Οι αποκαλύψεις τους έριξαν φως σε ένα τεράστιο σκάνδαλο φοροδιαφυγής εκατοντάδων πολιτικών –μεταξύ των οποίων νυν και πρώην αρχηγοί κρατών–, αποτελώντας κορυφαία στιγμή για την ερευνητική δημοσιογραφία. Τα Pandora Papers, το αποτέλεσμα της έρευνας περισσότερων από 600 δημοσιογράφων, φώτισαν τις μυστικές διαδρομές του χρήματος προκαλώντας κύμα αντιδράσεων στην παγκόσμια κοινότητα.
Την ίδια ώρα ωστόσο πολλοί από τους δημοσιογράφους οι οποίοι πέρασαν αμέτρητες ημέρες μελετώντας 11,9 εκατομμύρια έγγραφα από 14 εταιρείες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών έχουν τώρα βρεθεί στο στόχαστρο απειλών και επιθέσεων από τα άτομα που είδαν το όνομά τους ή ονόματα των συγγενών τους στις λίστες με το μαύρο χρήμα.
Καταστολή, νομικές και προσωπικές επιθέσεις
Οπως αναφέρει σε ανακοίνωσή της η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) η οποία έφερε στο φως τα Pandora Papers, αμέσως μετά τη δημοσίευση της έρευνας, η οποία αποκάλυψε τους δεσμούς μεταξύ εξωχώριων εταιρειών και 336 ηγετών και πολιτικών αξιωματούχων οι οποίοι δημιούργησαν σχεδόν 1.000 εταιρείες, αξιωματούχοι σε όλο τον κόσμο απάντησαν με καταστολή, καταγγελίες, νομικές και προσωπικές επιθέσεις στους δημοσιογράφους που συμμετείχαν στο πρότζεκτ.
Προτού επιτεθούν στους δημοσιογράφους πολλοί από αυτούς έσπευσαν να αρνηθούν τις καταγγελίες, χαρακτηρίζοντάς τες ανακριβείς, παραποιημένες και υπερβολικές. Για παράδειγμα, ο Τσέχος πρωθυπουργός Αντρέι Μπάμπις τόνισε στον λογαριασμό του στο Twitter: «Δεν έχω κάνει ποτέ κάτι παράνομο ή κακό». Το Κρεμλίνο επίσης απέρριψε τους ισχυρισμούς ως αβάσιμους, ενώ ο πρωθυπουργός της Ακτής Ελεφαντοστού Πατρίκ Ασί αρνήθηκε οποιαδήποτε «παράνομη πράξη».
Καθώς όμως οι διαψεύσεις αυτές δεν φαίνεται να πείθουν κανέναν, πολλοί αξιωματούχοι αποφάσισαν να κάνουν ακόμη ένα βήμα επιτιθέμενοι στους δημοσιογράφους που έφεραν στο φως τα στοιχεία σε βάρος τους. Ορισμένοι πολιτικοί επιδόθηκαν σε εκστρατεία λασπολογίας επιχειρώντας να παρουσιάσουν τους δημοσιογράφους ως ψεύτες και συνωμότες. Αλλοι δεν έμειναν μόνο στα λόγια, αλλά προχώρησαν και σε νομικές πράξεις με στόχο να φιμώσουν οριστικά όσους τους κατηγόρησαν.
«Πολιτικώς εκτεθειμένα πρόσωπα» οι ρεπόρτερ!
Ενδεικτικά είναι όσα συνέβησαν στην Ονδούρα, όπου η κυβέρνηση στοχοποίησε δημοσιογράφους και παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών. Συγκεκριμένα, το Εθνικό Κογκρέσο ενέκρινε αλλαγές στους νόμους για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, σύμφωνα με τις οποίες όσοι ερευνούν το έργο της κυβέρνησης θα θεωρούνται «πολιτικώς εκτεθειμένα πρόσωπα». Οι εν λόγω αλλαγές φωτογραφίζουν ουσιαστικά ερευνητικές ομάδες και μη κερδοσκοπικούς ειδησεογραφικούς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα οι συνεργάτες της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων.
«Ανεπιθύμητη» η Διεθνής Σύμπραξη
Στη Ρωσία ο Αλεξάντερ Ιόνοφ, ιδρυτής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Κίνημα Κατά της Παγκοσμιοποίησης στη Ρωσία, δήλωσε ότι σκοπεύει να ζητήσει από την κυβέρνηση να ορίσει τη Σύμπραξη ως «ανεπιθύμητη» οργάνωση στη χώρα, κίνηση που θα εμπόδιζε ουσιαστικά τους ρωσικούς ειδησεογραφικούς οργανισμούς να συμμετάσχουν στις έρευνές της. Προηγούμενες καταγγελίες του εναντίον ανεξάρτητων ειδησεογραφικών οργανισμών ήταν προπομποί για τη λήψη νομικών και ρυθμιστικών μέτρων εναντίον τους από την κυβέρνηση. Σε περίπτωση που η καταγγελία του γίνει δεκτή από την κυβέρνηση, η συνεργασία με την ICIJ θα καταστεί ποινικό αδίκημα για τους δημοσιογράφους της χώρας, καθιστώντας παράνομη ακόμη και τη χρήση συνδέσμων προς τον ιστότοπο της Σύμπραξης.
Στο Εκουαδόρ ο πρόεδρος της χώρας Γκιγέρμο Λάσο έστειλε επιστολή στον διευθυντή της εφημερίδας «El Universo» αμφισβητώντας τις «δημοσιογραφικές πρακτικές και τα ηθικά πρότυπα» της εφημερίδας και κατηγορώντας το Μέσο για συμμετοχή σε «εκστρατεία συκοφάντησης» εναντίον του.
Στο Κονγκό το γραφείο του προέδρου αρνήθηκε ότι το όνομα του αυταρχικού ηγέτη Ντενί Σασού-Νγκεσό εμφανίστηκε στα Pandora Papers – παρά το γεγονός ότι τόσο το όνομα όσο και ο τίτλος του αναφέρονται στα έγγραφα που διέρρευσαν. Ο εκπρόσωπος του προέδρου χαρακτήρισε τα Pandora Papers «ψέματα» και ανέφερε ότι ο Σασού-Νγκεσό μελετά τις νομικές ενέργειες που θα ακολουθήσει.
Αντίστοιχη στρατηγική ακολούθησε και ο υπουργός Οικονομικών της Σερβίας Σίνισα Μάλι, ο οποίος χαρακτήρισε ψευδείς τις αποκαλύψεις που τον αφορούν και αρνήθηκε να απαντήσει σε οποιαδήποτε σχετική ερώτηση – προ δύο ετών μάλιστα το Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου είχε ακυρώσει το διδακτορικό του επειδή έκρινε ότι «αποτελεί λογοκλοπή». Μάλιστα, κάλυψη στον υπουργό του παρείχε και ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι δικαστική απόφαση –χωρίς να αναφέρει πότε εκδόθηκε– απέδειξε πως οι κατηγορίες εναντίον του δεν ευσταθούν.
Στη Λευκορωσία ο συνεργάτης της ICIJ Αλες Γιαράσεβιτς βρέθηκε στο στόχαστρο διαδικτυακών επιθέσεων. Σε αναρτήσεις στην πλατφόρμα του Telegram η Λιουντμίλα Γκλάντκαγια, (Lyudmila Gladkaya), γνωστή προσωπικότητα των φιλοκυβερνητικών μέσων ενημέρωσης, επιτέθηκε στον Γιαράσεβιτς αποκαλώντας τον, μεταξύ άλλων, «παράσιτο των μέσων ενημέρωσης» και «κανονικό ψεύτη».
Κύμα αντιδράσεων και επιθέσεων εναντίον των δημοσιογράφων σημειώθηκε και στην Τουρκία. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος και δισεκατομμυριούχος Ερμάλ Ιλιτζάκ συνδέεται με δύο υπεράκτιες εταιρείες οι οποίες καταχωρήθηκαν στο όνομα της 74χρονης μητέρας του. Η Rönesans Holding, η μεγάλη τουρκική κατασκευαστική εταιρεία που ανήκει στον Ιλιτζάκ, ανακοίνωσε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο νομικής δράσης εναντίον της ICIJ και της DW Turkey.