Η υγειονομική πολιτική στην Ελλάδα βρίσκεται σε σταυροδρόμι προκλήσεων. Πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή για να συνδυάσει την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων κοινωνικών, οικονομικών και υγειονομικών επιπτώσεων της κρίσης με τη δημοσιονομική στενότητα και την ανάγκη πρόσβασης των ασθενών σε κατάλληλες και αποτελεσματικές θεραπείες εντός ενός συστήματος υγείας που δυσκολεύεται να λειτουργήσει ορθολογικά ακόμα και σήμερα.
Οι υγειονομικές συνέπειες της κρίσης έχουν επηρεάσει καθοριστικά το προσδόκιμο ζωής, το οποίο αυξάνεται με χαμηλότερους ρυθμούς από εκείνους των χωρών μελών της ΕΕ και παράλληλα παρατηρείται συγκριτικά μεγαλύτερη αύξηση της θνησιμότητας στις παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 15 και 49 ετών.
Ολοκληρωμένος σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των υγειονομικών προκλήσεων
Για την αντιμετώπιση των υγειονομικών προκλήσεων χρειάζονται καθοριστικές μεταβολές στην πολιτική δημόσιας υγείας στην κατεύθυνση της φροντίδας υγείας εγγύτερα στον ασθενή, με έμφαση στη μέτρηση των υγειονομικών αποτελεσμάτων και την υιοθέτηση της καινοτομίας σε όλα τα επίπεδα -στη φροντίδα, στη διοίκηση, στην ενημέρωση του κοινού, στην υλοποίηση υγειονομικών παρεμβάσεων κ.α. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί στην εισαγωγή της φαρμακευτικής καινοτομίας, καθώς συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης. Η καινοτομία αποδεδειγμένα αύξησε το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων κατά ένα περίπου έτος την περίοδο 1995-2010.
Σημαντική συμβολή της φαρμακευτικής καινοτομίας στην κάλυψη των υγειονομικών αναγκών
Η φαρμακευτική καινοτομία μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην αντιμετώπιση υγειονομικών αναγκών της χώρας, καθώς προσφέρει λύσεις σχεδόν στο σύνολο των σημαντικότερων υγειονομικών προβλημάτων και συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων στο σύστημα υγείας. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ενδεικτικά, πλέον χάρη στη φαρμακευτική καινοτομία:
§ Ο κίνδυνος θανάτου για ορισμένες κατηγορίες ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα μπορεί να μειωθεί έως και 50%.
§ Η ηπατίτιδα πλέον θεραπεύεται.
§ Η Αυστραλία αναμένεται να είναι η χώρα που θα εξαλείψει τους καρκίνους που σχετίζονται με τον HPV έως το 2023.
§ Η καρδιαγγειακή θνησιμότητα έχει μειωθεί 37% την περίοδο 2000-2012 στις 5 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες και 60% από το 1980 στις ΗΠΑ κ.α.
Αξιοποίηση της φαρμακευτικής καινοτομίας στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η φαρμακευτική καινοτομία πρόσθεσε περίπου 11 μήνες ζωής για κάθε Έλληνα μεταξύ των ετών 1990 και 2005 και συνέβαλε στην ετήσια μείωση των ημερών νοσηλείας κατά 2,4%. Παγκοσμίως ένα νέο κύμα φαρμακευτικής καινοτομίας ευρίσκεται προ των πυλών και η Ελλάδα θα πρέπει να βρει τον τρόπο να αξιοποιήσει την καινοτομία αυτή προς όφελος της προστασίας της δημόσιας υγείας, προς όφελος των σημερινών ασθενών, αλλά και όσων θα νοσήσουν τα επόμενα χρόνια.
Συρρίκνωση της υγειονομικής δαπάνης την περίοδο της κρίσης
Στην περίοδο της κρίσης η πραγματική υγειονομική δαπάνη στην Ελλάδα έχει μειωθεί δραματικά και αυτό επιτεύχθηκε, κυρίως, με τη μείωση της δημόσιας δαπάνης υγείας, ενώ η ιδιωτική δαπάνη κλήθηκε συχνά να υποκαταστήσει την έλλειψη δημόσιας χρηματοδότησης. Με συνέπεια:
§ Η συνολική δαπάνη υγείας να είναι πλέον χαμηλότερη από το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ.
§ Η κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας να είναι πλέον στο 75% του μέσου όρου των χωρών μελών της ΕΕ.
§ Η δημόσια δαπάνη υγείας να ανέρχεται μόλις στο 5,1% του ΑΕΠ σε σχέση με 6,6% των χωρών μελών της ΕΕ.
§ Η ιδιωτική δαπάνη να ανέρχεται πλέον στο 39% της συνολικής υγειονομικής δαπάνης μετά την υποχώρηση της δημόσιας δαπάνη και παρά το μειωμένο εισόδημα των νοικοκυριών.
Δημοσιονομική απειλή ο μνημονιακός μηχανισμός επιστροφών (clawback)
Στο πεδίο της φαρμακευτικής περίθαλψης η δημόσια δαπάνη παραμένει σταθερή από το 2014 στο πεδίο της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης, ενώ από το 2016 προστέθηκαν και νέοι κλειστοί προϋπολογισμοί στο πεδίο της νοσοκομειακής περίθαλψης. Αν και οι στόχοι της δαπάνης παρέμειναν σταθεροί, η πραγματική δαπάνη αυξάνεται κάθε χρόνο τόσο στην εξωνοσοκομειακή όσο και στη νοσοκομειακή περίθαλψη.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η βιομηχανία είναι υποχρεωμένη να επιστρέψει το σύνολο της υπέρβασης της δαπάνης φαρμακευτικής περίθαλψης, παρ’ ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν επηρεάζει καν το σύνολο της αποζημιούμενης δαπάνης όπως στα νοσοκομεία, όπου το ύψος της υπέρβασης διαμορφώνεται αποκλειστικά από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας.
§ Οι συνολικές επιστροφές της βιομηχανίας να αθροίζονται περίπου στο €1,4 δισ. για το 2018.
§ Τουλάχιστον 1 στα 3 φάρμακα στα νοσοκομεία, 1 στα 4 φάρμακα στον ΕΟΠΥΥ παρέχονται δωρεάν.
§ Το σύνολο της φαρμακευτικής περίθαλψης των ανασφαλίστων καλύπτεται από τη βιομηχανία.
Συνολικά, η εισφορά της βιομηχανίας ήδη αγγίζει το 37% της συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης και η τάση βαίνει ανεξέλεγκτα αυξανόμενη, με συνέπεια να έχουμε ήδη φτάσει σε κρίσιμο σημείο. Πλέον πολλές φαρμακευτικές βιομηχανίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις επιστροφών με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα της φαρμακευτικής περίθαλψης.
Παράλληλα, η εμμονή στο μηχανισμό των κλειστών προϋπολογισμών και των επιστροφών ακυρώνει στην πράξη τα θετικά μέτρα που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με τη υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών στο σύστημα υγείας, όπως το σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, η ανάπτυξη του μηχανισμού Αξιολόγησης των Τεχνολογιών Υγείας, η ανάπτυξη θεραπευτικών πρωτοκόλλων, οι μηχανισμοί ελέγχου συνταγογράφησης κ.α.
Προς μία ολοκληρωμένη στρατηγική για την Υγεία
Η Ελλάδα χρειάζεται μια ολοκληρωμένη στρατηγική για παροχή των βέλτιστων δυνατών υπηρεσιών υγείας για την προάσπιση της υγείας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ενός γηράσκοντος πληθυσμού. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η εισαγωγή μηχανισμών χρηματοδοτικής βιωσιμότητας, όπως η διαδικασία διαπραγμάτευσης τιμών φαρμάκων, η Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας (HTA), οι συμβάσεις τιμής όγκου, διαχείρισης κινδύνου κ.α., η μετατόπιση πόρων σε τομείς όπου πραγματικά υπάρχει ανάγκη, καθώς και η μέριμνα για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων κατάλοιπων μνημονιακών επιβαρύνσεων, όπως ο μηχανισμός του clawback στην επόμενη τετραετία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξαίρεση των εμβολίων από το clawback και η ένταξη της δαπάνης του εμβολιασμού σε ένα ευρύτερο πλαίσιο για την πρόληψη που θα δώσει τη δυνατότητα χρηματοδοτικών ροών σε δράσεις για την τόνωση της εμβολιαστικής κάλυψης, την καταγραφή και παρακολούθησή της, αλλά και τη συνεχή ενημέρωση του κοινού για την αξία του εμβολιασμού. Τα εμβόλια, άλλωστε, συνταγογραφούνται αποκλειστικά σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και συνεπώς δεν εγείρεται θέμα υπερσυνταγογράφησης.
Σύμφωνα με τις διεθνείς καλές πρακτικές, η στρατηγική θα περιλαμβάνει:
Εξαίρεση των εμβολίων και της πρόληψης από τη φαρμακευτική δαπάνη
Ορθολογική αξιοποίηση των γενόσημων και βιοομοειδών
Ενθάρρυνση της φαρμακευτικής καινοτομίας μέσω της επιτάχυνσης των διαδικασιών Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας και σύναψη συμφωνιών μετά από διαπραγμάτευση σε καθοριστικές για το σύστημα θεραπευτικές περιοχές
Ανάπτυξη μητρώων ασθενών, θεραπευτικών πρωτοκόλλων και πολιτικών βασισμένων σε πραγματικά δεδομένα (Real World Evidence – RWE)
Προστασία των τιμών αναφοράς στο εξωτερικό
Καθορισμός υγειονομικών προτεραιοτήτων
Έμφαση στη δημόσια υγεία ιδιαίτερα στις παραγωγικές ηλικίες
Ολιστική αντιμετώπιση των χρονίων νοσημάτων
Εστίαση στο υγειονομικό αποτέλεσμα
Ενημέρωση γιατρών και ασθενών για την ορθή κλινική πρακτική
Συγκριτική αξιολόγησης της επένδυσης στην υγεία σε σχέση με άλλους τομείς κυβερνητικής δραστηριότητας
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σταδιακά θα αναβαθμιστεί η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει το σύστημα υγείας στους ασθενείς, οι περιορισμένοι διαθέσιμοι πόροι θα κατευθυνθούν εκεί που πραγματικά υπάρχει ανάγκη και θα αξιοποιηθούν σε όρους κόστους – αποτελεσματικότητας, ανακουφίζοντας και τα νοικοκυριά από το αυξημένο μερίδιο που καταλαμβάνει η υγεία στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Η αρχή πρέπει να γίνει σήμερα με μικρά, αλλά καθοριστικά και άμεσα εφαρμόσιμα βήματα έως ότου προετοιμαστούν οι μεγαλύτερης εμβέλειας παρεμβάσεις που απαιτούν περισσότερο χρόνο σχεδιασμού και εφαρμογής.
