης με άρθρο του στην «Καθημερινή» υπό τον τίτλο «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες» υπενθυμίζει το ομότιτλο βιβλίο των καθηγητών του Χάρβαρντ Λεβίτσκι και Ζίμπλατ (Μεταίχμιο 2018) και καταλήγει στο συμπέρασμα πως «κοινό χαρακτηριστικό των καθεστώτων του νέου αυταρχισμού αποτελεί η διατήρηση των τυπικών θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ωστόσο οι θεσμοί αυτοί αποστερούνται σε μεγάλο βαθμό ή και εντελώς τις ουσιαστικές λειτουργίες τους. Η δημοκρατική εκτροπή στις μέρες μας δεν έχει τον εκκωφαντικό θόρυβο που προκαλούσε το άκουσμα των ερπυστριών στους δρόμους παλιότερα».
Να υπενθυμίσουμε πως η Ελλάδα έχει ήδη οδηγηθεί στην de facto κατάργηση του κοινοβουλευτισμού, καθώς μετά την πτώχευση της χώρας το 2010 η εσωτερική έννομη τάξη καταλύθηκε και τη νομοθετική εξουσία ασκούσε το Eurogroup, ενώ οι «θεσμοί» έκαναν επιτόπιους ελέγχους εφαρμογής των νόμων. Τα ίδια τα νομοσχέδια συντάσσονταν από τη γραφειοκρατία της ΕΕ, μεταφράζονταν, δίνονταν στους βουλευτές και αυτοί, χωρίς καν να τα διαβάσουν ούτε να τα συζητήσουν, απλώς τα ψήφιζαν.
Η εξέλιξη αυτή ταιριάζει με την ανάλυση του Μαραντζίδη, καθώς το ελληνικό πολιτικό σύστημα θα μπορούσε να αποκληθεί κομψά «αυταρχική δημοκρατία», ενώ στην πραγματικότητα θα του ταίριαζε καλύτερα ο ακριβής όρος «δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα».
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο η άμεση υπαγωγή της εσωτερικής έννομης τάξης στο δίκαιο που έχουν επιβάλει οι δανειστές –εν προκειμένω η ΕΕ– αλλά και ένα ενδογενές πρόβλημα του ιδιότυπου ελληνικού κοινοβουλευτισμού: η κατάργηση της διάκρισης των εξουσιών και η συγκέντρωση της εξουσίας στο πρωθυπουργικό γραφείο. Οι βουλευτές, καθώς δεν εκφράζουν δική τους πολιτική και κοινωνική ισχύ, είναι απολύτως εξαρτώμενοι από τον αρχηγό του κόμματος και ουσιαστικά διορίζονται και απολύονται. Τα νομοσχέδια απλώς υποβάλλονται από την εκτελεστική εξουσία, ενώ η Βουλή έχει έναν τυπικό ρόλο έγκρισης, καθώς η εκάστοτε κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι πλήρως υποταγμένη στην κυβέρνηση.
Επιπλέον δεν λειτουργεί ανεξάρτητα ούτε η δικαστική εξουσία, καθώς η ηγεσία της διορίζεται από την κυβέρνηση, υπό την τυπική έγκριση της Βουλής, ενώ προσφάτως και τα μέσα ενημέρωσης έχουν επίσης υπαχθεί σχεδόν ολοκληρωτικά στο πρωθυπουργικό γραφείο, το οποίο φροντίζει για τη χρηματοδότησή τους.
Υπ’ αυτή την έννοια το μεταπολιτευτικό καθεστώς στην Ελλάδα προσομοιάζει εδώ και δεκαετίες σε ένα τύποις κοινοβουλευτικό πολίτευμα, ενώ στην ουσία πρόκειται για ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς χωρίς θεσμικά αντίβαρα, χειρότερο ακόμη και από την προδικτατορική «βασιλευομένη δημοκρατία», όπου ακόμη η Βουλή και η δικαστική εξουσία δεν ήταν υπό τον απόλυτο έλεγχο της βασιλικής αυλής. Η κατάσταση σήμερα είναι ιδιαιτέρως ζοφερή.
Η συντελεσθείσα ήδη εκτροπή από το κοινοβουλευτικό πολίτευμα είχε όμως προετοιμαστεί πριν από το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967, από την τότε ηγεσία της ΕΡΕ, η οποία είχε προτείνει στον βασιλιά Κωνσταντίνο την αναστολή άρθρων του συντάγματος ώστε να μη γίνουν οι προγραμματισμένες εκλογές του Μαΐου του 1967 ενόψει του αναπόφευκτου θριάμβου της Ενωσης Κέντρου και της ΕΔΑ. Επίσης, ο ίδιος ο Καραμανλής, που τότε ζούσε στο Παρίσι, στην αλληλογραφία του με τον Κ. Τσάτσο είχε αποδεχθεί αυτή την ιδέα, συμπληρώνοντας πως μια τέτοια εκτροπή θα έπρεπε να είναι ελεγχόμενη και βραχεία. Τελικώς δεν ανεστάλησαν άρθρα του συντάγματος, αλλά έγινε κάτι πιο δραστικό: η κατάργησή του με την κάθοδο των τανκς.
Σήμερα δεν έχουμε μεν στρατιωτικό πραξικόπημα, έχουμε όμως ουσιαστική κατάλυση του συντάγματος μέσω της ανεξέλεγκτης δράσης της εκτελεστικής εξουσίας. Μέσα σ’ αυτό το αντιδημοκρατικό πολιτικό περιβάλλον η χώρα οδηγείται σε ιδιαιτέρως κρίσιμες εκλογές. Κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει τον τρόπο αντίδρασης ενός πολιτικού καθεστώτος το οποίο έχει στα χέρια το σύνολο της νομοθετικής, δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας.
Η ευθύνη των πολιτικών ηγεσιών της αντιπολίτευσης συνολικά για την ανατροπή του καθεστώτος αυτού είναι τεράστια και ιστορικής σημασίας.
*Ο Απόστολος Διαμαντής είναι δημοσιογράφος – ιστορικός
