Ας συμφωνήσουμε στο εξής: δεν υπάρχει επίσημη ιστορία κράτους που να μην εμπεριέχει μύθους και μισές αλήθειες. Ετσι και η δική μας…
Μέρες που ’ναι, η φοβική πολιτεία δεν μιλάει στα παιδιά π.χ. για τη γλώσσα της Μπουμπουλίνας ούτε για την αρχική εχθρότητα της εκκλησίας απέναντι στον «Θούριο» του Ρήγα, στον ξεσηκωμό του ’21 και στη στροφή στην κλασική αρχαιότητα. Αλλά είναι μονάχα αυτά και μόνο από τη μία πλευρά; Οι απέναντι αμφισβητούν τη συνέχεια του ελληνισμού, κάνουν λόγο για συνωστισμό στη Σμύρνη και –χάνοντας μέρος του δίκιου τους– μιλούν επιθετικά και αλαζονικά, λες και κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Σε όλα αυτά αναφέρεται η επιστολή προς τη Γαλλίδα φίλη.
Αγαπητή Ιζαμπέλ,
Πάει καιρός από τότε που τα είπαμε. Ηταν τότε που εσύ μου έλεγες ότι ο Μήτρογλου δεν τα πήγαινε καλά, κι αυτό σε στενοχωρούσε, κι εμείς εδώ κάτω είχαμε στήσει καβγά για τη συμφωνία των Πρεσπών. Σου γράφω, λοιπόν, με αφορμή την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου, γιατί θυμήθηκα έναν άλλο καβγά στον οποίο είχες πρωτοστατήσει με τα θαυμάσια ελληνικά σου.
Τι καβγάς; Μα για την Ιστορία και πώς αυτή συγκροτείται, για το έθνος, τους εθνικισμούς, τον σοβινισμό και τα συναφή. Ελεγαν, θυμάμαι, οι δικοί μου για το κρυφό σχολειό, την Αγία Λαύρα, το Ζάλογγο, την Τριπολιτσά, τον Ρήγα, αλλά και για τη Σμύρνη, τη Μακεδονία κ.λπ.
Εσύ άκουγες προσεκτικά. Δεν μίλαγες. Οταν όμως έφτασε ο κόμπος στο χτένι, τότε δηλαδή που ο Γιώργος, αν δεν απατώμαι, έλεγε ότι στην επίσημη ελληνική ιστορία κυριαρχούν οι μύθοι –τους ανέφερε έναν έναν, με βασικό σημείο αναφοράς τη συνέχεια του ελληνισμού– σηκώθηκες και του είπες ήρεμα: «Υπάρχει μεγαλύτερος μύθος στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία από τον μύθο της Βαστίλης;».
Θυμάμαι επακριβώς τα λόγια σου: «Μύθος είναι. Οπως μπορεί να είναι και οι δικοί σας για το κρυφό σχολειό, την Αγία Λαύρα και τα λοιπά. Ε και; Αλλάζουν οι μύθοι αυτοί την εικόνα, την ουσία και το μεγαλειώδες των δύο επαναστάσεων, της δικής μας και της δικής σας;».
Ο έξαλλος φίλος, ο Γιώργος, φρέναρε λιγάκι τον θυμό του. Αλλά ξανάγινε τούρμπο όταν εσύ, μια Γαλλίδα, άρχισες να μιλάς για τη συνέχεια του ελληνισμού! «Τι ανοησίες είναι αυτές;» κραύγασε ο Γιώργος. «Αυτά τα λένε οι εθνικιστές και οι βαρεμένοι». Χαμογέλασες, άναψες τσιγάρο και τον ρώτησες ήρεμα: «Ηταν εθνικιστής και βαρεμένος ο Νίκος Σβορώνος;». Επειτα, χωρίς το ύφος του αλαζονικού γνώστη που δίνει μαθήματα, ζήτησες ευγενικά να υπενθυμίσεις ορισμένες από τις τεκμηριωμένες θέσεις του σπουδαίου Ελληνα ιστορικού – και αριστερού.
Ακούγαμε ευλαβικά, παρότι κάποιοι από μας είχαν εντρυφήσει στο περίφημο πόνημα του Νίκου Σβορώνου, «Ελληνικό έθνος – Γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού» (Εκδ. Πόλις). Ακούγαμε να μιλάει ο αείμνηστος επιφανής με το δικό σου στόμα, που έσταζε αλήθειες με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα και περιόδους, πολύ πριν από το ’21.
Και τι δεν έλεγες! Για τους Ελληνες λογίους της Δύσης που «συνέδεαν τον ελληνισμό και την εθνική ιδέα με το πνεύμα της δυτικής Αναγέννησης», για το «Χρονικόν του Μορέως» («Ελληνες είχαν το όνομα»), για την εκκλησία που έβλεπε καχύποπτα και εχθρικά «τη στροφή προς την κλασική αρχαιότητα» και για χίλια δυο συναφή.
Αλλά το καλύτερο το φύλαγες για το τέλος. Και το είπες κάπως έτσι: «Βέβαια, εκτός από κάποιους προοδευτικούς που αμφισβητούν τη συνέχεια του ελληνισμού, τα ίδια λέει και ο Φαλμεράιερ, σ’ εκείνο το ρατσιστικό κρεσέντο περί αίματος. Οτι δεν υπάρχει στάλα από το αίμα των αρχαίων Ελλήνων στους σημερινούς. Λες και η συνέχεια είναι θέμα αίματος»…
Στο τέλος συμφωνήσαμε, όπως θυμάσαι. Τουλάχιστον στα βασικά. Για τους μύθους και την αξία τους, για την ανάγκη να αναθεωρηθούν πτυχές της ελληνικής ιστορίας και προπάντων στην ανάγκη οι αντιτιθέμενες θέσεις να εκτίθενται νηφάλια και αγαπητικά. Με στόχο να πείθουν και όχι να επιπλήττουν. Να δια-φωτίζουν και όχι να περιφρονούν τον κόσμο.
Αυτά, Ιζαμπέλ, για τον υπέροχο καβγά με το αίσιο τέλος. Ελπίζω να τα πούμε το καλοκαίρι από κοντά. Για την αγαπημένη Μασσαλία και τις ιστιοφόρες πτυχές της, για τα δικά μας τα πολιτικά και για τον Μήτρογλου, φυσικά. Χαίρε!
Υπάρχει μεγαλύτερος μύθος στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία από αυτόν της Βαστίλης;