Η νεότητα που μετρά την ενηλικίωσή της μεταξύ 2006 και 2023 έχει χαρακτηρισθεί από πολιτικούς επιστήμονες με τον σχηματικό τίτλο «η γενιά της …πατητής». Είναι νέοι και νέες από 17 μέχρι 34 ετών που οι ζωές τους έχουν στιγματισθεί από τις επιπτώσεις των μνημονίων, δυο επί ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και ενός επί ΣΥΡΙΖΑ με ισχυρή για ορισμένους την πολιτική διάψευση μετά το 2015, νεολαίοι που στη μνήμη τους έχουν χαραχθεί (ή επιδραστικά τούς έχουν σημαδέψει) οι δολοφονίες του Γρηγορόπουλου, του Παύλου Φύσσα, του Ζακ Κωστόπουλου, που είδαν τις (καπιταλιστικές) πολιτικές της φτώχειας και των πολέμων να ξεβράζουν στις ακτές δίπλα τους προσφυγόπουλα αλλά και να υψώνονται τείχη στον Έβρο, που νιώθουν στο πετσί τους την επισφάλεια, την ανεργία, τα μισά μεροκάματα, τις χαμηλές προσδοκίες για το μέλλον. Κι ας μην έχουν καταλήξει στα «διότι» των «γιατί» τους.
Χτύπησε η πανδημία, ο πόλεμος με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ήρθε η οικονομική/ενεργειακή κρίση. Τώρα, η τραγωδία των Τεμπών της 28ης Φεβρουαρίου τούς/τις βύθισε πάλι. Και μένει να φανεί πώς ο πόνος και η οργή για τις άπονες εξουσίες του κέρδους και της ιδιοτέλειας των συμφερόντων που δεν δίνουν δυάρα για την ζωή των ανθρώπων θα οδηγήσει νέους και νέες να αποφασίσουν να φτιάξουν ένα δικό τους “δρομολόγιο” με ανοιχτό τον ορίζοντα προς τα πού… Δεν απαντιούνται με προβλέψεις γραμμικές τα ερωτήματα για το πολιτικό «πρόσημο» (ριζοσπαστικοποίηση ή συντηρητικοποίηση) που μπορεί να κινηθεί η νεολαία του 2023. Όμως, για αυτό αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον η έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) σε συνεργασία με την Prorata, για τις πολιτικές στάσεις και κοινωνικές αντιλήψεις ανθρώπων 17 έως 34 ετών στην Ελλάδα, που διεξήχθη κατά το δεύτερο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου του 2023, λίγο πριν από το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. Παρουσιάζονται τα ευρήματα του πρώτου μέρους της έρευνας (πανελλαδικό δείγμα 500 ατόμων) με ενδιαφέροντα στοιχεία για το πώς ζουν, σε τι ελπίζουν, πώς ενημερώνονται για τα μεγάλα γεγονότα, ποια σχέση έχουν με την πολιτική, πώς τοποθετούνται στον ιδεολογικό χάρτη οι νέες και οι νέοι σήμερα.
Η ανάλυση των δεδομένων καταδεικνύουν τις αντίρροπες δυνάμεις που λειτουργούν στη νεότητα και δημιουργούν ένα κοινωνικό «τοπίο» με αντιφάσεις. Σκιαγραφείται μια συντηρητική ροπή με τα ποσοστά του αιτήματος για αυστηροποίηση των ποινών να είναι στα ύψη (71%) σε συνδυασμό με την τοποθέτηση υπέρ της κατασκευής φράχτη στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο (57,8%).
Πάντως, η ανάγκη για «αλλαγή» προτάσσεται από τους νέους/νέες (25,4%) σε σχέση με τη «σταθερότητα» (11, 2%), όπως και η δικαιοσύνη (28,6%) σε σχέση με την ασφάλεια (5,2%).
Ως προς την αυτοτοποθέτησή τους σε μια κλίμακα από 0 έως 10/ αριστερά -δεξιά , το 42,6% τοποθετείται αριστερά και το 24,6% δεξιά ενώ ένα κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο ποσοστό της τάξης του 21,6% κρίνει ότι δεν έχει νόημα αυτή η διάκριση. Οι νέες γυναίκες τοποθετούνται πιο αριστερά σε σχέση με τους άντρες.
Έχει σημασία ότι στην ερώτηση τι ενοχλεί στην πολιτική που ασκείται, τέσσερις στους δέκα δηλώνουν τη «διαφθορά» και ακολούθως με 13,8% την «αναξιοκρατία», με 10,8% την έλλειψη οράματος και με 8% τη διαχειριστική αντίληψη. Αυτό που θέλουν να δουν στη πολιτική είναι άμεσα εφαρμόσιμες πολιτικές που να αφορούν τη ζωή τους (ένας στους πέντε) και πρωτίστως «διαφάνεια και λογοδοσία”» ( 34,8% ) ενώ ακολουθούν «οράματα/ ανατρεπτικές ιδέες» (18,8%) και ισχυροί θεσμοί (11,6%). Μεταξύ εννιά θεσμών, μεγαλύτερη εμπιστοσύνη εκφράζεται στον στρατό (49,8%) και ακολούθως στη δικαιοσύνη (31,8%), στην Ευρωπαϊκή Ένωση (31,2%), στην αστυνομία (28,4%) και στο κοινοβούλιο (25,2%). Όπως σημειώνεται από τους ερευνητές, αρνητικό ρεκόρ εμπιστοσύνης καταγράφουν για μια ακόμα χρονιά τα ΜΜΕ, με μόλις το 6,4% των ερωτώμενων να δηλώνει ότι τα εμπιστεύεται πολύ ή αρκετά.
Σε μια συνολική τους τοποθέτηση οι νέοι και νέες λένε ότι «η χώρα πηγαίνει προς λάθος κατεύθυνση» (52%).
Οι ερευνητές επέλεξαν να μην δημοσιοποιήσουν τα ποσοστά εκλογικής προτίμησης (λίγες ημέρες μετά την τραγωδία στα Τέμπη) και περιορίστηκαν να δώσουν τις απαντήσεις στο ερώτημα «ποιο κόμμα σάς έρχεται πρώτο στο μυαλό»: ΣΥΡΙΖΑ 27,8%/ΝΔ 16,8%/ ΠΑΣΟΚ_ΚΙΝΑΛ 6,8%/ΜέΡΑ25 6,2%/ΚΚΕ 5,6% /Ελληνική Λύση 1%/ Ελληνες 7,6%/ Εξωκοινοβουλευτική Αριστερά 3%/ Χρυσή Αυγή 1%/ Δεν ξέρω-δεν απαντώ 17,6% .
Αξίζει να επισημανθεί ότι στην εργατική τάξη δηλώνει ότι ανήκει το 21,6%, στη μικρομεσαία τάξη το 42,2% και στη μεσαία τάξη το 29,8%, ενώ στην αστική τάξη αυτοπροσδιορίζεται μόνο το 3,0% . Σε ό,τι αφορά στις επιμέρους ηλικίες, πιο κοντά στις λαϊκές κοινωνικές τάξεις (εργατική και μικρομεσαία) αυτοτοποθετούνται οι σχετικά μεγαλύτεροι/ες σε ηλικία, ενδεχομένως ως αποτέλεσμα «της συνειδητοποίησης που προκύπτει από την ένταξη στην αγορά εργασίας και τις αυξημένες οικονομικές δυσκολίες» ενώ σε ό,τι αφορά στην έμφυλη διάσταση πιο μαζικά τοποθετούνται στην εργατική τάξη οι γυναίκες, σε σύγκριση με τους άντρες που αισθάνονται ότι ανήκουν κυρίως στη μικρομεσαία και στη μεσαία τάξη, «στοιχείο που ενδεχομένως σχετίζεται με τη μεγαλύτερη επισφάλεια που συνήθως βιώνουν οι γυναίκες στην αγορά εργασίας».
Ένας στους τρεις νέους της ηλικιακής ομάδας 17 έως 34 ετών μένει με τους γονείς του. Εξι στους δέκα λένε ότι οι γονείς τούς συνδράμουν οικονομικά . Το 43,6% δηλώνει χαμηλή ικανοποίηση από τον τρόπο ζωής του ενώ ικανοποιημένο δηλώνει το 55,2%, με μεγαλύτερη αισιοδοξία να εκφράζουν οι νέοι 17-24 ετών σε σχέση με την μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών.
Ο δείκτης αισιοδοξίας αποτυπώνεται πιο εστιασμένα στο ερώτημα “πώς βλέπουν το μέλλον τους”: έξι στους δέκα ερωτώμενους/ες εκφράζουν χαμηλή αισιοδοξία για το μέλλον. Μοτίβο που επαναλαμβάνεται αφορά στις γυναίκες που εμφανίζονται λιγότερο εξαρτημένες οικονομικά από την οικογένεια, αλλά είναι και λιγότερο ικανοποιημένες και αισιόδοξες ( το 68% των νέων γυναικών όταν σκέφτεται το προσωπικό τους μέλλον αισθάνονται λίγο ή καθόλου σίγουρες).
Μεγαλύτερη ανησυχία για τους νέους και νέες προκαλούν οι χαμηλοί μισθοί (70%), οι συνθήκες εργασίας η ανεργία (21,3%) , η στέγη/ακριβά ενοίκια (41,6%), η κλιματική κρίση και οι φυσικές καταστροφές (20,7%), ο φόβος ενός πολέμου και η ένταση στην περιοχή μας (14,3%).
Η συντριπτική πλειονότητα ενημερώνεται από ίντερνετ είτε από ενημερωτικά σάιτ (81,2%) είτε από τα σόσιαλ μίντια ( 52,9% ), ενώ πλειοψηφικά δηλώνουν ότι παρακολουθούν πολιτικές συζητήσεις (67,2%). Από το 71% των ερωτώμενων που απαντούν ότι έχουν πρότυπα (εκτός από τους γονείς, φίλους κλπ) στην κορυφή της αξιολόγησης και της εκτίμησής τους είναι πρόσωπα από το χώρο της επιστήμης /ερευνητές-τριες, δικηγόροι κ.ά. (27%) ενώ ακολουθούν άνθρωποι-πρότυπα από το χώρο τέχνης (16,8%) καθώς και από το πεδίο της πολιτικής (12,8%) και του αθλητισμού ( 6,2% ).
Παράλληλα, σε μια λίστα γεγονότων που επέδρασαν στην πολιτικοποίησή τους, μεγαλύτερα ποσοστά συγκέντρωσαν με βάση τις απαντήσεις η υπογραφή των μνημονίων από ΝΔ-ΠΑΣΟΚ (33,4%), η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και τα γεγονότα του 2008 (28%), το δημοψήφισμα Ιουλίου 2015 (25,2%), η συμφωνία των Πρεσπών (24,7%), η προσφυγική κρίση (22,1%), η υπογραφή μνημονίου από το ΣΥΡΙΖΑ (17,9%), η δολοφονία του Παύλου Φύσσα (15,1%), ο εμπρησμός της Marfin (12%), η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου (6%), ενώ σημαντική είναι η επιδραστικότητα της επιδημίας του κορωνοϊού, της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία , του κινήματος MeToo, της Δίκης της Χρυσής Αυγής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι νέες γυναίκες διαφοροποιούνται ως προς τους άνδρες, καθώς εμφανίζονται πιο πολιτικοποιημένες ενώ ως προς τα σημαντικά συμβάντα που τις αγγίζουν είναι πιο ευαισθητοποιημένες με γεγονότα κοινωνικά που έχουν πιο έντονη την λεγόμενη ανθρώπινη διάσταση.
Η έρευνα “Νεολαία- Συνήθειες, αντιλήψεις και πολιτική συμπεριφορά” πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την Prorata S.A. που έκανε τη συλλογή των δεδομένων. Την ευθύνη του σχεδιασμού και της ανάλυσης της έρευνας είχε η Δανάη Κολτσίδα, διευθύντρια του ΙΝΠ ενώ στην κατάρτιση του ερωτηματολογίου συνεργάστηκαν η ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς και ο επικεφαλής πολιτικών ερευνών της Prorata, Άγγελος Σεριάτος.
Τα βασικά συμπεράσματα, όπως αναφέρονται από τους ερευνητές στην ανάλυση των ευρημάτων τους είναι τα εξής:
Η νεολαία παραμένει εντός της συνθήκης που ορίζουν οι επάλληλες κρίσεις. Αυτό αποτυπώνεται στους υλικούς όρους της ζωής των νέων στην Ελλάδα (συνοίκηση με γονείς και οικονομική βοήθεια από αυτούς, ανασφάλεια για το μέλλον κ.λπ.), αλλά και στις προτεραιότητες που τίθενται από μια μεγάλη και συχνά πλειοψηφική μερίδα των νέων και αποτυπώνουν ακριβώς το αίτημα υπέρβασης των συνεπειών αυτής της διαρκούς κρίσης. Έτσι, ζητήματα εργασιακά και μισθολογικά ιεραρχούνται ψηλά, ενώ η πολιτική γίνεται από αρκετές και αρκετούς αντιληπτή ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων που αφορούν τη ζωή τους.
Η πολιτικοποίηση των νέων παραμένει υψηλή, αλλά με τις ασάφειες και τις αντιφάσεις που έχουμε κατ’ επανάληψη επισημάνει, στο πλαίσιο μιας νέας νοηματοδότησης εν γένει της πολιτικής. Αυτό που έχει ενδιαφέρον και αναδεικνύεται από το τρέχον «κύμα» είναι το πώς η αντιλήψεις και η αυτοσυνειδησία εμπεριέχουν αντιφάσεις (π.χ. υποστήριξη συντηρητικών θέσεων σε κάποια θέματα και προοδευτικών σε άλλων ή διάσταση μεταξύ αντικειμενικής ταξικής θέσης και υποκειμενικής ταξικής ένταξης) και κυρίως το πώς γενικά και ειδικά στην περίπτωση των νέων ανθρώπων αυτές διαμορφώνονται και επηρεάζονται και από το γενικότερο πολιτικό πλαίσιο και τον δημόσιο λόγο των κομμάτων και άλλων δημόσιων δρώντων.
Όπως έχει επισημανθεί και στο παρελθόν, τα σημάδια κρίσης της παραδοσιακής πολιτικοποίησης (λ.χ. χαμηλή εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς) δεν φτάνουν ούτε μεταξύ των νέων στο σημείο της πλήρους απόρριψης. Είναι χαρακτηριστικό λ.χ. το υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος για την πολιτική, αλλά και το γεγονός ότι φαίνεται οι νέοι και οι νέες να παίρνουν στα σοβαρά θέματα όπως η πολιτική ενημέρωση.
Από το σύνολο των απαντήσεων προκύπτει η εικόνα μια γενιάς με συνολικά αυξημένη ενσυναίσθηση, υλιστικές και μεταϋλιστικές ανησυχίες και γενικά αριστερόστροφης σε πολιτικό επίπεδο . Ωστόσο, έχει αξία να επισημανθούν και οι ηλικιακές αλλά και οι έμφυλες διαφοροποιήσεις, καθώς σε συνθήκες έντασης της πόλωσης είναι ενδεχόμενο να εμφανιστούν αποκλίσεις και χάσματα εντός της ίδιας γενιάς, ως αποτέλεσμα της πύκνωσης του πολιτικού χρόνου κατά την τελευταία δεκαπενταετία.
Για να καταλήξουν οι ερευνητές σημειώνοντας: «Το πρόσφατο, τέλος, σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, που από μια τραγική συγκυρία είχε ως θύματα κυρίως νέους ανθρώπους, έρχεται να προστεθεί πάνω στο υπόστρωμα που καταγράφει η έρευνα αυτή, όπως και άλλες ανάλογες. Προς το παρόν έχει πυροδοτήσει συγκινητικές πρωτοβουλίες από μαθητές/τριες και άλλους νέους και νέες. Ωστόσο, είναι επιστημονικά πρώιμο, αλλά και ηθικά και συναισθηματικά ιδιαίτερα δύσκολο και λάθος να διατυπώσει κανείς εικασίες για το πώς θα επηρεάσει τη συνείδηση της νέας γενιάς. Δεν θα το επιχειρήσουμε».
Όπως σημειώνεται στην προμετωπίδα της, η έρευνα «αφιερώνεται στο “τρένο των φοιτητών” και στη μνήμη των παιδιών που δεν μπόρεσαν “να πάρουν όταν φτάσουν”».