Το ξύσιμο του λούστρου της επιφάνειας στον μύθο «Παύλος Μελάς» επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις για «τους εκδρομείς του ΄60». Τους μαθητές εθνικοφρόνων σχολικών εγχειριδίων, αναγνώστες των «Μυστικών του Βάλτου» και θεατές ηρωικών ταινιών.
Το βιβλίο Hot.Doc History που θα κυκλοφορήσει μαζί με το Documento την Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2022 πρεσβεύει το αξίωμα «εθνικόν το αληθές» και καταπιάνεται με τις παρασιωπημένες αλήθειες για τον ανθυπολοχαγό Παύλο Μελά.
Καβγατζής, δις μονομάχος, αριστοκράτης μπον βιβέρ, απόλεμος που πρωτοστάτησε –μέσω της περιβόητης «Εθνικής Εταιρείας»– στην κήρυξη του μηνιαίου ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 για να περιοριστεί σε έναν δίωρο βομβαρδισμό των Φαρσάλων και μιαν άδεια για να πάει στον Επιτάφιο.
Λαμβάνει μέρος στην επίθεση ενάντίον του δημοσιογράφου Βλάση Γαβριηλίδη και την καταστροφή του τυπογραφείου της …αντεθνικής «Ακρόπολης». Από το 1904 συμμετέχει στους φατριασμούς του «Μακεδονικού Κομιτάτου» και σε μια κακότυχη –διμηνιαία αυτή τη φορά- περιπλάνηση στην οθωμανική Μακεδονία. Καταπτοημένος, εκφράζει την επιθυμία να επιστρέψει αλλά τον προλαβαίνει η σφαίρα ενός Τούρκου στρατιώτη στην πρώτη αψιμαχία που υποχρεώθηκε να δώσει εκ του συστάδην.
Η είδηση του θανάτου εμφανίζεται στις εφημερίδες στις 19 Οκτωβρίου 1904. Το «Σκριπ» κατεβάζει σύντομα το θέμα από την πρώτη σελίδα. Αντιθέτως στο «Εμπρός» ο Μακεδονομάχος Καλαποθάκης –σπουδαία πέννα, πλην φιλάργυρος- μετατρέπει την υπόθεση σε σίριαλ.
Η ανάδειξη ενός εθνικού ειδώλου χρειάζεται τουλάχιστον τρία συστατικά. Κρατική απόφαση, οικονομική αιμοδοσία και ιδεολογική υποστήριξη. Στην περίπτωση του Μελά συνέτρεξαν και τα τρία. Ρόλο έπαιξαν η μεγαλοαστική του καταγωγή, οι συγγενικοί δεσμοί του με ισχυρές οικογένειες και η φιλία με τον Ιωνα Δραγούμη.