Ο «έρωτας και η επανάσταση έχουν το ίδιο χρώμα, κόκκινο» έγραφε ο Τάσος Λειβαδίτης.
Oσο κι αν φαίνονται ασύμβατες, οι δύο έννοιες κρύβουν την ίδια απελευθερωτική δύναμη, εμπεριέχουν το διονυσιακό στοιχείο που καταφάσκει στη ζωή και στοχεύουν στην εκπόρθηση, είτε πρόκειται για το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου είτε για το φρούριο της Βαστίλης.
Κατ’ αναλογία και οι αγωνιστές του ’21 δεν ήταν μόνο ήρωες που δοξάστηκαν στα πεδία των μαχών. Η ερωτική τους ζωή αποσιωπήθηκε σκοπίμως από τις συντηρητικές κυβερνήσεις του ανεξάρτητου πλέον ελληνικού κράτους για να μη σκιάσει το φωτοστέφανό τους. Μπορεί η ιστορία ανάμεσα στον Δημήτριο Υψηλάντη και τη Μαντώ Μαυρογένους να είναι η πιο γνωστή, αλλά μοιχείες και απιστίες, ίντριγκες και
πολιτικά παρασκήνια, καθώς και γυναίκες που κατακτήθηκαν με αίμα σαν την Τριπολιτσά αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές του εθνικού ξεσηκωμού. Π.χ. για τα μάτια της Σοφίας Ρέντη, κόρης ενός πλούσιου κοτζαμπάση της Κορινθίας, παρατάχθηκαν οι στρατοί δυο εξαδέλφων από το μεγάλο σόι των Νοταράδων. Η περιζήτητη νύφη δεν έκαψε μόνο καρδιές, αφού εξαιτίας της κάηκε και το δάσος του Σοφικού.
Oταν σώπαιναν τα καρυοφύλλια έτριζαν τα κρεβάτια ή και το αντίστροφο. Οι ερωμένες τα βράδια έσβηναν τους πόθους των αντρών ώστε την επόμενη μέρα, ακμαίοι και χορτάτοι, να κατατροπώνουν τον εχθρό. Ο Γ. Καραϊσκάκης έπαιρνε πάντα στις εκστρατείες μαζί με τα παλικάρια του και μια εκχριστιανισμένη Τουρκοπούλα ντυμένη με αντρικά ρούχα που την ονόμαζε Ζαφείρη. Ο Θ. Κολοκοτρώνης έκανε δεσμό με μια πρώην καλόγρια όταν ήταν φυλακισμένος στην Υδρα, απέκτησε δε και παιδί μαζί της, το οποίο με λεβεντιά αναγνώρισε στη διαθήκη του, αφήνοντάς του την εικόνα και το σπαθί του.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο δεσμός του Δημήτριου Υψηλάντη με τη Μαυρογένους, που καθόλου δεν άρεσε στον πολιτικό κόσμο της εποχής. Ενδεχόμενος γάμος τους θα ένωνε δυο ισχυρές φιλορωσικές οικογένειες και αυτό αποτελούσε ύψιστη απειλή για τον αρχηγό του γαλλικού κόμματος Ιωάννη Κωλέττη. Διέσπειρε λοιπόν τη φήμη ότι η Μαντώ διατηρούσε σχέση με έναν Αγγλο φιλέλληνα, ο Υψηλάντης ένιωσε προδομένος και έτσι ένας μεγάλος έρωτας μετατράπηκε σε άσβεστο μίσος. Ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος επίσης αναμείχθηκε ενεργά ώστε να αποσοβήσει το σκάνδαλο όταν ο προσωπικός του φίλος λόρδος Βύρωνας κατηγορήθηκε για παιδοφιλία στο Μεσολόγγι.
Μέσα από τις προσωπικές ιστορίες αναδεικνύονται κοινωνικά ήθη, πολιτικές παρεμβάσεις, ταξική χροιά αλλά και ένας ηθικός κώδικας. Αρκετές φορές οι οπλαρχηγοί απήγαγαν κορίτσια των προεστών, συνδυάζοντας την εκδίκηση με την ευχαρίστηση. Σπανίως βίαζαν (Ελληνίδες τουλάχιστον), γιατί τους ακολουθούσε παντού η ρετσινιά του βιαστή. Οι κατά συρροήν μουρντάρηδες όμως όταν δεν ήξεραν να αποφεύγουν τις κακοτοπιές το πλήρωναν με τη ζωή τους. Αυτό συνέβη με τον καπετάν Ζαχαριά, ο οποίος έχοντας προηγουμένως παγιδευτεί από το γράμμα-δόλωμα μιας πρώην αγαπητικιάς του σκοτώθηκε από τον πατέρα της απαχθείσας κόρης του.
Τα σχολικά βιβλία αποκρύπτουν επιμελώς τα ερωτικά βογκητά που ακούγονταν στα κλέφτικα λημέρια και τις λάθρες συνευρέσεις της Μπουμπουλίνας με ξένους αξιωματικούς. Ωστόσο όλοι τους εκτός από ήρωες είχαν και μια ανθρώπινη φύση που εξόρκιζε με το σεξ την καθημερινή επαφή με τον θάνατο.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης