Η σημερινή εικόνα της γειτονιάς των Εξαρχείων είναι δυστοπική: λαμαρίνες καρφωμένες στην πλατεία, καταστηματάρχες όχι μόνο να χάνουν την πελατεία τους αλλά και να δέχονται απειλές από αστυνομικούς, οι οποίοι μάλιστα βρίσκονται σε κάθε στενό, και καταγγελίες για χρήση αναίτιας και ασύμμετρης βίας οι οποίες πυκνώνουν καθημερινά. Ενας απόλυτα ενορχηστρωμένος εκτοπισμός κατοίκων βρίσκεται σε εξέλιξη, με τελευταία πράξη την κατασκευή του σταθμού μετρό στην πλατεία. Πλέον το να ζει κανείς στα Εξάρχεια προσιδιάζει σε έγκλημα – είναι χαρακτηριστικό το πρόσφατο δημοσίευμα της γαλλικής εφημερίδας «Le Monde» που κάνει λόγο για «γενοκτονία». Προ ημερών οι Εξαρχειώτες κατέφυγαν στο ΣτΕ για να διασώσουν τη γειτονιά τους, σε μια προσπάθεια απόκρουσης του δυστοπικού μέλλοντος. «Μας στερούνται δικαιώματα επειδή είμαστε Εξαρχειώτες» λένε κάτοικοι της γειτονιάς που μίλησαν στο Documento.
Η κυκλοφοριακή υγεία σε δεύτερη μοίρα
Εδώ και περίπου δέκα χρόνια χρονολογούνται τα σχέδια για κατασκευή μετρό στα Εξάρχεια. Το θέμα δεν ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων, ώσπου άνοιξε από συλλογικότητες που ανέλαβαν την πρωτοβουλία στήνοντας μια συνέλευση κατοίκων. «Υπήρχαν κάτοικοι οι οποίοι αγνοούσαν πού θέλουν να κάνουν το μετρό ενώ οι μπουλντόζες έφταναν στην πλατεία. Επρεπε να αντιμετωπιστούν όχι μόνο η απάθεια αλλά και η άγνοια» λέει ο Νίκος (τα πλήρη στοιχεία των κατοίκων που μιλούν είναι στη διάθεση της εφημερίδας), μέλος της συνέλευσης Οχι Μετρό στην Πλατεία Εξαρχείων.
«Ως αρχιτέκτονας η γνώμη μου είναι ότι αν ο σταθμός του μετρό θεωρούνταν πληθυσμιακά απαραίτητος γι’ αυτή την περιοχή, θα έπρεπε να τοποθετηθεί χαμηλά στην Πατησίων, απ’ όπου περνάνε διαρκώς τρόλεϊ και λεωφορεία. Από την πλατεία Εξαρχείων περνάει μόνο ένα μικρό λεωφορείο, πολύ απλά επειδή δεν χωράει τίποτε άλλο. Μπήκαν άλλα κριτήρια. Αναγιγνώσκοντας μάλιστα δηλώσεις του υπουργού Μεταφορών Κώστα Καραμανλή σχετικά με το μετρό στα Εξάρχεια, ο οποίος αναφέρει: “Να μην αφήσουμε οποιαδήποτε περιοχή στο ημίφως της γκετοποίησης και στο σκοτάδι κάποιων ιδεολογικών εμμονών”, δεν μένουν πολλά να αμφισβητηθούν. Υπάρχει ισχυρό πολιτικό σκέλος σε αυτή την απόφαση, που δεν αφορά μόνο το να σπάσουν το “άβατο των Εξαρχείων”, αλλά και την οικονομική πίεση που ασκείται από εκείνους που έχουν επενδύσει στα Εξάρχεια αγοράζοντας ακίνητα μαζικά» περιγράφει η Χαρά.
Εξω κάτοικοι και δέντρα, μέσα οι εταιρείες
Στις 26 Οκτώβρη κάτοικοι υπέβαλαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας αίτηση ακύρωσης και αναστολής εκτέλεσης των εργασιών για το μετρό στην πλατεία. Μεταξύ άλλων ανέφεραν: «Στα δικόγραφα προβάλλονται οι σοβαρές ελλείψεις της συγκεκριμένης περιβαλλοντικής άδειας και ζητείται από το δικαστήριο να ακυρώσει την ως άνω απόφαση, η οποία δεν φαίνεται να έχει ισχυρά εχέγγυα προστασίας του πολιτιστικού και φυτικού κεφαλαίου της πλατείας Εξαρχείων». Στις 14 Νοεμβρίου η πρόεδρος του τμήματος αποφάσισε την απόρριψη του αιτήματος προσωρινής διαταγής. Οι κάτοικοι πλέον προσμένουν τον προσδιορισμό ημερομηνίας για την εκδίκαση της αίτησης αναστολής εκτελέσεως και την εκδίκαση της αίτησης ακύρωσης (10 Μαΐου). Η απόρριψη της προσωρινής διαταγής δεν συνεπάγεται ότι επιτρέπονται η κοπή των δέντρων και οποιαδήποτε μη αναστρέψιμη εργασία στον χώρο της πλατείας, αφού η απόφαση εκκρεμεί.
Οσες κι όσοι έχουν δει το δράμα στην πλατεία Κολωνακίου όπου ξεριζώθηκαν αιωνόβια δέντρα συμπεραίνουν τι δρομολογείται στην πλατεία Εξαρχείων. Ο μοναδικός πυρήνας πρασίνου της γειτονιάς κινδυνεύει να εξαλειφθεί, την ώρα που η αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο στην Αθήνα είναι από τις χαμηλότερες. Πώς τελικά διαχειριζόμαστε την έλλειψη αυτών των χώρων;
Η Βαρβάρα γεννήθηκε και ζει στα Εξάρχεια. «Οσα χρόνια ζω σε αυτήν τη γειτονιά νιώθω ότι το κράτος έχει την πρόθεση να της αλλάξει χαρακτήρα, αφανίζοντας κυρίως τον ισχυρό πυρήνα αλληλεγγύης της. Ο εξευγενισμός για τον οποίο διαρκώς μιλάνε μοιάζει με απανθρωποποίηση, την οποία μάλιστα επιβάλλουν αξημέρωτα και με τη βία» επισημαίνει.
O Αλέξανδρος Νικολαΐδης είναι χρόνια μεσίτης στην περιοχή. Οπως σημειώνει, το ενδιαφέρον για τα Εξάρχεια ξεκίνησε το 2008: «Οι Ισραηλινοί κατάλαβαν πρώτοι την αξία των Εξαρχείων. Ενας Ισραηλινός μπορεί να αγόραζε πάνω από πέντε διαμερίσματα ή και ολόκληρο οικοδόμημα. Κάθε εταιρεία έχει αγοράσει πλέον τουλάχιστον δέκα κτίρια».
Τα λόγια του έρχεται να επιβεβαιώσει η διεισδυτική και διαφωτιστική μελέτη του δημοσιογράφου Γιώργου Λιάλιου. Αναλύοντας τα δεδομένα αποδεικνύει ότι μεγάλο μέρος των ακινήτων που αγοράστηκαν τότε έπαψε να ενοικιάζεται μακροπρόθεσμα και αξιοποιήθηκε ως βραχυχρόνια μίσθωση, ιδίως μετά το 2015. Το συμπέρασμα προκύπτει και από τον πολύ μεγάλο αριθμό καταχωρήσεων στην πλατφόρμα Airbnb και τα στοιχεία για την άνοδο των ενοικίων έως 30-35% το 2018. Η εικόνα που διαμορφώθηκε για τα Εξάρχεια καθ’ όλη τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης φαίνεται ότι τελικά υποβοήθησε –αν δεν ενίσχυσε– την κερδοσκοπία στον χώρο των ακινήτων σύμφωνα με όσα καταγράφει η μελέτη.
«Ηλικιωμένοι δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στα νοίκια και τους διώχνουν. Ανακαίνισαν διαμερίσματα ακόμη και 25 τ.μ. με κοινόχρηστους χώρους, νοικιάζοντάς τα πάνω από 500 ευρώ τον μήνα. Ιδιοκτήτες που δεν είχαν κάνει την παραμικρή ανακαίνιση ανέβασαν κι αυτοί ραγδαία τις τιμές. Στην πιο downtown περιοχή του κέντρου υπάρχουν πλέον πάρα πολλοί ξένοι ιδιοκτήτες και αυτό είναι εκτοπισμός» τονίζει ο Αλ. Νικολαΐδης, ο οποίος έχει βιώσει αρκετά τεταμένες καταστάσεις στην περιοχή τόσα χρόνια, εκτιμώντας ότι τα πράγματα έχουν πλέον ξεφύγει: «Υπάρχει πολιτικό κίνητρο. Τα Εξάρχεια αφέθηκαν, πουλήθηκαν και είναι πλέον απλησίαστα για οποιονδήποτε ντόπιο κάτοικο. Πριν από λίγο καιρό άδειασε μια ολόκληρη πολυκατοικία στη Σπύρου Τρικούπη. Ανθρωποι που έβλεπα στις βεράντες τους δεν υπάρχουν πια».
Απειλές στους καταστηματάρχες
Στις 4.30 τα ξημερώματα της 9ης Αυγούστου οι λαμαρίνες έφτασαν στην πλατεία, υπό τη συνοδεία ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων. «Ζητήσαμε άδειες και διοικητικά έγγραφα, τα οποία δεν μας επιδόθηκαν. Μας χτύπησαν και έριξαν δακρυγόνα, στήνοντας τελικά το εργοτάξιο» αναφέρει ο Νίκος, με τη Βαρβάρα να συμπληρώνει: «Επί τρεις ημέρες γίνονταν προσαγωγές κατοίκων και ρίψεις χημικών». Το απόγευμα εκείνης της ημέρας χίλια άτομα διαδήλωσαν στα Εξάρχεια, ενώ η πορεία που ακολούθησε στις 24 Σεπτέμβρη αριθμούσε περίπου 5.000 πολίτες.
Ενας δημόσιος χώρος ξαφνικά περικλείστηκε και δεν είναι πλέον χρησιμοποιήσιμος από τους πολίτες. Οι καταστηματάρχες της πλατείας δεν είχαν ιδέα τι πρόκειται να συμβεί με τα έργα του μετρό. Ο Βάσσος διατηρεί το βιβλιοπωλείο της πλατείας και επισημαίνει στο Documento: «Δεν ήρθε κανείς να μας ενημερώσει τι θα γίνει. Ούτε καν να δουν σε ποια κατάσταση είναι τα κτίρια, αν στέκονται ή όχι. Το μαγαζί τον Αύγουστο είχε μηδενικές εισπράξεις. Ποτέ ξανά δεν είχε συμβεί κάτι τέτοιο. Ο κόσμος σταμάτησε να περνάει από εδώ, παντού υπάρχουν βαριά οπλισμένοι αστυνομικοί».
Ο Κώστας άνοιξε τον Σεπτέμβρη ένα καφέ στην πλατεία και εξιστορεί ένα περιστατικό: «Μια χακί διμοιρία πλησίασε το μαγαζί. Δύο απ’ αυτούς μπήκαν και ζήτησαν καφέ. Αρνηθήκαμε. Δύο μέρες μετά, κι ενώ ο διοικητής της αστυνομίας με έναν υπαξιωματικό στέκονταν στη γωνία απέναντί μας, αστυνομικός των ΜΑΤ μπήκε στο μαγαζί και μας ρώτησε με τσαμπουκά αν εμείς αρνηθήκαμε να σερβίρουμε τους συναδέλφους του. Τον ενημέρωσα πως αν κάποιος άντρας των ΜΑΤ θέλει να πάρει καφέ, να αφήσει απέξω τον στρατιωτικό εξοπλισμό που εκφοβίζει τη γειτονιά και να μπει. Με απείλησε ότι θα μου φέρει το υγειονομικό, λέγοντας υπαινικτικά μάλιστα: “Θα τα πούμε”».
Ενα… μετρό για να «καθαρίσει» η πλατεία
Στην ενδελεχή μελέτη του Γ. Λιάλιου διατυπώνεται ότι η παρουσίαση των Εξαρχείων στη δημόσια σφαίρα ως άβατου αναρχίας και ναρκωτικών μεγεθύνθηκε με πολιτικοοικονομική σκοπιμότητα, προκειμένου να πέσουν οι τιμές των ακινήτων και να «αλωθεί» η περιοχή, ώστε να «κανονικοποιηθεί» μέσω του real estate. Αυτό είναι κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να ισχυριστεί αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί. Αποδεικνύεται όμως ότι το επενδυτικό κεφάλαιο προσβλέπει στην «κανονικοποίηση» αυτή, πιθανότατα στον βαθμό που δεν αλλοιώνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της ως «brand», επενδύοντας σε αυτή. Είναι πάντως εξαιρετικά ενδιαφέρον μια περιοχή η οποία παρουσιάζεται συστηματικά στη δημόσια σφαίρα ως «βασίλειο της ανομίας» να μπαίνει ευθέως στο στόχαστρο του επενδυτικού κεφαλαίου (εγχώριου ή ξένου), σε σημείο που να παρουσιάζει σημάδια εξευγενισμού (gentrification).
«Φέρνουν το μετρό σαν όχημα για να “καθαρίσουν” την πλατεία. Προωθούν ότι έτσι θα εξαφανιστούν οι ναρκομαφίες.
Δεν διανοούμαι ότι οι άνθρωποι προσδοκούν την καταστροφή ενός χώρου για να… καθαρίσει. Είναι μια ηττοπαθής στάση για όσα συμβαίνουν, γνωρίζοντας ότι οι αρχές δεν έχουν κάνει τίποτε όλα αυτά τα χρόνια για να διώξουν τους ναρκέμπορους από τη γειτονιά. Η αστυνομία είχε συνεχή παρουσία τα τελευταία πέντε χρόνια μέσα στην πλατεία, συνυπάρχοντας μια χαρά μαζί τους. Με την καταστροφή της πλατείας η πιάτσα θα μπει στα στενά, όπως έχει ξανακάνει, και θα επανέλθει στο ανανεωμένο τοπίο, ενδεχομένως με πιο ακριβό προϊόν» επισημαίνει η Χαρά και συμπληρώνει: «Η συνέλευση δεν τάσσεται κατά του μετρό, αν και θα έπρεπε με τα μεθοδολογικά λάθη χάραξης και χρήσης των ανοιχτών δημόσιων χώρων που γίνονται από την Αττικό Μετρό ΑΕ. Αν όλη αυτή η διαδικασία είχε γίνει με βάση τις πραγματικές ανάγκες της περιοχής, κοιτώντας τα ζητήματα με τεχνική και κοινωνική ματιά, αυτός ο σταθμός δεν θα γινόταν. Δεν είμαστε άνθρωποι που δεν τους αρέσει η πρόοδος, θέλουμε όμως κι αυτή να μας λαμβάνει υπόψη».
Ο Νίκος θέτει ως γονιός ακόμη ένα πρόβλημα σε σχέση με το μετρό στην πλατεία: «Στη γειτονιά μας στεγάζεται ο Α΄ Δημοτικός Σταθμός του Δήμου Αθηναίων, ο οποίος έχει σημείο συγκέντρωσης σε περίπτωση σεισμού ή φωτιάς την πλατεία Εξαρχείων. Δεν υπάρχει άλλος ανοιχτός δημόσιος χώρος για να συγκεντρωθεί ένα πλήθος που θέλει να απομακρυνθεί. Πόσο ασήμαντο είναι αυτό για την πολιτεία;».
Αγανακτισμένοι και όσοι ήθελαν μετρό
Οι κάτοικοι των Εξαρχείων καταγγέλλουν ότι ζουν υπό καθεστώς τρομοκρατίας. «Βιώνουμε απρόκλητη βία, κυκλοφορούμε ανάμεσα σε ασπίδες των ΜΑΤ. Η αστυνομία αυθαιρετεί διαρκώς, απειλεί με προσαγωγές και αυτούς που πάνε βόλτα το σκυλί τους. Εχει δημιουργηθεί ένα κοινό άγχος ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να συμβεί κάτι μη αναστρέψιμο. Στήνονται με όπλα έξω από το σχολείο, χτύπησαν ξένο δημοσιογράφο και έναν πατέρα που έπαιζε μπάσκετ με το παιδί του, μια κοπέλα κατήγγειλε ότι ένα βράδυ την “κατάπιαν” οι λαμαρίνες. Ακόμη και κάποιοι που δεν ήταν εξαρχής αρνητικοί στο μετρό στην πλατεία έχουν αγανακτήσει με όσα συμβαίνουν» σημειώνει η Βαρβάρα.
Από την άλλη, ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης έκανε λόγο για τραμπουκισμό εργαζομένων στο εργοτάξιο των Εξαρχείων. «Η παρουσία αυτής της γειτονιάς δίπλα στο εργατικό κίνημα υπήρξε διαχρονικά σημαντική. Ταυτόχρονα κι ενώ αναγνωρίζουμε την ανάγκη για το μεροκάματο, αντιλαμβανόμαστε ότι οι εργαζόμενοι γίνονται εργαλεία μιας εχθρικής ενέργειας, η οποία, όπως αποδεικνύεται από πρόσφατη προσφυγή που κάναμε, είναι και παράνομη. Μας στερούνται δικαιώματα επειδή είμαστε Εξαρχειώτες» διευκρινίζει ο Νίκος και συμπληρώνει: «Σε 16 μήνες καταφέραμε να μαζικοποιήσουμε την κίνηση που ξεκινήσαμε βγάζοντας τον κόσμο στον δρόμο. Ο,τι κι αν γίνει, ο σπόρος μπήκε. Καταφέραμε και βρεθήκαμε».
Η Χαρά πιστεύει ότι αυτή η κατάσταση μπορεί να ανατραπεί: «Και να μην το πίστευα, πάλι εδώ θα ήμουν. Για μένα είναι εξίσου σημαντικό να ασκηθεί αυτή η κριτική, να ακουστεί ο αντίλογος. Οι Εξαρχειώτες έχουν δείξει ότι έχουν πολλούς λόγους και τη δύναμη να αντισταθούν».
