Χωρίς πλάνο αντιμετώπισης παρά μόνο καταγραφή προβλημάτων στην Αττική. Καθυστέρησαν τα εναέρια μέσα και ξέφυγε η πυρκαγιά στη Βαρυμπόμπη
Τηλεφωνικό κατάλογο θυμίζει το σχέδιο αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών της πυροσβεστικής στην Αττική για το 2021 που δημοσιεύει το Documento. Αντί για σαφές και εμπεριστατωμένο πλάνο επέμβασης σε περίπτωση πυρκαγιάς, το 224 σελίδων σχέδιο δεν περιέχει τίποτε περισσότερο από μια απλή καταγραφή πυροσβεστικών δυνάμεων και εθελοντών, οχημάτων αλλά και κινδύνων στην Αττική. Σχέδιο αντιμετώπισης πουθενά. Πρόκειται για το περιβόητο σχέδιο που είχε καταρτιστεί από τον Απρίλιο με σαφή προσανατολισμό της πυροσβεστικής στην εκκένωση των περιοχών σε περίπτωση πυρκαγιάς. Εκκενώσεις λοιπόν και καταγραφή προβλημάτων, αλλά όχι σχέδιο.
Ηταν 24 Μαΐου 2021 όταν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επισκέφτηκε το κτίριο της Πολιτικής Προστασίας προκειμένου να ενημερωθεί για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της αντιπυρικής περιόδου 2021 από τον αρχηγό του Πυροσβεστικού Σώματος Στέφανο Κολοκούρη. Στη σύσκεψη συμμετείχαν ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών αρμόδιος για θέματα αυτοδιοίκησης Στέλιος Πέτσας, ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων Νίκος Χαρδαλιάς και στρατηγοί της πυροσβεστικής, ενώ πραγματοποιήθηκε τηλεδιάσκεψη με έντεκα δημάρχους της Αττικής.
Κατά τη σύσκεψη ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή, ενώ παράλληλα εμφανίστηκε ικανοποιημένος από την ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού.
«Εχουμε κάνει την καλύτερη δυνατή προετοιμασία σε επίπεδο κεντρικού κρατικού μηχανισμού και σε επίπεδο πυροσβεστικής και πιστεύω ότι η συνεργασία μας και φέτος θα είναι άψογη, έτσι ώστε να περιορίσουμε στο ελάχιστο –τουλάχιστον στην Αττική– τον αντίκτυπο οποιασδήποτε πυρκαγιάς μπορεί να χρειαστεί να διαχειριστούμε» είχε τονίσει ο Κυρ. Μητσοτάκης.
Οι 18 περιοχές υψηλής επικινδυνότητας
Κατά την τηλεδιάσκεψη με τους δημάρχους έγινε ξεχωριστή αναφορά σε 18 περιοχές της Αττικής οι οποίες είχαν χαρακτηριστεί «ιδιαίτερης επικινδυνότητας». Μεταξύ αυτών οι Θρακομακεδόνες του Δήμου Αχαρνών και η Ιπποκράτειος Πολιτεία, οι οποίες επλήγησαν από την καταστροφική πυρκαγιά που ξεκίνησε από τη Βαρυμπόμπη και έκαψε δεκάδες χιλιάδες στρέμματα στην Αττική.
«Χρειαζόμαστε ειδικά επιχειρησιακά σχέδια και για τις 18 αυτές περιοχές, τα οποία αντιλαμβάνομαι ότι έχουν εκπονηθεί» είχε αναφέρει μεταξύ άλλων ο πρωθυπουργός.
Εκθεση ιδεών τα περιβόητα επιχειρησιακά σχέδια
Η πραγματικότητα αποδείχτηκε διαφορετική. Τo περιβόητο «σχέδιο» αντιμετώπισης πυρκαγιών ειδικά για την Αττική δεν ήταν τίποτε περισσότερο παρά έκθεση ιδεών, με παράλληλη καταγραφή πυροσβεστικών δυνάμεων και σαφή προσανατολισμό στην εκκένωση των περιοχών. Το «Σχέδιο Αντιμετώπισης Δασικών Πυρκαγιών ΠΕΠΥΔ Αττικής 2021» καταρτίστηκε από την πυροσβεστική τον περασμένο Απρίλιο στο πλαίσιο έναρξης της αντιπυρικής περιόδου την 1η Μαΐου 2021. Μεταξύ αυτών και για τις περιοχές των Θρακομακεδόνων και της Βαρυμπόμπης.
Σκοπός του σχεδίου ήταν «η οργάνωση της στρατηγικής και των τακτικών μεθόδων για την πληρέστερη θωράκιση των περιοχών εντός των επιχειρησιακών ορίων της ΠΕΠΥΔ Αττικής», όπως αναφέρεται. Με αντικειμενικό στόχο «την επίτευξη του καλύτερου δυνατού επιχειρησιακού σχεδιασμού ώστε να μειωθεί ο αριθμός των εκδηλωμένων πυρκαγιών, ο χρόνος αρχικής προσβολής και καταστολής αυτών, καθώς και η μείωση των προκαλούμενων ζημιών από αυτές».
Στις 224 σελίδες του σχεδίου παρατίθενται αναλυτικά ο αριθμός των πυροσβεστικών οχημάτων ανά σταθμό, οι υπεύθυνοι αξιωματικοί της πυροσβεστικής και της ΕΛΑΣ, οι εθελοντικές ομάδες ανά περιοχή καθώς και η χαρτογράφηση της Αττικής. Επίσης παρατίθενται τα κινητά τηλέφωνα των αρμόδιων αξιωματικών, εθελοντών και γενικά οποιασδήποτε υπηρεσίας εμπλέκεται στη δασοπυρόσβεση.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι στις σελίδες του σχεδίου περιλαμβάνονται τα κινητά τηλέφωνα και τα ονόματα των υπευθύνων ανά κατασκήνωση, οικισμό, υπηρεσίες κ.λπ. σε περίπτωση εκκένωσης. Καθίσταται δηλαδή σαφές ότι ο προσανατολισμός του σχεδίου είναι ξεκάθαρα η εκκένωση των περιοχών προκειμένου να μην υπάρξει απώλεια ανθρώπινης ζωής. Πουθενά στις 224 σελίδες του σχεδίου δεν υπάρχει σαφές και εμπεριστατωμένο σχέδιο επέμβασης και αντιμετώπισης πυρκαγιάς ανά περιοχή, παρά μόνο επισημάνσεις για πιθανούς κινδύνους.
«Τρωτές» περιοχές αλλά ενέργεια καμία
Χαρακτηριστικό παράδειγμα όσα αναφέρονται στο σχέδιο για τη Βαρυμπόμπη και τους Θρακομακεδόνες. Χαρακτηρίζονται στο σχέδιο «τρωτές». Δηλαδή περιοχές που παρουσιάζουν «μείξη κατοικιών ή ανθρωπίνων κατασκευών γενικότερα και άγριας (δασώδους ή ποώδους βλάστησης) της οποίας ο όγκος και η μορφή επηρεάζουν την κίνηση της υπαίθριας πυρκαγιάς εντός του οικιστικού ιστού στο σύνολό του ή τουλάχιστον σε αρκετά μεγάλο βάθος».
Εκτός από την επισήμανση της «τρωτότητας» και την καταγραφή των σχετικών δυνάμεων δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Το ερώτημα βέβαια που τίθεται είναι τι είδους μέτρα είχαν ληφθεί την ημέρα που ξέσπασε η πυρκαγιά στη Βαρυμπόμπη δεδομένου ότι από τον Απρίλιο γνώριζαν για την «τρωτότητα» της περιοχής, ειδικά σε συνθήκες καύσωνα.
Υπήρχαν δίκτυα υψηλής τάσης της ΔΕΗ, όχι σχέδιο
Εντυπωσιακά είναι και όσα αναφέρονται στο σχέδιο αντιμετώπισης για τα δίκτυα υψηλής τάσης της ΔΕΗ στην Αττική. Οι πρώτες αναφορές που έφτασαν στο αρχηγείο της πυροσβεστικής για τη Βαρυμπόμπη έκαναν λόγο για πυρκαγιά που ξεκίνησε από έκρηξη σε μετασχηματιστή υψηλής τάσης λόγω υπερθέρμανσης. Στη συνέχεια διαψεύστηκαν τόσο από τον ΔΕΔΔΗΕ όσο και από τον ΑΔΜΗΕ.
Ανεξαρτήτως πάντως από τα αίτια εκδήλωσης της πυρκαγιάς, κάτι που ερευνά η πυροσβεστική, το σχέδιο αντιμετώπισης δεν περιλαμβάνει οτιδήποτε για τη διαχείριση των δικτύων υψηλής τάσης. Ειδικότερα, στη σελίδα 29 γίνεται μια απλή αναφορά στα εν λόγω δίκτυα της ΔΕΗ και ότι αρμόδιος φορέας είναι ο ΑΔΜΗΕ.
«Συχνά μέσα στα δάση και τις δασικές εκτάσεις διέρχονται δίκτυα υψηλής – υπερυψηλής τάσης της ΔΕΗ για τα οποία ο ανεξάρτητος διαχειριστικός φορέας (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) είναι υποχρεωμένος να πραγματοποιεί ετήσια αποψίλωση της βλάστησης που αναφύεται στις βάσεις και περιμετρικά των πυλώνων των δικτύων» αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Στην ίδια παράγραφο επισημαίνονται επίσης οι αδυναμίες στην κατάσβεση πυρκαγιάς από εναέρια μέσα σε περιοχές όπου υπάρχουν δίκτυα υψηλής τάσης. «Πρέπει επίσης να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους συντονιστές των εναέριων μέσων δασοπυρόσβεσης το γεγονός ότι στις περιοχές που υπάρχουν τα εν λόγω δίκτυα, τα εναέρια μέσα που επιχειρούν σε μια δασική πυρκαγιά (Ε/Π, Α/Φ) για λόγους ασφαλείας του προσωπικού τους, είναι υποχρεωμένα να επιχειρούν σε μεγάλο ύψος τις βολές τους (ενίοτε και καθόλου) με ανάλογη μείωση της αποτελεσματικότητάς τους» επισημαίνεται, ενώ παρατίθεται και χάρτης της Αττικής με τα δίκτυα υψηλής τάσης.
Με λίγα λόγια και σε αυτή την περίπτωση στο σχέδιο υπάρχει απλή καταγραφή των δικτύων και γενικές οδηγίες για τα εναέρια μέσα σε περίπτωση πυρκαγιάς. Δεν αναφέρεται πουθενά τι θα έπρεπε να γίνει σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς.
Καθυστέρησαν τα εναέρια μέσα και επικρατούσε άπνοια
Η έλλειψη σαφούς και οργανωμένου σχεδίου είχε αποτέλεσμα να υπάρξει σημαντική καθυστέρηση κατά την εκδήλωση της πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη την Τρίτη 3 Αυγούστου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εναέρια μέσα καθυστέρησαν 45 λεπτά να φτάσουν στο σημείο, ενώ οι επίγειες δυνάμεις, σύμφωνα με καταγγελίες κατοίκων, αδυνατούσαν να φτάσουν στο σημείο. Τα λεπτά αυτά αποδείχτηκαν κρίσιμα. Η φωτιά ξέφυγε, αν και με μόλις 2 μποφόρ άνεμο. Κάτι που επιβεβαίωσε και ο μετεωρολόγος και διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Κώστας Λαγουβάρδος σχολιάζοντας βίντεο από τη Βαρυμπόμπη: «Ο καπνός σηκώνεται κατακόρυφα σαν μια καμινάδα, κάτι που σημαίνει πως δεν υπήρχαν ισχυροί άνεμοι».
«Δεν υπήρξε άμεση παρέμβαση με τα αναγκαία μέσα, επίγεια και εναερία, κατά τον χρόνο εκδήλωσης της πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη. Σε δασικές εκτάσεις σαν αυτή πρέπει να υπάρξει άμεση επέμβαση ώστε να μην επεκταθεί η φωτιά» υπογραμμίζει στο Documento o πρώην αντιστράτηγος και υπαρχηγός της πυροσβεστικής Ανδριανός Γκουρμπάτσης.
Ο ίδιος υπογραμμίζει επίσης ότι θα έπρεπε να έχει ληφθεί μέριμνα για περιπολία εναέριων μέσων της πυροσβεστικής στην Αττική προκειμένου να υπάρξει άμεση επέμβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς, δεδομένων και των ιδιαίτερων συνθηκών του καύσωνα. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Αντίθετα, τα αεροσκάφη τύπου Canadair CL-215 που επιχείρησαν στην περιοχή έχασαν πολύτιμο χρόνο. Εξαιτίας του καύσωνα είχε αποφασιστεί η μετεγκατάστασή τους στο αεροδρόμιο της Σκύρου από αυτό της Ελευσίνας. Τα αεροσκάφη αυτά δεν μπορούν να απογειωθούν σε συνθήκες άνω των 38°C. Γι’ αυτό και χρειάστηκε να μεταφερθούν στη Σκύρο από την Ελευσίνα.
«Εάν υπήρχαν περιπολίες εναέριων μέσων, θα μπορούσαν να επέμβουν άμεσα και να περιορίσουν την πυρκαγιά εν τη γενέσει της στη Βαρυμπόμπη» σημειώνει ο κ. Γκουρμπάτσης.
Την καθυστερημένη επέμβαση των εναέριων μέσων υπογραμμίζει στο Documento και o πρόεδρος της Εθελοντικής Ομάδας Δασοπροστασίας της Βαρυμπόμπης Ιωάννης Διονυσιώτης. «Υπήρξε καθυστέρηση στην επέμβαση των εναέριων μέσων στον τόπο εκδήλωσης της πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη τουλάχιστον κατά 45 λεπτά» σημειώνει ο Ι. Διονυσιώτης. Ο ίδιος αναφέρει ακόμη πως οι πυροσβεστικοί κρουνοί στην περιοχή της Βαρυμπόμπης δεν λειτουργούσαν. Ως αποτέλεσμα, τα πυροσβεστικά οχήματα πήγαιναν και έφευγαν δίχως να ρίξουν νερό.
Η αναζωπύρωση που οδήγησε στον όλεθρο
Η καθυστερημένη επέμβαση δεν ήταν όμως το μοναδικό μελανό σημείο στα αντανακλαστικά του κρατικού μηχανισμού. Την Πέμπτη το μεσημέρι και ενώ η φωτιά σχεδόν είχε σβηστεί, σημειώθηκε αναζωπύρωση. Γρήγορα οι φλόγες επεκτάθηκαν και στις γύρω περιοχές. Δεκάδες χιλιάδες στρέμματα κάηκαν, με τους κατοίκους να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους σε Ιπποκράτειο Πολιτεία, Κρυονέρι κ.ά. Κατά τον στρατηγό Γκουρμπάτση και μόνο το γεγονός της αναζωπύρωσης δείχνει την κακή λειτουργία του κρατικού μηχανισμού.
«Είναι έγκλημα του επικεφαλής των πυροσβεστικών δυνάμεων ότι δεν έσβησε την πυρκαγιά και υπήρξε αναζωπύρωση. Το γεγονός ότι δεν την έσβησαν σημαίνει ότι δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους» τονίζει ο κ. Γκουρμπάτσης, ενώ, όπως αναφέρει, «αναζωπυρώσεις δεν είχαμε μόνο στη Βαρυμπόμπη αλλά και σε άλλες πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν στη χώρα».
Από την πλευρά του ο πρόεδρος της Εθελοντικής Ομάδας Δασοπροστασίας της Βαρυμπόμπης Ι. Διονυσιώτης αποδίδει την αναζωπύρωση στην έλλειψη ενιαίου συντονισμού. «Δεν υπήρξε ενιαίος συντονισμός, γι’ αυτό και είχαμε αναζωπύρωση της πυρκαγιάς» αναφέρει.
Νόμοι και επενδύσεις
Η κυβέρνηση δεν έχασε ποτέ την ευκαιρία να λύσει τον γόρδιο δεσμό «δάσος ή ανάπτυξη» προς όφελος του δεύτερου σκέλους, εξυπηρετώντας λογής επιχειρηματικά σχέδια. Πέρα από τον περιβαλλοντοκτόνο νόμο 4685/2020, ο τότε υπουργός Περιβάλλοντος Κωστής Χατζηδάκης προέβη σε μια προκλητική κίνηση αφήνοντας ουσιαστικά δασικές εκτάσεις χωρίς προστασία. Με απόφασή του φρέναρε την ολοκλήρωση του δασολογίου αίροντας αναδρομικά την αποδεικτική ισχύ όλων ανεξαιρέτως των δασικών χαρτών, κυρωμένων και μη.
Η καταστρεπτική φωτιά στη Βαρυμπόμπη έφερε στον νου πολλών το σχέδιο ανάπλασης στα πρώην βασιλικά κτήματα. Το σχέδιο αφορούσε δημόσια γη, αλλά η περιοχή θα έπαιρνε αξία και ήδη είχαν εμφανιστεί επίδοξοι επενδυτές. Το μόνο τους πρόβλημα, όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ του «Βήματος» τον περασμένο Φεβρουάριο, ήταν το αγκάθι της ελάχιστης διαθέσιμης «καθαρής» γης αλλά και οι περιορισμοί στις χρήσεις της. Σχεδόν έξι μήνες μετά μια φωτιά κατακαίει το Τατόι.