79 χρόνια από την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης νεολαίας (ΕΠΟΝ) της μεγαλύτερης και σημαντικότερης νεολαιίστικης οργάνωσης που γνώρισε ποτέ αυτός ο τόπος. Μιας οργάνωσης που πέτυχε να ταυτιστεί με μια ολόκληρη γενιά και να γίνει η νέα Γενιά της Αντίστασης. Οι αριθμοί άλλωστε «μιλάνε»: πάνω από 600.000 αγωνιστές πέρασαν από τις γραμμές της και περίπου 32.000 από αυτούς υπήρξαν ανταρτοεπονίτες.
Εκτός από τις κινητοποιήσεις, την καθημερινή αντίσταση με κάθε δυνατή μορφή και την συμμετοχή στον ΕΛΑΣ οι επονίτες και οι επονίτισσες άφησαν ένα μοναδικό αποτύπωμα και στον πολιτισμό με αμέτρητες εκδηλώσεις που έκαναν πράξη το «πολεμάμε και τραγουδάμε» ένα από τα βασικά συνθήματα της οργάνωσης.
Το πώς ξεκίνησαν όλα στις 23 Φλεβάρη του 1943 στους Αμπελόκηπους (Δουκίσσης Πλακεντίας 3) στο σπίτι του δάσκαλου Παναγή Δημητράτου ο οποίος εκτελέστηκε από τους γερμανούς κατακτητές ένα χρόνο αργότερα, το έχει περιγράψει γλαφυρά Νίκος Καραντηνός, ένας από τους σημαντικότερους συνδικαλιστές δημοσιογράφους μεταπολιτευτικά, σε κείμενό του που δημοσιεύτηκε στην επέτειο των τριών χρόνων από την ίδρυση της ΕΠΟΝ, στις 23 Φλεβάρη 1946, στη «Νέα Γενιά», το περιοδικό της οργάνωσης, στο οποίο διατέλεσε αρχισυντάκτης:
«Και ήρθε η μέρα για το καινούριο. Στην Αθήνα, στους Αμπελόκηπους, στο σπίτι ενός αγωνιστή είναι η σύναξη της ελληνικής νιότης για την ενότητα. Στο σπίτι αυτό στεριώθηκε η ενότητα μα ο πατέρας έπεσε στον αγώνα.
Από δύο μέρες πριν είχαν αρχίσει να μπαίνουν στο σπίτι οι πρώτοι αντιπρόσωποι. Αντάμωναν σε κάποιο δρόμο με τα δευτερόλεπτα. Στις 4.05 στην Μουστοξύδου ή στις 6.20 στην Λ. Κατσώνη κι ύστερα τραβούσαν κατά τους Αμπελόκηπους. Τα μάτια γιομάτα έγνοια ερευνούσαν κάθε τι.
Μια βροχή αδιάκοπη έπεφτε όλο το απόγευμα. Και τη συνέχισε όλη τη νύχτα. Αργά με το σκοτάδι μπήκαν οι τελευταίοι αντιπρόσωποι. Την ίδια ώρα η Αθήνα από χίλιες μεριές εξοτμούσε για βάψιμο στους τοίχους. Είχε να γράψει κάτι μεγάλο . Αύριο στις 23 Φλεβάρη είναι η επέτειος του Κόκκινου Στρατού. Κι η Αθήνα όσο κι αν την πλάκωνε η μπότα απόψε τη νύχτα θα σστείλει το μήνυμά της στο μαχητή του Ανατολικού μετώπου. Και θα φτάσει εκεί πάνω και θάναι το αδελφικό μήνυμα στους στρατιώτες του αντιφασιστικού αγώνα.
Την άλλη μέρα, 23 του Φλεβάρη 9 το πρωί άρχισε η σύσκεψη. Λιγο νωρίτερα είχαν έλθει οι φίλοι της Νεολαίας και μαζί τους κι η αλησμόνητη Ηλέκτρα, αντιπρόσωπος της Λεύτερης Νέας. Οι αντιπρόσωποι εκπροσωπούν 10 οργανώσεις της Νεολαίας.
1) Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος (ΟΚΝΕ), 2) Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, 3) Λεύτερη Νέα, 4) Φιλική Εταιρεία Νέων, 5) Ενιαία Εργατοϋπαλληλική, 6) Ενιαία Μαθητική, 7) Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, 8) Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, 9) Αγροτική Νεολαία, 10) Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος
Ο σύντροφος Στ Γιαννακόπουλος είναι ο εισηγητής αυτής της σύσκεψης που θέμα της είναι: «πρόταση του ΕΑΜΝ για την πραγματοποίηση Εθνικής Ενότητας με τη συγκρότηση Ενιαίας Οργάνωσης της Ελληνικής Νεολαίας».
Ποτέ σύσκεψη δεν είχε τόση θέρμη και τόση συγκίνηση.
Στα μάτια χαράζει αγνά και ακαθόριστα αυτό το καινούριο. Τι θάναι και τι θα φέρει; Θα ξανοίξει ένα κομμάτι γαλάζιο ουρανό, θα φυσήξει δυνατά σ’ όλη την Ελλάδα και θα προβάλλει παντού.
Με το σούρουπο η ιδρυτική σύσκεψη είχε τελειώσει. Σ’ ένα δωμάτιο του ίδιου σπιτιού είχε συνέλεθει κι η Ολομέλεια του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ. Οι αντιπρόσωποι δυο δυο γλιστρούσαν απ’ το σπίτι στην πλατεία.
Η βροχή πούχε αρχίσει από το χτεσινό απόγιομα απόψε σταμάτησε. Κατ΄ατη δύση ο ήλιος είχε μια καλοκαιριάτικη φωτεινάδα. Ετούτο το βράδυ ο φοιτητής αντάμωσε τους πρώτους επονίτες στη Νεάπολη και τους είπε γι’ αυτό το καινούριο ξεκίνημα για την ΕΠΟΝ. Μέσα στο εργοστάσιο, πάνω στον αργαλειό ακούστηκαν ψιθυριστά οι πρώτες λέξεις για την ΕΠΟΝ.
Και την άλλη νύχτα καθώς έπεφτε το σκοτάδι και ο θάνατος τόξευε τις ελεύθερες ψυχές απ’ τη κάθε γωνιά γράφτηκαν τότε τα πρώτα πράσινα συνθήματα, γράφτηκαν δίπλα στα κόκκινα. Ένας φοιτητής σκαρφάλωσε στην πλάτη του άλλου. Κάποιος στεκόταν στο τρίστρατο. Το πρωί οι πατριώτες διάβασαν: «Όλοι στην ΕΠΟΝ». «Όλοι στην Ενιαία Οργάνωση της Νεολαίας».
Δίπλα στην κόκκινη επιγραφή, εκεί στη, εκεί σητν ανηφοριά της οδού Καλλιδρομίου, που μιλούσε για το χαμό του πρώτου φοιτητή, του Μήτσου Κωνσταντινίδη, γράφτηκαν οι πρώτες λέξεις για την ΕΠΟΝ.
Δέκα ημέρες είχαν περάσει από τις 23 Φλεβάρη. Ένα μαρτιάτικο πρωινό νιφάδες στόλιζαν τα ξαναμμένα πρόσωπα που πλημμύριζαν με τα πλακάτ τους τους δρόμους της Αθήνας. Από χιλιάδες στόματα ακούστηκε η φωνή ΕΠΟΝ ΕΠΟΝ. «Κάτω η επιστράτευση». Στα πεζοδρόμια οι κόκκινες σταλίδες των επονιτών είναι η πρώτη σπονδή. Μια σπονδή για τη λευτεριά τη χιλιάκριβη που την καρτερούμε πάντα. Στις 5 Μάρτη, σ’ αυτή την πανεθνική εκδήλωση τα νιάτα της ΕΠΟΝ δίπλα στο λαό ξεκινούν για τους κατοπινούς μεγάλους αγώνες.
Εκείνες τις ημέρες έφυγε για το βουνό κι ο Σταμάτης. Τα νιάτα της Ελλάδας έπρεπε να πάρουν τα όπλα στο πλευρό του ΕΛΑΣ. Ένας ξεκίνησε από την Αθήνα. Δεκαέξι ξεκίνησαν από τη Ρούμελη. Στις 13 τ’ Απρίλη απ’ την Κολοκυθιά, απ’ αυτό το μικρό χωριουδάκι ξεκινούσε η πρώτη επονίτικη ανταρτομάδα. Άναβαν πυρκαγιές τα πρώτα τραγούδια. Ήταν ένας ήλιος η ΕΠΟΝ που πρόβαινε απ‘ την καταχνιά της Κατοχής. Ξάνοιγε ένα κομμάτι γαλάζιο ουρανό. Έφερνε μια άνοιξη μ’ ένα πλούσιο ροδασμό για τον σκλαβωμένο μας τόπο.
Ένα μεγάλο σχολείο άνοιξε τις πόρτες του διάπλατα στις 23 του Φλεβάρη του 1943. Μια γενιά ολόκληρη κάθισε στα θρανία του. Αυτή η καινούρια γενιά προχωρεί σίγουρα κι αποφασιστικά. Και θα φέρει στη γωνιά αυτή της Ευρώπης την άνοιξη, θα θεμελιώσει τη Δημοκρατία».
